الوقت- با افزایش نقش و جایگاه اقتصاد در سیاستهای جهانی، قدرتهای بزرگ به دنبال یافتن شرکای تجاری هستند تا موقعیت خود را در برابر رقبا ارتقا دهند. روسیه هم که برای نظم نوین جدید جهانی به رهبری خود آماده می‌شود، سعی دارد همکاریهای اقتصادی با متحدانش را افزایش دهد و در این میان روی شرکای قابل اعتمادی مانند ایران حساب باز کرده است.
درحالی که آمریکا با استفاده از ابزار تحریمی خود تلاش می‌کند قبای بزرگی همانند روسیه و ایران را تضعیف کند، اما این فشارها تهران و مسکو را به سمت همگرایی و اتحاد استراتژیک سوق داده است. ایران و روسیه که تحت شدیترین تحریمهای غرب قرار دارند و از آنجا که در حال حاضر افق روشنی برای بهبود روابط این کشورها با غرب وجود ندارد، به تحکیم روابط در عرصه‌های تجاری و اقتصادی روی آورده‌اند.
در این رابطه، برای تحکیم توافقات ترسیم شده گذشته، یک هیئت تجاری روسی به ریاست ایگور لویتین، دستیار ویژه رئیس جمهور این کشور به تهران سفر کرده است. لویتین روز سه‌شنبه با مقامات ارشد جمهوری اسلامی از جمله علی شمخانی، دبیر شورای عالی امنیت ملی، محمد مخبر، معاون اول رئیس جمهور و همچنین با وزیر راه و شهرسازی و رئیس بانک مرکزی دیدار و گفتگو کرد و در این دیدارها مسئله تقویت همکاریهای اقتصادی مشترک مورد بررسی قرار گرفت.
اهداف سفر هیئت روس به تهران
همانگونه که از ترکیب اقتصادی هیئت روسی مشخص است برنامه اصلی سفر بر محوریت تقویت مناسبات اقتصادی و تجاری برنامه‌ریزی شده است.
لویتین در این دیدارها، تعاملات گسترده میان دو کشور را راهگشا و موثر در تحقق اهداف مشترک توصیف کرد و گفت که در این سفر از پروژه راه‌آهن رشت-آستارا و بندر کاسپین بازدید خواهد کرد تا تصویر دقیقی از روند اجرای پروژه داشته باشد. این مقام روسی همچنین گفت، شخصا روند همکاری بانک‌های مرکزی دو کشور را پیگیری و دنبال می‌کنم و امیدوارم موافقتنامه امضا شده میان دو کشور هرچه سریعتر اجرا شود.
او با اشاره به ظرفیت‌ها و مزیت‌های کم نظیر ایران در حوزه انرژی و ترانزیت از علاقه‌مندی شرکتهای روسی برای حضور گسترده و سرمایه‌گذاری در پروژه‌های زیرساختی در ایران خبر داد.
رئیس هیئت روسی با اشاره به توافقات انجام شده برای توسعه مناسبات تجاری با استفاده از ارزهای ملی و تهاتری کالا تاکید کرد، خوشبختانه با تدابیر مسئولین اقتصادی و بانکی دو کشور، سازوکارهای لازم برای عبور از محدودیت‌های ناشی از تحریمها در حوزه پولی و بانکی برداشته شده و به زودی شاهد جهش جدی در روابط تجاری میان دو کشور خواهیم بود.
دستیار پوتین بر آمادگی روسیه برای مشارکت با ایران برای تامین محصولات غذایی و کالاهای اساسی برای کشورهای منطقه تاکید کرد و از آمادگی شرکتهای روسی برای تولید مشترک خودرو، بالگرد و تجهیزات کشاورزی خبر داد.
محمد مخبر معاون اول رئیس جمهور هم در دیدار با مقامات روسی، تاکید کرد که ایران از حضور و مشارکت شرکتهای روسی برای ایجاد و تکمیل زیرساخت‌ها در حوزه حمل و نقل و ترانزیت استقبال می‌کند. مخبر همچنین گفت که ایران و روسیه با استفاده از ارز ملی دو کشور در مبادلات تجاری می‌توانند بخش زیادی از مسائل بانکی موجود را از میان بردارند و این اقدام می‌تواند به گسترش مبادلات تجاری فیمابین منجر شود.
در دیدار لوتین با مقامات ایرانی بر تقویت مسیرهای حمل و نقل بین دو کشور از جمله کریدور شمال-جنوب بیش از سایر مسائل تاکید شد و نشان می‌دهد که روسها سعی دارند هر چه سریعتر این مسیرهای ترانزیتی را توسعه دهند تا روند انتقال کالا بین دو کشور با سهولت بیشتری انجام شود.
ایران و روسیه در سه دهه گذشته تلاش کرده‌اند تا روابط اقتصادی دوجانبه را تقویت کنند و این روابط پس از شروع جنگ اوکراین، بیش از پیش در اولویت قرار گرفته است و در این مدت مقامات دو کشور دیدارهای گسترده‌ای را برای تحکیم روابط در پایتختها انجام داده‌اند.
تهران و مسکو راهبرد «نگاه به شرق» را در راس سیاست خارجی خود قرار داده‌اند و درصدند تا تعاملات خود را با متحدان شرقی افزایش دهند و آنها را جایگزین کشورهای غربی بکنند و در یکسال گذشته نیز تلاشهای زیادی در این زمینه انجام شده است و برگزارش نشستهای منطقه‌ای و امضای توافقات دوجانبه و چند جانبه با کشورهای منطقه، همگی در این راستا انجام شده است.
فصل جدید در همکاریهای تجاری
ایران و روسیه در سالهای گذشته در زمینه هسته‌ای و انرژی تعاملات گسترده‌ای با هم داشتند و در ماههای گذشته فصل جدیدی در روابط تجاری دو کشور گشوده شده است و روند تجارت بین دو متحد رو به رشدی را نشان می‌دهد و بر اساس آمارهای اعلام شده، در سال 2022 حجم تجارت از مرز 4 میلیارد دلار عبور کرد که نسبت به سال قبل از آن 100 درصد رشد داشته است.
با امضای قراردادهای جدید و راه‌اندازی کریدورهای ریلی و آبی، پیش بینی می‌شود که سطح معاملات تجاری بین دو کشور تا دو سال آینده به 8 میلیارد دلار برسد. حتی بر اساس توافقاتی که چند ماه پیش در تهران به امضای مقامات دو کشور رسید، سقف 40 میلیارد دلاری هم برای تعاملات دوجانبه در آینده درنظر گرفته شده است.
ایران و روسیه برای اینکه آثار تحریمهای آمریکا را بر اقتصادهای داخلی خود کاهش دهند، در ماههای اخیر توافق کرده‌اند تا دلار را از مبادلات دوجانبه حذف کنند و گام‌های مهمی در این زمینه برداشته شده است. بنابراین دو کشور در پی تاسیس بانک مشترک برای تعاملات ارزی هستند تا مبادلات دوجانبه را از طریق سوئیفت که تحت کنترل غربیها است قطع کنند و با ابتکارهای جدید، شاهد رونق و شکوفایی تجاری بین دو کشور خواهیم بود.
ایران و روسیه که دارای ذخایر عظیم نفت و گاز در جهان هستند، سعی دارند تا در زمانی که اروپا با بحران انرژی روبرو است، از اهرم فشار خود برای تنبیه غربیها استفاده کنند و در این میان روی کشورهای صاحب انرژی در منطقه هم حساب باز کرده‌اند. ایران و روسیه علاوه بر توسعه روابط در قالب دوجانبه درصدد توسعه منافع مشترک در قالب همکاریهای چند جانبه یعنی با اتحادیه اقتصادی اورآسیا، سازمان همکاریهای شانگهای و بریکس هم هستند.
کریدورهایی که تحریمها را دور می‌زنند
روسیه که پس از جنگ اوکراین بازارهای اروپایی را از دست داده است سعی دارد با تقویت کریدورهای حمل و نقلی با ایران، کالاهای خود را به مناطق دیگر انتقال دهد و در این میان روی مسیرهای مشترک با ایران حساب ویژه باز کرده است.
کریدور شمال-جنوب که برای بیست سال نیمه تمام رها شده بود پس از بحران اوکراین راه اندازی شد و می‌تواند در افزایش همکاریهای دو کشور راهگشا باشد. این کریدور که از شمال غربی روسیه تا اقسانوس هند امتداد دارد، یکی از مسیرهای ترانزیتی مهم در جهان به شمار می‌رود که برای کشورهای تحت تحریم کمک شایانی خواهد کرد که بدون مداخله غربیها، کالاهای خود را به سایر کشورها صادر کنند.
علاوه بر این کریدور، اخیرا نیز برخی منابع غربی اعلام کرده‌اند که ایران و روسیه در پی احداث کریدور جدیدی هستند. این کریدور 3000 کیلومتری از دریای آزوف از جمله بندر اصلی ماریوپل اوکراین و دهانه رود دون آغاز می‌شود و با عبور از دریای خزر و از آنجا به سمت خلیج فارس امتداد می‌یابد و در نهایت به اقیانوس هند ختم می‌شود. این مسیرهای ترانزیتی در آینده نقش مهمی در تقویت مناسبات تهران و مسکو خواهد داشت و حتی برای کشورهای منطقه هم مسیرهای مناسبی هستند. باتوجه به بحران ثبات در غرب آسیا و ناامن شدن مسیرهای دریایی به ویژه در دریای سرخ، کریدورهای ایران و روسیه جایگزین مناسبی برای جابجایی کالاها در منطقه خواهند بود و مسیر جدید التأسیس هم قرار است جایگزین مسیر کانال سوئز شود.
پس از بحران اوکراین، روسیه و متحدانش در شرق سعی کرده‌اند تا اتحاد خود را در برابر جبهه غرب تقویت کنند. تقویت سازمانهای اقتصادی منطقه‌ای و ایجاد کریدورهای جدید، بخشی از این راهبرد هستند که تا حد زیادی موفق بوده است. غربیها مدعی بودند که تحریمهای گسترده علیه روسیه، این کشور را تضعیف خواهد کرد و سبب می‌شود تا در میدان اوکراین امتیاز دهد اما این برآوردها اشتباه از آب درآمد و روسیه زودتر از آن چیزی که انتظار می‌رفت مشتریان جدیدی برای بازارهای نفت و گاز خود پیدا کرد و توانست آثار تحریمها را خنثی کند، لذا مسیرهای جدید هم در آینده نقش مهمی در تجارت شرق خواهد داشت.
ایران و روسیه بیش از هر کشور دیگری به اهمیت مسیرهای ریلی و آبی در تجارت جهانی در آینده پی برده‌اند و تلاش می‌کنند زیرساختهای خود را توسعه دهند تا نقش مهمی در تجارت جهانی بازی کنند. اینکه مقامات آمریکایی از احداث کریدورهای ایران و روسیه که با هدف دور زدن تحریمها انجام می‌شود ابراز نگرانی می‌کنند نشانگر آن است که تهران و مسکو توانسته اند با ابتکارات جدید تحریمها را کم اثر کنند و تلاش کشورهای منطقه برای تقویت مناسبات خود با تهران و مسکو نشان می‌دهد که تحرکات آمریکا برای منزوی کردن این دو کشور با شکست مواجه شده است.
باتوجه به اینکه ردیابی مسیرهای ریلی سخت‌تر از مسیرهای دریایی است، با تکمیل کریدورهای حمل و نقل دو کشور، تحریمهای غرب هم کارآیی خود را در آینده از دست خواهند داد و این اهرم فشار واشنگتن برای همسو کردن کشورهای غیردوست با سیاستهای خود از بین خواهد رفت. هر چه کریدورهای ترانزیتی ایران و روسیه توسعه پیدا کند، تعاملات تجاری دو طرف نیز تسهیل خواهد شد.
تغییر و تحولات جهانی پس از بحران اوکراین، روسیه و ایران را به سمت همگرایی بیشتر سوق داده و اکنون روابط بین دو متحد در همه سطوح چنان به هم گره خورده است که اقدامات مخربانه آمریکا هم نمی‌تواند در آن خللی ایجاد کند. تهران و مسکو با به دست گرفتن نبض کریدورهای ریلی و آبی منطقه، خود را برای ایفای نقش مهم در نظم نوین جهانی آماده می‌کنند، نظام چند قطبی که کشورهای شرقی رهبری آنرا برعهده خواهند داشت و مثلث ایران-روسیه-چین در مرکز آن خواهند بود.
