کشور عمان در مقایسه با سایر کشورهای عرب حوزه خلیج فارس از اقتصاد نسبتا ضعیفتری برخوردار است اما پروژه‌های این سلطان نشین نشان می‌دهد که تلاش برای تغییر شکل اقتصاد عمان و مدرن سازی آن با جدیت دنبال می‌شود.
یکی از محورهای آتی اقتصاد این کشور توجه ویژه به حوزه تجارت و صادرات مجدد است که در این میان نقش ایران و اتصال از طریق آن به آسیای میانه بسیار مهم است، از همین روی براساس توافقنامه عشق آباد کشورهای عضو آن یعنی قزاقستان، ازبکستان، ترکمنستان، ایران و عمان که بعدا هند نیز به آن پیوست، می‌توانند با ایجاد کریدوری مهم و حیاتی آسیای میانه را به جنوب آن وصل کنند. البته نقش ایران و عمان بسیار مهم‌تر است.
بنابراین مسقط باید زیرساخت‌های لازم برای ترانزیت کالا از بنادر خود را فراهم کند که یکی از آنها توسعه و تجهیز بندر دقم است که روز جمعه، ۴ فوریه، به صورت رسمی افتتاح شد و نشان‌دهنده یک انگیزه بزرگ برای تحول اقتصادی و تنوع بخشی به منابع درآمدی بوده که تحقق آن جزو اهداف چشم‌انداز ۲۰۴۰ عمان است.
افتتاح بندر دقم؛ آغاز تحول عمان
عمان برای دستیابی به توسعه متوازن، جذب سرمایه گذاری‌های خارجی و داخلی، ایجاد فرصت‌های شغلی و دستیابی به اهداف مورد انتظار، روی منطقه اقتصادی دقم حساب ویژه باز کرده است. خبرگزاری رسمی عمان به نقل از مهندس عبدالرحمن الحاتمی گفت که این بندر دیدگاه مسقط برای پیشبرد اقتصاد و ارتقای موقعیت سلطان نشین به عنوان یک مرکز لجستیکی را توضیح می‌دهد.
در طول سه سال گذشته، این بندر ۲۲۴۲ کشتی را جذب و حمل و نقل محموله‌های مختلف را تسهیل کرده است. در مراحل اولیه بهره‌برداری هم، این بندر به سمت سودآوری حرکت کرد تا آمادگی خود برای جذب سرمایه‌های خارجی را نشان دهد. این بندر ذخیره‌سازی، حمل و نقل و پذیرایی از کانتینرها، کشتی‌های رو-رو و انواع دیگر کشتی‌هایی که به دنبال یک بندر موقت در خاورمیانه هستند را فراهم می‌کند.
حتی اپراتور بندر دقم در سپتامبر۲۰۲۱ اعلام کرد که به منظور کاهش تاثیر منفی کشتی‌های گیر افتاده در دریای سرخ و در جنوب کانال سوئز، کمک کند. این شرکت اعلام کرد که کشتی‌ها می‌توانند گزینه تخلیه کانتینر یا محموله‌های خود در بندر دقم را با هدف ذخیره‌سازی موقت بررسی کنند و سپس از طریق کشتی‌های کمکی محموله‌ها را برای تحویل نهایی در مقصد تخلیه شوند.
بنابراین بندر دقم از سال‌ها پیش بر اساس موقعیت استراتژیک خود شروع به توسعه کرد تا دریای عرب را به اقیانوس هند متصل کند و به یک رابط امن، پایدار و مناسب برای سرمایه‌گذاری‌های صنعتی و اقتصادی تبدیل شود. این بندر به گونه‌ای توسعه یافته است که آن را به یک مرکز لجستیکی یکپارچه و چندوجهی تبدیل می‌کند و زیرساخت مسیرهای حمل و نقل دریایی، زمینی و هوایی و همچنین راه آهن و فرودگاه هوایی را فراهم می‌کند.
بندر دقم به دلیل موقعیت جغرافیایی مرکزی خود در موقعیت ایده آلی قرار دارد و قادر به ارائه خدمات به دو مسیر شرقی و غربی است. این بندر خارج از تنگه هرمز و در میان اقیانوس هند و در آب‌های بین المللی قرار دارد. این بندر جاذبه‌های بسیاری را برای خطوط و شرکت‌های کشتیرانی در هند و قاره آفریقا فراهم می‌کند، چون در مجاورت مسیر تجارت بین‌المللی بین آسیا و اروپا و همچنین ارائه خدمات به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس قرار دارد.
در مجموع عمان گام‌های بلندی در راستای توسعه بندر دقم برداشته است، چون یکی از مکان‌های لجستیکی و استراتژیک بوده که اقتصاد آن را در همه سطوح ارتقا می‌دهد و منطقه اقتصادی دقم را یکی از برجسته‌ترین مناطق صنعتی در منطقه می‌کند.
حرکت سرمایه گذاران به سمت مسقط
این بندر علاوه بر داشتن قرارداد تجارت آزاد (FTA) با ایالات متحده و سنگاپور، محیطی ایده آل برای انجام تجارت سرمایه‌گذاران را فراهم می‌کند، از همین روی مسقط انتظار دارد این بندر سرمایه‌گذاری خارجی بیشتری را جذب کند.
طی دو سال گذشته، این سلطان‌نشین بسته‌ای از مشوق‌ها برای سرمایه‌گذاران خارجی را در راستای جذب پروژه‌های بیشتر که بندر دقم در آن قرار دارد، ارائه کرده است. در دسامبر سال ۲۰۲۱ ولیعهد سعودی، محمد بن سلمان، با سلطان عمان هیثم بن طارق در مورد ایجاد یک منطقه صنعتی در دقم گفتگو کرد.
براساس اعلام مرکز ملی آمار عمان، حجم سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در این کشور با افزایش ۵.۶ درصدی به بیش از ۴۲ میلیارد دلار در پایان سه ماهه سوم سال۲۰۲۱ رسید. بریتانیا در پایان سه ماهه سوم سال۲۰۲۱ با سرمایه گذاری ۸ میلیارد و ۳۳۱ میلیون و ۶۰۰ هزار ریال عمانی (۸.۴ میلیارد دلار) در صدر سرمایه گذاری مستقیم خارجی در سلطان نشین عمان قرار گرفت.
داده‌های مرکز ملی آمار و اطلاعات نشان می‌دهد که سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی در فعالیت‌های استخراج نفت و گاز بیشترین درصد را در پایان سه ماهه سوم سال گذشته به ارزش ۱۱ میلیارد و ۱۳۳ میلیون و ۸۰۰ هزار ریال عمان (بیش از ۲۹ میلیارد دلار) با دستیابی به رشد ۱۰.۵ درصدی داشته است. پس بخش نفت و گاز، بخش واسطه‌گری مالی، املاک و مستغلات قرار دارد.
خدمات دریایی
این بندر در حال گسترش خدمات دریایی خود را با تمرکز بر توسعه به عنوان یک مکان مهم سوخت‌گیری و توسعه پروژه‌های مشترک سازگار با محیط‌زیست و مقررات بین‌المللی است. همچنین از زمان راه اندازی بندر دقم به عنوان یک بندر تجاری، با حمایت از فعالیت‌های صادراتی از طریق اسکله تجاری خود، به تدریج موقعیت محوری خود در بخش شیلات را نیز تقویت کرد.
باید توجه داشت که منطقه ویژه اقتصادی دقم از نظر وسعت ۲۰۰۰ کیلومتر مربع از بزرگترین مناطق اقتصادی جهان و بزرگترین منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا است که می‌تواند فضاهای مورد نیاز پروژه‌ها را تامین کند. این منطقه به توسعه دهندگانی که مایل به اجرای پروژه‌های مختلف در مناطق بیش از ۵۰ هکتار هستند، اجازه می‌دهد پروژه‌های خود را اجرا کنند.
علاوه بر ثبات سیاسی، زیرساخت‌ها، ارتباطات، اموال، منابع طبیعی، حمل‌ونقل، نیروی انسانی و جاذبه‌های توریستی؛ سهولت رویه‌های دولتی و مزایای اقامت در بندر دقم را به عنوان بخشی از منطقه اقتصادی فراهم می‌کند. همچنین منطقه اقتصادی دقم مشوق‌های بسیار خوبی برای سرمایه گذاران از نظر کارمزد، مالیات، گمرک و زیرساخت‌های مناسب فراهم می‌کند.
علاوه بر این، این بندر شامل یک اسکله خشک برای خدمات رسانی به کشتی‌های ورودی، فرودگاه، پالایشگاه، مراکز ذخیره‌سازی نفت در راس مرکز و بسیاری از امکانات گردشگری و تفریحی است که محیطی جذاب برای تجارت ایجاد می‌کند.
این بندر معافیت‌های گمرکی و مالیاتی را برای سرمایه‌گذاران برای مدت ۳۰ سال و فرصت‌های مالکیت را برای غیرعمانی‌ها فراهم می‌کند، همچنین اجازه واردات کلیه مواد و کالاهای مجاز بدون نیاز به مجوز دولتی در آن وجود دارد.
برخی از کارشناسان باور دارند که اهداف عمان در مورد بندر دقم اصلا اغراق آمیز نیست و در صورت اجرای این طرح‌ها، می‌تواند مهمترین بندر منطقه خلیج فارس باشد. و اگر بتواند بر پیامدهای بیماری همه‌گیری فعلی غلبه کند، نه تنها از نظر تجارت نفت و ترانزیت، بلکه در زمینه توزیع کانتینر نیز مهمترین بندر در منطقه خواهد بود. در مجموع احتمالا این بندر اقتصاد عمان را به مرحله کاملاً جدیدی برساند.
اقتصاد سبز
این بندر امکانات اقتصادی و گردشگری را برای دستیابی به بالاترین سطوح جذابیت از جمله طرح‌های سبز فراهم کرده است. بطوریکه سلطان نشین عمان قصد دارد بندر دقم را به یک مرکز جهانی تجارت و توزیع هیدروژن سبز تبدیل کند.
از جمله مهمترین پروژه‌هایی که همزمان با افتتاح بندر دقم آغاز می‌شود، طرح‌های سبز بوده که هدف از آن تولید مقادیر زیادی هیدروژن سبز (از انرژی‌های تجدیدپذیر) است. این پروژه در نزدیکی بندر واقع شده و در آن هیدروژن سبز از طریق فرآیند «الکترولیز» از انرژی تولیدی منابع تجدید پذیر (انرژی باد) تولید می‌شود.
انتظار می‌رود این پروژه بندر دقم را به مرکزی برای تجارت و توزیع هیدروژن سبز تبدیل کند و آن را در نقشه جهانی هیدروژن قرار دهد. همچنین به بندر اجازه می‌دهد از زیرساخت‌های فعلی و اراضی وسیع موجود در مجاورت خود بهره‌مند شود تا تولید هیدروژن، پردازش، ذخیره‌سازی و استخراج محصولات از جمله آمونیاک و متانول را در خود جای دهد تا به موقعیت پیشرو در تجارت هیدروژن در منطقه دست یابد.
منافع ایران
سلطان نشین عمان نزدیک‌ترین کشور خلیج فارس از نظر رویکرد سیاسی به ایران است و همیشه نقش میانجی بین ایران و طرف مقابل را بر عهده داشته است. البته روابط ایران و عمان تنها به سیاست ختم نمی‌شود، بلکه ابعاد اقتصادی را نیز در بر گرفته است، چون عمان با ساخت خط لوله دریایی بین دو کشور به دنبال واردات گاز از ایران است.
همچنی ایران و عمان از نظر موقعیت جغرافیایی به نوعی مکمل یکدیگر هستند یعنی دو کشور حلقه واسط بین کشورهای آسیای میانه و آسیای جنوب شرقی هستند. از همین روی در ماه‌های اخیر مشاهد می‌شود که تاشکند در تکاپوی پیوستن به توافقنامه چابهار است. البته همانطور که ذکر شد پیشتر توافقنامه عشق آبادی روند این اتصال را فراگیرتر کرده بود. با توجه به موارد گفته شد ثبات و پیشرفت عمان یا ایران، قطعا تاثیر مثبتی بر دیگر نیز خواهد داشت.
