پس از کنترل ارتش جمهوری آذربایجان بر قره باغ در شهریورماه (سپتامبر) گذشته، اکنون مقامات باکو و ارمنستان به دنبال امضای معاهده صلح هستند تا با تعیین مرزهای جدید بین دو کشور، به تنشها پایان دهند.
مذاکرات صلح که از ماه‌ها پیش با وساطت برخی بازیگران بین‌المللی شروع شده بود در روزهای اخیر به مرحله حساسی رسیده و دیپلماتهای باکو و ایروان از روز جمعه در شهر آلماتی، قزاقستان دورهم جمع شده‌اند تا در این باره رایزنی کنند.
وزارت خارجه قزاقستان در بیانیه‌ای اعلام کرد که جیحون بایراموف وزیر خارجه آذربایجان و آرارات میرزویان همتای ارمنستانی وی، درباره ترسیم مرزهای جدید گفتگو کردند. بر اساس گفته دیپلماتهای دو کشور روند مذاکرات که روز شنبه به پایان رسید سازنده بود.
وزیر خارجه آذربایجان گفت:«ما به این روند اهمیت زیادی می‌دهیم و آماده ادامه کار هستیم. من معتقدم که مذاکرات در آلماتی بسیار مفید خواهد بود و امیدوارم بتوانیم برای یافتن راه‌حل‌هایی برای مسائل حل‌نشده کار مثبتی داشته باشیم».
وزیر خارجه ارمنستان هم تاکید کرد:«ارمنستان صلح را هدف قرار داده است و ما در روند مذاکرات بسیار سازنده شرکت می‌کنیم. علاوه بر این، ما فکر می‌کنیم که نباید خود را به امضای یک معاهده صلح محدود کنیم، می‌توانیم جلوتر برویم. ما می‌توانیم به طور مشترک تمام ارتباطات حمل و نقل در منطقه را با درک این موضوع که تمام زیرساخت‌های حمل و نقل تحت حاکمیت کشورهایی که از قلمرو آنها عبور می‌کند باقی می‌ماند، رفع انسداد کنیم. همه رویه‌های رفع انسداد مرزهای دولتی، اداری و گمرکی که ما با آن موافقت کردیم، متقابل خواهد بود».
وزرای دو کشور از پیشرفت در تحدید حدود مرزها و توافقات به دست آمده در این زمینه استقبال کردند. وزرا و هیئت‌های آنها همچنان در مورد مفاد پیش‌نویس موافقتنامه دوجانبه برقراری صلح و روابط بین دولتی بین آذربایجان و ارمنستان گفتگو کردند.
طرفین به ادامه مذاکرات در مورد موضوعات باقی مانده که هنوز در مورد آنها اختلاف وجود دارد به توافق رسیده‌اند و قرار است مذاکرات را در آینده برای رسیدن به صلح نهایی ادامه دهند.
وزارت خارجه ارمنستان در بیانیه‌ای اعلام کرد که توافق اولیه در هشتمین دور مذاکرات برای تعیین مرز در مرز ارمنستان و آذربایجان حاصل شده است. بر این اساس، ارمنستان موافقت کرد که چهار روستای مرزی متروکه را به آذربایجان بازگرداند که هر دو کشور آن را نقطه عطف مهمی توصیف کردند که می‌تواند به برقراری صلح منجر شود. خبرگزاری دولتی ارمنستان هم به نقل از دفتر نیکول پاشینیان، نخست وزیر این کشور گفت:«در این فرآیند، جمهوری ارمنستان خطرات مربوط به تحدید حدود و امنیت مرزها را کاهش می دهد».
جمهوری آذربایجان پس از بیش از سه دهه درگیری که عمدتاً در منطقه قره باغ متمرکز بود، خواستار بازگشت روستاها به عنوان شرط توافق صلح شده است. با اینکه این روستاها متروکه هستند اما از نظر استراتژیک مهم هستند زیرا به بزرگراه اصلی ارمنستان در شمال به سمت مرز با گرجستان نزدیک هستند. بیشتر تجارت ارمنستان در این جاده انجام می‌شود و به خط لوله‌ای می‌رود که از طریق آن گاز روسیه را دریافت می‌کند.
الهام علی‌اف، رییس جمهور جمهوری آذربایجان هفته گذشته اعلام کرد:« ارمنستان و کشورش درک مشترکی نسبت به توافق صلح دارند، هم‌اکنون آنچه باقی مانده بررسی و هماهنگی جزییات این توافق است».
در صورتی که آذربایجان و ارمنستان معاهده صلح را امضا کنند و به مرزبندی‌های جدید احترام بگذارند، پس از سه دهه تنش، آرامش و ثبات به قفقاز باز خواهد گشت و این به نفع کل منطقه و همسایگان است. بنابراین، توافق برای آغاز تحدید حدود مرز بین ارمنستان و آذربایجان یک نقطه عطف تاریخی و نشان دهنده گذار از روابط غیرسازنده و پر از تنش به سوی روابط دوجانبه سازنده و سودمند متقابل است. در اصل، این به معنای آغاز یک فرآیند عادی سازی است که در آن هر دو طرف، حاکمیت و تمامیت ارضی یکدیگر را به رسمیت می‌شناسند و این یک تحول تاریخی در منطقه قفقاز جنوبی است.
نتایج هشتمین نشست کمیسیون تحدید حدود بین کشورها را می‌توان برای تقویت ثبات منطقه موفق و مفید دانست. این به عنوان شاهدی بر اثربخشی مذاکرات دوجانبه میان طرف‌های درگیر است. با ادامه تلاش‌های دیپلماتیک در این راستا، کارشناسان پیش‌بینی می‌کنند که پیشرفت‌های مشابهی در رسیدگی به مسائل دیگر بین دو کشور در آینده وجود دارد.
باکو و ایروان با برگزاری مذاکرات تحدید حدود مرزها، گام بزرگی برای صلح برداشته‌اند اما دیپلماسی به زمان نیاز دارد تا به نتیجه برسد. با این حال، حتی اگر یک معاهده صلح در ماه‌های آینده نهایی نشود، پیشرفت‌های امیدوارکننده در مذاکرات اخیر خوش‌بینی را برای دستیابی نهایی به ثبات، صلح و توسعه به وجود آورده است.
چالش‌ها و دورنمای مذاکرات
اگرچه راهکار مذاکره و دیپلماسی پیشرفت‌های خوبی در حل و فصل برخی اختلافات مرزی طی هفته‌های اخیر داشته است اما زد و خوردهای مرزی هرازچندگاهی به وقوع می‌پیوندد و خطر جنگ جدید همچنان کاملاً رفع نشده است.
با وجود گذشت چند ماه از تسلط نیروهای آذربایجان بر قره باغ، اما به دلیل نبود مرزهای مشخص، هر از گاهی تبادل آتش محدود بین نظامیان دو طرف انجام شده است و به همین منظور باکو و ایروان تلاش دارند تا هر چه سریعتر حدود مرزها را تعیین کرده و از تشدید تنشها جلوگیری کنند، چرا که سایه جنگ همچنان بر این منطقه پرتنش وجود دارد. در این رابطه، نخست وزیر ارمنستان هشدار داد که اگر روند مذاکرات مربوط به تحدید مرزی با جمهوری آذربایجان متوقف شود، جنگ در منطقه آغاز خواهد شد.
علی اف هم در سخنان اخیر خود که نوعی هشدار به طرف ارمنی بود، گفته است:«ما از لحاظ اقتصادی، سیاسی، نظامی و تمامی جوانب کشور پیشرو در منطقه قفقاز بوده و تمامی کشورها باید ما را به حساب بیاورند. اگر ایروان و شرکایش، باکو را به حساب نیاورند، پشیمان خواهند شد. ما هرگز به دنبال جنگ نبوده ایم و امروز نیز طالب آن نیستیم. به جنگ نیازی نداشته و می‌خواستیم اراضی خود را پس بگیریم».
جنگ جدید بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان هزینه‌های انسانی هنگفتی به همراه خواهد داشت و تلاش‌های بین‌المللی برای کاهش تنش‌های منطقه‌ای را بی‌اثر کرده و بی‌ثباتی بیشتر را در قفقاز حاکم خواهد کرد.
با توجه به اینکه مردم ارمنستان و مقامات سابق این کشور، پاشینیان را مقصر اصلی تحویل قره باغ به آذربایجان می‌دانند و در ماه‌های اخیر با اعترضات گسترده خواستار استعفای او از نخست وزیری شده‌اند، لذا این احتمال وجود دارد که با روی کار آمدن ملی‌گرایان در هرم قدرت ارمنستان، آنها به فکر انتقام از باکو بیفتند. از آنجایی که ارمنستان رویکرد دوری از روسیه و نزدیکی به غرب را در پیش گرفته است و حتی در رویای عضویت در اتحادیه اروپا و ناتو است، این مسئله چالش جدی در آینده ایجاد خواهد کرد.
مداخله برخی بازیگران خارجی از جمله فرانسه که در ماه‌های اخیر به جای صلح بر طبل تنش در قفقاز می‌کوبد نیز یکی از چالشهای جدی است که می‌تواند به تشدید ناامنی منجر شود. با مداخلات فرانسه و دیگر بازیگران غربی در قفقاز، بدون تردید پای روسیه هم به میان کشیده خواهد شد و خطر رویارویی مستقیم بین قدرتها شرقی و غربی بالا خواهد رفت.
بنابراین، عادی سازی روابط بین ارمنستان و آذربایجان مستلزم رد مشارکت بازیگران خارجی در شکل دادن به روابط آنها است. ارمنستان طی سال‌ها اساساً موضوع توافق با آذربایجان را به عرصه سیاست بین‌الملل ارتقا داده و از این طریق آنرا منوط به تصمیمات نیروهای خارجی کرده است که این مسئله راه رسیدن به صلح را طولانی‌تر می‌کند.
بنابراین، ارمنستان باید از تلاش برای مشارکت دادن کشورهای ثالث با برنامه‌های خود در روند صلح صرف نظر کرده و مذاکره مستقیم با آذربایجان را با تمرکز بر همکاری‌های دوجانبه برای پیشرفت آینده ملت خود و بهبود رفاه مردم خود انتخاب کند./ الوقت
