اخیراً دولت ترکیه با صدور دستور شماره ۱۰۴۳۸ از سوی رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور این کشور، دارایی‌های ۲۰ فرد و ۱۸ شرکت ایرانی مرتبط با بخش‌های نظامی، تحقیقاتی، انرژی، بانکی و کشتیرانی را در خاک ترکیه مسدود کرد.
این اقدام اگرچه به نظر متضاد با سیاست‌های سالهای گذشته ترکیه در حفظ روابط اقتصادی با ایران می‌آید، اما در واقع نشان‌دهنده چرخشی اساسی در سیاست خارجی آنکارا است که به وضوح با فشارهای غرب بویژه پس از اقدام غیرقانونی این کشورها در فعال کردن مکانیسم ماشه و ادعاهای یکطرفه آنها در مورد بازگشت تحریم‌های شورای امنیت مرتبط است.
این تغییر رویکرد پس از دیدار اردوغان و ترامپ در حاشیه نشست عمومی سازمان ملل و احتمالاً به عنوان بخشی از توافق‌های منطقه‌ای میان دو کشور اتفاق افتاده است. حال باید پرسید که دلایل این چرخش و اهداف اردوغان از همراهی سیاست‌های ضدایرانی ترامپ چیست و همچنین خسارات احتمالی این فاصله‌گیری اقتصادی ترکیه از ایران را چه خواهد بود؟
چرایی چرخش ترکیه و اهداف اردوغان از همکاری با ترامپ
- پرونده قره باغ و کریدور زنگه زور
ترکیه در سالهای اخیر به دنبال تحقق ایده «جهان ترک» و اتصال مستقیم ترکیه به شرق خزر بوده است که در قالب پروژه کریدور زنگه زور تعریف می‌شود. این پروژه که از سوی ایران و روسیه به دلیل نگرانی‌های امنیتی و منطقه‌ای با مقاومت روبه‌رو شده بود، اکنون با نقش‌آفرینی واشنگتن در تسهیل توافق بین جمهوری آذربایجان و ارمنستان در پایتخت آمریکا به سمت اجرایی شدن می‌رود. اردوغان با همراه کردن ترامپ، این مسیر بلندپروازانه را به عنوان جاده صاف‌کن تحقق طرح‌های منطقه‌ای خود در نظر گرفته است.
- پرونده سوریه و تثبیت موقعیت جولانی
سوریه از دیگر اولویت‌های مهم سیاست خارجی ترکیه است. اردوغان پس از روی کار آمدن دارو دسته جولانی به دنبال تثبیت پایه های قدرت این گروه و به دنبال آن پایان دادن به تهدیدات آینده خودمختاری کردها در شمال سوریه است اما به دلیل مشکلات اقتصادی قادر به کمک مالی به دولت نوپای جولانی نیست و به همین منظور برای رفع تحریم های غرب علیه سوری کوشید و دولت ترامپ هم ضمن رفع تحریمها نسبت به ادعاهای کردها در شمال موضع سخت تری از گذشته اتخاذ کرده و سفیر واشنگتن در آنکارا گفته که کردها باید مشکلات خود را با دولت جولانی حل و فصل کنند و به سمت توافق بروند. همچنین ترکیه امیدوار است که دولت ترامپ بتواند ماشین جنگی اسرائیل در خاک سوریه را کنترل و به انعقاد توفق امنیتی میان دمشق و تل آویو کمک کند و از این طریق خطر مواجهه مستقیم نظامی بااسرائیل در سوریه کاهش یابد
- گشایش در خریدهای نظامی
مسئله مهم دیگر خریدهای نظامی ترکیه از آمریکا است که در دوران جو بایدن به دلیل همکاریهای انکارا و مسکو بویژه با خرید سامانه دفاع هوایی اس 400 با محدودیت هایی درباره به روزرسانی جنگنده های اف 16 ترکیه و ارسال مهمات پیشرفته مواجه شد. اما همزمان واشنگتن یونان و قبرس را به عنوان رقبای جدی ترکیه در مدیترانه به جنگنده های پیشرفته اف 35 و اف 16 های ارتقا یافته تجهیز کرد.
- وضعیت داخلی ترکیه و فشارهای سیاسی
در حوزه داخلی نیز وضعیت سیاسی اردوغان نسبت به سالهای گذشته بسیار متزلزلتر شده است و در آخرین انتخابات شهرداری ها حزب عدالت و توسعه شکست بی سابقه ای در طول 2 دهه گذشته از احزاب رقیب خورد. تکرار این نتیجه در انتخابات ریاست جمهوری بسیار محتمل است و از این رو بسیاری از تحلیلگران و سیاستمداران معتقدند که به راه افتادن پرونده های فساد علیه اکرم امام اوغلو و دیگر مقامات احزاب رقیب حربه‌ای سیاسی برای برای مهار رقبا است. در چنین شرایط متزلزل سیاسی، اردوغان به دنبال کسب حمایت خارجی، به ویژه از آمریکا، برای کاهش فشارهای داخلی و تأمین پشتوانه قدرت خود است.
آیا ترامپ متحد قابل اعتمادی برای اردوغان است؟
ترامپ سابقه‌ای طولانی در کنار گذاشتن متحدان در شرایط حساس دارد و هیچ کشوری نمی‌تواند به طور کامل به او اعتماد کند. اولویت‌های سیاست منطقه‌ای دولت ترامپ در غرب آسیا عمدتاً حول محور منافع اسرائیل شکل می‌گیرد که با خواسته‌های ترکیه در مواردی متضاد است.
اسرائیل اجازه نمی‌دهد که ترکیه با دسترسی به فناوری‌های نظامی پیشرفته، برتری هوایی آن در منطقه را به چالش بکشد.
سیاست‌های کاخ سفید در قبال سوریه و کردها نیز با توجه به حمایت از اسرائیل، احتمالاً به ضرر منافع ترکیه پیش خواهد رفت.
اقدامات ترامپ در راستای تثبیت برتری اسرائیل در جولان و حمایت از کردها به شکل محدود، نشانه‌ای از ناپایداری و عدم اطمینان متحدی قوی برای اردوغان است.
خسارات اقتصادی فاصله گرفتن ترکیه از ایران
اقتصاد ترکیه در وضعیت شکننده‌ای قرار دارد، با نرخ تورم بالای ۳۰ درصد و فشارهای مالی شدید. سیاست نزدیکی به غرب، به ویژه در دوران ترامپ، تأثیرات اقتصادی مثبت چشمگیری نداشته و احتمال بازگشت سرمایه‌گذاری‌های آمریکایی کم‌رنگ است، چرا که سیاست «اول آمریکا» مانع از این امر است.
در مقابل، همکاری اقتصادی و ترانزیتی با ایران به عنوان دروازه تجارت ترکیه به شرق، می‌تواند منافع بزرگی داشته باشد، به ویژه با پذیرش ایران در سازمان‌های بریکس و شانگهای که نماد مقاومت در برابر سلطه اقتصادی غرب است.
ایجاد نهادهای مالی و تجاری مستقل از غرب توسط کشورهای بزرگ اقتصادی شرق، تهدیدی جدی برای سلطه دلار و نظام اقتصادی غرب است که می‌تواند ترکیه را به یک مسیر اقتصادی جدید و با ثبات‌تر هدایت کند.
ایران به عنوان کانون کریدور شمال-جنوب، با مشارکت روسیه، هند و چین، یکی از شریان‌های اصلی تجارت آینده شرق و غرب است که ترکیه با حفظ روابط نزدیک با تهران می‌تواند در آن نقش کلیدی ایفا کند.
جمع‌بندی
دولت ترکیه در شرایط پیچیده داخلی و منطقه‌ای به دنبال استفاده حداکثری از حمایت‌های آمریکا برای پیشبرد اهداف بلندپروازانه خود است. پروژه‌هایی مانند کریدور زنگه زور، تثبیت موقعیت در سوریه و خریدهای نظامی از آمریکا، محورهای اصلی این استراتژی را تشکیل می‌دهند. اما ترامپ به عنوان متحدی ناپایدار و تابع منافع اسرائیل، گزینه‌ای پرریسک برای اردوغان محسوب می‌شود و نمی‌توان روی حمایت کامل و پایدار او حساب باز کرد. از سوی دیگر، قطع همکاری اقتصادی با ایران ضربه‌ای بزرگ به اقتصاد شکننده ترکیه وارد خواهد کرد و فرصت‌های مهمی را در تجارت با قدرت‌های نوظهور شرق از دست خواهد داد. در نهایت، ترکیه باید با دقت و تعادل در سیاست خارجی خود حرکت کند تا از این چرخش، بیشترین بهره‌برداری را کرده و از زیان‌های احتمالی جلوگیری نماید/ الوقت
