تنش میان آتن و آنکارا با اقدامات تحریک‌آمیز توسط دو طرف وارد مرحله تازه‌ای شده است؛ مرحله‌ای که با باور بسیاری از تحلیلگران احتمال منازعه و رویارویی جدی نظامی را افزایش می‌دهد. رویدادهای اخیر سبب شده تا تمام مشکلات ریشه‌ای میان یونان و ترکیه بار دیگر برجسته شوند.
چه اختلافاتی میان ترکیه و یونان وجود دارد؟
نخست – اختلافات مرزی دریایی
پس از فروپاشی امپراطوری عثمانی و پایان جنگ جهانی اول، بر اساس معاهده لوزان به سال 1923، مقرر شد حضور نظامی نیروهای اروپایی در ترکیه و درگیری نظامی بین یونان و ترکیه متوقف شود. بدین‌سان استقلال ترکیه تضمین شده و از همه مهم‌تر سرزمین‌ها و به‌ویژه جزایر بین دو کشور ترکیه و یونان تقسیم شد.
در نتیجه این معاهده، یونان حاکمیت خود را بر بیشتر جزایر دریای اژه حفظ کرد هرچند که برخی از این جزایر صدها کیلومتر دورتر از سرزمین اصلی یونان و در چندکیلومتری سواحل ترکیه قرار داشتند.
ترکیه بابت حاکمیت یونان بر جزایر نزدیک ترکیه ناراضی است و قصد دارد معاهده لوزان را اصلاح کند. در این صورت ترکیه خواهد توانست تا از اکتشاف و استخراج منابع طبیعی دریای اژه بیشتر بهره‌مند گردد. یونان اما خواستار حفظ وضع موجود و ادامه حاکمیت خود بر این جزایر است.
ترکیه اخیراً به طرق مختلف از جمله بهره‌برداری از ظرفیت‌های بین‌المللی، نقض قراردادهای مربوط به ممنوعیت تسلیح جزایر دریای اژه و مدیترانه از سوی دولت محافظه‌کار یونان را در عرصه بین‌المللی و رسانه‌ای برجسته‌تر می‌کند. از نگاه آنکارا اگرچه تسلیح جزایر اژه و مدیترانه در پیمان 1923 لوزان و پیمان صلح پاریس در 1947 ممنوع اعلام شده است، یونان به تسلیح این جزایر ادامه می‌دهد و جزایر را به زرادخانه مهمات تبدیل کرده است. اقدامی که به‌طور جدی امنیت ملی ترکیه را تهدید می‌کند. ترک‌ها مدعی‌اند همسایه ناآرام خود از سال 1960 با استناد به پیمان مونترو 1936، بسیاری از جزایر در دریای اژه، به ویژه لیمنوس – ساموثراکی را بیش از گذشته مسلح کرده است.
متقابلاً در مواضع محافظه‌کاران یونان نه‌تنها از نظامی شدن جزایر اژه اظهار پشیمانی نمی‌شود؛ بلکه از نظامی شدن این جزایر تا زمانی که تهدید علیه جزایر یونانی وجود دارد، سخن گفته می‌شود و مسلح کردن جزایر را بر اساس حق حاکمیتی خود ضروری می‌دانند. به اعتقاد آتن، آنکارا مقامات یونان را در صورت اجرای حقوق مشروع خود تهدید به جنگ کرده، حاکمیت ملی و حقوق حاکمیتی یونان را زیر سؤال برده، خاک سایر کشورها را اشغال کرده و با حفظ ارتش و سایر نیروها در دیگر کشورها، آنها را بی‌ثبات می‌کند.
دوم – اختلافات در حریم هوایی
نیمی از فضای دریای اژه جزء حریم هوایی بین‌المللی است و تحت حاکمیت هیچ کشوری نیست. طبق قوانین بین‌المللی، وسعت حریم هوایی ملی باید با وسعت حریم دریایی ملی مطابقت داشته باشد.
هسته اصلی درگیری در حریم هوایی دریای اژه، استفاده مداوم یونان از حق «منطقه اطلاعات پرواز» است که مستلزم حق حاکمیتی بر یک سرزمین نیز هست. با این‌حال، یونان از آن برای پیشبرد ادعاهای خود مبنی بر حق حاکمیت واقعی بر حریم هوایی دریای اژه استفاده کرده است. یونان ادعا می‌کند که 10 مایل دریایی از حریم هوایی ملی بر فراز آبهای سرزمینی به وسعت 6 مایل دریایی دارد. این ادعای یونانی یعنی 50 درصد از حریم هوایی بین‌المللی دریای اژه کاسته خواهد شد.
سوم – تنش‌های گازی
جدیدترین اختلاف دو کشور به اکتشاف منابع انرژی در مدیترانه شرقی باز می‌گردد. ترکیه با پیشرفت فراوان سال‌های اخیر در ساخت تجهیزات نظامی و صنعتی حالا سه کشتی غول‌پیکر اکتشاف انرژی در آبهای بین‌المللی دارد و اتفاقاً در دریای سیاه به منابع بسیار بزرگی از گاز دست‌یافته است. مشکل، اما آنجاست که برخی از جزایر یونان در فاصله کمی از کشور ترکیه قرار دارد. بدین ترتیب ترکیه این منطقه را حوزه مجاز اکتشاف می‌داند و یونان به دلیل نزدیکی به جزایرش غیرقانونی می‌خواند.
حضور کشتی‌ها اکتشاف انرژی ترکیه همراه با اسکورت ناوچه‌های جنگی در این منطقه حالا فضا را به سمت یک تخاصم جدی پیش برده است.
باوجود اینکه چنین اختلافاتی سال‌ها وجود داشته است اکنون با اقدامات دو کشور تشدید شده و فضا را برای جنگی تمام‌عیار مهیا کرده است.
رویدادهای جدید
در ماه مه سال جاری نخست‌وزیر یونان در سفری به ایالات متحده آمریکا خواستار رد قرارداد فروش جنگنده‌های F-16 به ترکیه شد.
نخست‌وزیر یونان، در سخنرانی‌اش در کنگره آمریکا از افزایش تجاوز‌های ترکیه به حریم هوایی یونان بر فراز جزایر این کشور شکایت و تأکید کرد: «من از شما می‌خواهم که این موضوع را هنگام تصمیم‌گیری درباره تدارکات دفاعی در شرق مدیترانه در نظر بگیرید.»
واکنش اردوغان به اظهارات نخست‌وزیر یونان در آمریکا تند بود. او نخست‌وزیر یونان را ناصادق و نامحترم توصیف کرد و گفت «میتسوتاکیس دیگر برای من وجود ندارد.»
ترکیه و یونان در حال آمادگی برای برگزاری یک شورای همکاری استراتژیک بلندپایه با حضور وزرای ارشد دو طرف برای بحث درباره تحقق چیزی بودند که دستور کار مثبت در زمینه اقتصاد، تجارت، گردشگری و حمل‌ونقل نامش را گذاشته بودند؛ اما اردوغان دستور داد این نشست و سایر گفت‌وگوهای سیاسی متوقف شود.
خرید جنگنده‌های برای ترکیه بسیار حائز اهمیت است؛ اخیراً یونان با فرانسه و امریکا پیمان‌های تسلیحاتی جداگانه‌ای بست که قدرت دفاع هوایی این کشور را افزایش می‌دهد. ترکیه با این خطر مواجه است که اگر از آمریکا F-16 های جدید نخرد، برتری نظامی هوایی خود را در مقابل یونان از دست خواهد داد.
در تاریخ 4 سپتامبر سال جاری، رسانه‌های یونان اعلام کردند که جنگنده‌ها و پهپادهای ترکیه را بر فراز دریای اژه رهگیری کرده‌اند، این کشور معتقد بود حضور این جنگنده‌ها به معنای نقض حریم هوایی یونان است.
ترکیه نیز با بیان اینکه نقض حریم هوایی ترکیه توسط یونان بارها اتفاق افتاده است اعلام کرد که به نفع یونان است که برای جنگنده‌های ترکیه ایجاد مزاحمت نکند.
به دنبال تشدید تنش‌ها، اردوغان در سخنرانی خود در 6 سپتامبر سال جاری یونان را به حمله نظامی تهدید کرد و گفت: ” آنچه من درباره آن صحبت می‌کنم یک رویا نیست.” مقامات یونان نیز از مجامع بین‌المللی خواستار رسیدگی به این موضوع و مجازات اردوغان به دلیل تهدیدات مداوم شدند؛ اما این تنها پاسخ آنها نبود.
در تازه‌ترین رویداد در تاریخ 10 سپتامبر، گارد ساحلی ترکیه اعلام کرد نیروهای گارد ساحلی یونان به یک کشتی تجاری ترکیه حمله کرده است. این امر سبب شد تا تنش میان دو کشور به سطح تازه‌ای برسد و احتمال رویارویی مستقیم نظامی میان آتن و آنکارا افزایش یابد.
تأثیرات تنش با یونان بر انتخابات ترکیه
اردوغان در آستانه انتخابات موضوع نظامی زدایی از جزایر مورد منازعه در دریای اژه را برجسته‌تر کرده است. این اولین‌بار است که وی حاکمیت یونان بر جزایر را زیر سؤال برده است و حتی برای اولین‌بار در یک قرن اخیر موضوع معاهده لوزان را پیش کشیده است.
در حال حاضر سه موضوع خارجی، امنیتی و بین‌المللی، جریان اصلی اخبار در داخل ترکیه است: تنش با یونان، وتوی احتمالی ترکیه در ممانعت از پیوستن سوئد و فنلاند به ناتو و آمادگی ارتش ترکیه برای حمله به شمال سوریه.
هر سه این موضوعات به اردوغان در دو جبهه کمک می‌کند: اول، به او کمک می‌کند تا توجه عمومی را از اقتصاد روبه‌زوال و سقوط بی‌سابقه منحرف کند و دوم، مهارت‌های رهبری خود را در برابر آنچه قدرت‌های خارجی می‌خواند، به رخ بکشد؛ قدرت‌های خارجی که آنکارا ادعا می‌کند در صدد تجزیه و ضعیف کردن ترکیه هستند.
در واقع همه این نزاع‌ها و چالش‌ها در سطح بین‌الملل به رئیس‌جمهور ترکیه کمک می‌کند پایه‌های ملی‌گرایی و محافظه‌کاری خود را تقویت کند.
فرجام
رویکرد تهاجمی هر دو طرف که مغایر با قوانین بین‌المللی، نقض قوانین آبهای سرزمینی و فلات قاره‌ای، مسلح کردن جزایر در دریای اژه و شرق مدیترانه است، امنیت ملی هر دو طرف را با چالش‌های جدی روبرو کرده است.
تنش میان ترکیه و یونان ممکن است به یک درگیری نظامی یا یک جنگ تمام‌عیار تبدیل شود؛ به این دلیل که چنین اتفاقی می‌تواند نظم امنیتی ناتو را از بین ببرد و باعث ایجاد شکاف عمیق در ائتلاف ناتو شود.
