با پیروزی جمهوری آذربایجان در جنگ قره باغ، باکو با همراهی متحدان منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای خود در اقدامی که با مخالفت علنی جمهوری اسلامی ایران مواجه شده، به دنبال تغییر نقشه ژئوپلیتیکی منطقه قفقاز جنوبی و تسلط بر منطقه سیونیک ارمنستان است.
با تسلط باکو بر این منطقه دالان زنگزور وارد فاز عملیاتی شده و کریدور انتقال انرژی دریای خزر با عبور از خاک ترکیه به بازارهای جنوب اروپا خواهد رسید. هم‌اکنون خط لوله ترانس آناتولی بخشی از گاز آذربایجان را از ترکیه به اروپا می‌رساند. پروژه تغییر مرزها در حالی دنبال می‌شود که مسکو با استفاده از انرژی به دنبال اعمال فشار بر اروپاست.
جمهوری اسلامی ایران که مرز تاریخی مشترک با ارمنستان را کلید ورود به بازارهای اروپایی می‌داند، با هرگونه تغییر در مرزهای بین‌المللی مخالفت کرده و نسبت به برنامه‌های توسعه طلبانه در این منطقه هشدار داده است. در پاسخ به تجاوزات مکرر آذربایجان به خاک ارمنستان، سردار محمد پاکپور از برگزاری رزمایش بزرگ قرارگاه منطقه‌ای عاشورای نیروی زمینی سپاه در منطقه عمومی ارس خبر داد.
سه‌شنبه گذشته وزارت دفاع گرجستان در اطلاعیه‌ای از برگزاری رزمایش مشترک «عقاب قفقاز» با حضور نیروهای ویژه سه کشور ترکیه، آذربایجان و گرجستان خبر داد. در این رزمایش میزان آمادگی کماندوها، اشتراک‌گذاری اطلاعات (آتش‌نشانی، آموزش پزشکی و سناریوهای عملیات ویژه)، بهبود ظرفیت‌های حرفه‌ای و مدیریت بحران در یک محیط چندملیتی مورد ارزیابی قرار گرفت.
روستای موخروانی در شهر ساگارچو میزبان رزمایشی بود که از سال 2017 در گرجستان برگزار می‌شود. دوشنبه هفته گذشته نیز باکو میزبان دوره آموزشی ائتلاف ناتو برای افراد فعال در نیروی هوایی بود. در این دوره نحوه استفاده از بالگرد در عملیات‌های نظامی به‌وسیله تیم آموزشی فرماندهی ناتو مستقر در پایگاه هوایی «رامشتین» آلمان آموزش داده شد. برگزاری این رزمایش‌ها نشان دهنده برنامه باکو برای افزایش سطح آمادگی نیروهای خود با هدف تقابل احتمالی با نیروهای ارمنستان است.
در هفته‌های اخیر در بُعد سیاسی- دیپلماتیک هم تحرکات معناداری در باکو جریان داشته است. دوشنبه گذشته بنی گانتز، وزیر جنگ رژیم صهیونیستی راهی باکو شد و با مقام‌های این کشور دیدار و گفت‌وگو کرد. هم‌زمان با حضور وی در آذربایجان، خلوصی آکار وزیر دفاع ترکیه و فیصل بن فرحان، وزیر امور خارجه سعودی نیز راهی باکو شدند.
به نظر برخی کارشناسان حضور تقریباً هم‌زمان این مقام‌ها در جمهوری باکو نشان دهنده برنامه ریزی قدرت‌های منطقه‌ای برای تغییر مرزهای حوزه قفقاز و کنار گذاشتن ایران از مسیرهای کریدوری جدید منطقه است. تحقق این سناریو در مرزهای شمالی، منافع ملی را در کریدور شرق به غرب و شمال به جنوب به‌شدت تهدید می‌کند.
به عبارت دیگر اگر باکو موفق شود دالان زنگزور را با اشغال یا زیر فشار قرار دادن ارمنستان فعال کند، آن‌گاه میلیارد‌ها دلار سرمایه‌گذاری داخلی برای توسعه زیرساخت‌ها با هدف ایجاد کریدورهای ارتباطی بی‌اثر شده و تهدید بزرگی برای جایگاه ایران در نظم جدید بین‌المللی است.
به گزارش روزنامه دیلی صباح، پنج شنبه 14 مهرماه رجب طیب اردوغان، الهام علی‌اف و نیکول پاشینیان در پراگ با یکدیگر دیدار و گفت‌وگو کردند. در حالی که باکو در حال نقض آتش بس و هدف قرار دادن مواضع نظامی ارمنستان است، ترتیب چنین دیداری با نام میانجی‌گری و صلح پیام مثبتی ندارد.
به عقیده کارشناسان مسائل قفقاز، یکی از سناریوهای محتمل درباره درگیری میان باکو- ایروان اعمال فشار بر دولت ارمنستان و ایجاد دالان زنگزور بدون جنگ است. در مسیر عملیاتی شدن این سناریو به نظر می‌آید آنکارا نقشی کلیدی دارد. سفر ماه گذشته نانسی پلوسی، رئیس مجلس نمایندگان آمریکا به ارمنستان نیز در راستای اجرایی شدن این سناریو ارزیابی می‌شود. با زیر فشار قرار گرفتن متحدان اروپایی واشنگتن، یکی از گزینه‌های مطلوب برای این کشور تسهیل مسیر انتقال گاز دریای خزر به سمت اتحادیه اروپاست.
روند فرسایشی نبرد اوکراین این فرصت را در اختیار کرملین قرار داده است با غیرفعال کردن خطوط انتقال گاز، اروپایی‌ها را برای پذیرش جایگاه نظامی روسیه زیر فشار بگذارد و پیش از صلح با کی یف، امتیازهای لازم را از طرف غربی دریافت کند. در چنین شرایطی آذربایجان با وجود عضویت در پیمان کشورهای مستقل مشترک المنافع، منافع مسکو را نادیده گرفته و به دنبال دو برابر کردن میزان صادرات گاز خود به قاره اروپاست.
در چنین شرایطی ایران باید علاوه بر هشدار به مسکو در زمینه باز شدن پای ناتو به منطقه قفقاز، در همکاری مشترک جلوی عملیاتی شدن طرح محور توران برای تغییر مرزهای بین‌المللی را بگیرد.
بهره سخن
ضرباهنگ تحولات از تلاش باکو برای تغییر ژئوپلیتیک منطقه قفقاز خبر می‌دهد. این کشور کوچک با کسب حمایت تسلیحاتی، امنیتی و سیاسی کشورهایی همچون ترکیه، گرجستان، پاکستان و نیز طرفی همچون رژیم صهیونیستی به دنبال تغییر جایگاه خود در نظم بین‌المللی است.
باکو با وجود سرزمین کوچک و جمعیت اندک، اما با سرمایه گذاری گسترده در حوزه انرژی و تقویت توان نظامی خود می‌خواهد به نوعی «دولت اسپارتی» (مانند امارات) در مرزهای جنوبی روسیه تبدیل شود.
جمهوری اسلامی ایران مخالف بلندپروازی‌های باکوست. تهران باید علاوه بر فعال نگه داشتن کانال دیپلماتیک و رصد تحرکات نظامی-امنیتی باکو در منطقه، گروه‌های معتقد به انقلاب اسلامی و دلبسته به ایران را در این منطقه جغرافیایی فعال کند تا در صورت هرگونه شیطنت از سوی رژیم باکو، اجازه تغییر مرزهای بین‌المللی را به این کشور و متحدانش ندهد. / راهبرد معاصر
