الوقت- سه ماه از رویداد مهم حضور بشار اسد در نشست اتحادیه عرب در جده (28 اردیبهشت) و به عبارتی پایان رسمی ماراتن 12 ساله تخاصم اتحادیه عرب با دولت سوریه می‌گذرد.
در حالی که انتظار می‌رفت پس از این نشست پیشرفت محسوسی در سطح همکاری‌ها و روابط کشورهای عربی با دمشق روی دهد، آنچه در روزهای اخیر توجهات را به خود جلب کرد به سکون گراییدن این روند و مواضع انتقادی دو طرف علیه یکدیگر بوده است. هنوز عربستان سعودی و برخی دیگر از کشورهای عربی از باز کردن سفارتخانه خود در دمشق امتناع می‌کنند تا نشان دهد همچنان راه درازی برای بازسازی اعتماد ویران شده گذشته وجود دارد.
دولت سوریه امیدوار بود که ایجاد فضای باز جدید در روابط با کشورهای عربی، تأثیرات خود را چه در عرصه سیاسی و چه در عرصه اقتصادی بلافاصله نشان دهد مردم سوریه نتایج تنش‌زدایی های اخیر را روی سفره خود ببینند، اما برخلاف این انتظار در سه ماه گذشته تحول خاصی مشاهده نشد به صورتیکه رسانه‌های سوری دم به انتقاد از این وضعیت گشوده و درباره «نتایج صفر» تنش‌زدایی علیرغم تمام اظهارات برادرانه دول عربی صحبت می‌کنند.
در این رابطه بشار اسد در مصاحبه با کانال اماراتی “اسکای نیوز” در 9 اوت 2023 (19 مرداد)، روابط دمشق با اعراب را “رسمی” توصیف کرد و کشورهای عربی را متهم به داشتن طرز فکر “ارائه نکردن راه حل‌های عملی و یا ایده های عملی” برای نزدیکی روابط کرد.
وی همچنین در مورد دولت‌های عربی گفت «آنها سخنرانی ها، بیانیه ها و جلسات رسمی را دوست دارند» که به معنای فاصله ادعای کشورهای عربی برای رفع اختلافات با دمشق و شروع فصل جدید همکاری دو طرف با عمل آنها است.
از طرف دیگر فیصل المقداد، وزیر امور خارجه سوریه، نیز پس از دیدار با همتای سعودی خود، فیصل بن فرحان، در 13 ژوئن، در مصاحبه با روزنامه الشرق الاوسط مواضعی اتخاذ کرد که ناامیدی دمشق از انگیزه های طرف مقابل برای احیای کامل روابط گذشته را می توان از آن برداشت کرد. وی گفت که دمشق “صدها گام درباره آنچه که از آن خواسته شده است، برداشته است، در حالی که هیچ اقدامی از طرف های دیگر مشاهده نکرده است” و از دول عربی خواست که “حسن نیت نشان دهند و از گرسنگی دادن به مردم سوریه دست بردارند” .
صلح گام به گام؛ ابتکاری در خدمت منافع آمریکا
پس از تایید بازگشت سوریه به اتحادیه عرب، وزرای خارجه کشورهای عربی از تشکیل یک “کمیته وزارتی برای پیشبرد گفتگوی مستقیم با دولت سوریه به منظور دستیابی به راه حلی جامع برای حل بحران سوریه” خبر دادند.
اگرچه جزئیات اعضا و تصمیمات این کمیته اعلام نشده است اما پطروس مرجانه، رئیس کمیته روابط خارجی و عربی مجلس عوام سوریه، پیشتر گفته بود که «ایمن صفدی وزیر امور خارجه اردن وظیفه پیگیری امور سوریه در این کمیته را بر عهده گرفته است».
لذا چند روز پس از اجلاس سران، ایمن صفدی راهی دمشق شد و از توافق با سران سوریه بر سر اتخاذ رویکرد “گام به گام” خبر داد.
الصفدی مسائلی مانند باز شدن مرزها و بسته شدن گذرگاه های بین سوریه، اردن، ترکیه و لبنان و از همه مهمتر پرونده پناهجویان و بازگشت تدریجی آنها به وطن را به عنوان بخش‌های اصلی این توافق اعلام کرد. علاوه بر این مسئله مقابله با «قرص‌های کاپتاگون» که به گفته کشورهای عربی و غربی به صورت انبوه در خاک سوریه تولید و راهی کشورهای خلیج فارس و همسایگان سوریه می‌شوند از دیگر موضوعات درخواستی کمیته پیگیری امور سوریه در رویکرد گام به گام می‌باشد.
همچنین به گفته سامح شکری، وزیر امور خارجه مصر، در این نشست علاوه بر بحث آوارگان بر ضرورت “از سرگیری کار کمیته قانون اساسی” تاکید شد.
به نوشته رسانه‌های عربی این کمیته تا کنون حداقل یک نوبت در تاریخ 15 مه (اردیبهشت) تشکیل جلسه داده است و به گفته تارنمای الحره به نقل از اشرف العشری سردبیر روزنامه الاهرام مصر قرار است در اوایل ماه سپتامبر (شهریور) نیز جلسه دیگری در سطح وزرای خارجه برای بررسی روند پیگیری پیشرفت‌های حاصل شده در رویکرد گام به گام برگزار شود.
مجموعه این درخواست‌ها بویژه در موضوعات مداخله آمیزی همانند تعیین کمیته قانون اساسی و یا متهم کردن دمشق به کم کاری در مقابله با کارگاه‌های ادعایی تولید قرص‌های کاپتاگون و بحث بازگشت آوارگان نه تنها هیچ کمکی به مشکلات سوریه و یا برداشتن گام عملی برای پیشرفت روابط نداشته بلکه با پاسخ غیرمستقیم دولت سوریه از طریق رسانه‌های این کشور مواجه شده است جایی که روزنامه رسمی البعث – سخنگوی حزب حاکم در سوریه به مدت 60 سال و به ریاست اسد – به راه حل گا به گام عربی در سوریه حمله کرد و آن را «مجموعه ای از خواسته ها دانست که در وهله اول به ایالات متحده آمریکا خدمت می کند».
این روزنامه با انتقاد تند درخوایت‌های یک طرفه بدون کمک به حل آنها تاکید کرد که «دولت سوریه هرگونه اقدام دیکته شده از خارج را رد می‌کند ». در واقع دولت سوریه طی سالهای اخیر مهمترین حافظ امنیت مردم در برابر تروریست‌های تحت حمایت کشورهای عربی و غربی بوده است اکنون که موضوع مبارزه با تروریسم تا حدود زیادی پایان یافته است خواستار همکاری کشورهای عربی برای جبران اشتباهات گذشته از طریق کمک به حل مشکلات اقتصادی و معیشتی مردم است بویژه در دورانی که غرب با اعمال تحریم‌های ظالمانه و غیرانسانی حتی از ورود کمک‌های بشردوستانه به دست مردم این کشور جلوگیری می‌کند. در واقع تا مشکل اقتصادی برجای باشد حل مشکل آوارگان و مواد مخدر به سختی امکانپذیر است و این همان چیزی است که غرب از اعمال تحریم‌ها دنبال می‌کند.
از طرف دیگر کشورهای عربی در کنار خواسته‌های بی رویه، توجهی نیز به حملات تجاوزکارانه گاه و بیگاه رژیم صهیونیستی و یا حمایت از لزوم حاکمیت دولت سوریه بر ادلب و دیگر مناطق تحت اشغال آمریکا و ترکیه ندارند در حالی که این مولفه ها نقش اساسی در حل کامل بحران سوریه و پیشرفت در پرونده‌های مطرح شده در ابتکار گام به گام کمیته پیگیری عربی ایفا می‌کنند.
در این میان همسو بودن ابتکار گام به گام عربی با خواست‌های آمریکا و حتی احتمالاً نقش فشارهای واشنگتن در تدوین چنین سیاستی تنها مدعای دولت سوریه نیست بلکه سالم الیمی، مشاور سابق وزارت امور خارجه عربستان در گفتگو با تارنمای الحره، بر این باور است که روند روابط اعراب با دمشق متاثر از متغیرهایی است که اولین آن «روابط برخی قدرت‌های بین‌المللی و نگاه آنها به ماهیت رژیم است.”
این همان موضوعی است که باعث شد وزیر خارجه سوریه خوستار عدم تسلیم پذیری کشورهای عربی در برابر فشارهای آمریکا شود. فیصل المقداد، در یک کنفرانس مطبوعاتی در تهران به صورت نصیحت گونه گفت: »برادران عرب ما تسلیم باج خواهی غرب نخواهند شد و تماس‌هایی با کشورهای عربی وجود دارد تا روابط ما با آنها به دور از نقش آمریکایی برقرار شود
