در سالهای اخیر کشورهای عربی حاشیه خلیج فارس، توافقنامه‌های متعددی در بخش انرژی با سایر کشورها و شرکتهای خارجی منعقد کرده‌اند. معاملات نفت و گاز کشورهای عربی طی سال ۲۰۲۳ در چارچوب خرید شرکتهای خارجی، اخذ مجوزهای اکتشاف در سایر کشورها و انعقاد قرارداد با شرکتهای خارجی بهبود قابل توجهی را نشان میدهد. این امر در شرایطی روی میدهد که ایران باوجود داشتن منابع عظیم نفت و گاز و ظرفیت بالای پتروشیمی خود به دلیل تحریم‌ها و FATF از نبود سرمایه گذاری خارجی رنج می‌برد.
عربستان
یکی از مهمترین معاملات نفت و گاز، ورود موفق عربستان سعودی در بازار تجارت جهانی گاز مایع است. در این راستا، آرامکو بخشی از سهام استراتژیک در Mid Ocean Energy را به ارزش ۵۰۰ میلیون دلار خریداری کرد. این قرارداد اولین سرمایه گذاری بین المللی آرامکوی سعودی در زمینه LNG است و Mid Ocean قصد دارد سهام ۴ پروژه LNG استرالیا را به دست آورد.
در زمینه توسعه میادین انرژی نیز، آرامکوی عربستان قراردادی به ارزش یک میلیارد دلار را با شرکت ملی نفت فلات قاره چین(CNOOC) برای انجام اقدامات مهندسی، تدارکات، ساخت و نصب پروژه فراساحلی خود در میدان «سفانیه» امضا کرد. این میدان با ظرفیت تولید ۱.۳ میلیون بشکه در روز نفت سنگین عربی، به عنوان بزرگترین میدان نفتی دریایی متعارف در جهان طبقه بندی می‌شود.
همچنین، در میان قراردادهای نفت و گاز عربستان، شرکت ایتالیایی «Visia Italimpiante» دو قرارداد به ارزش ۴۳۹میلیون دلار منعقد کرد که در راستای توسعه میدان نفتی بزرگ «زولوف» است.
در سال ۲۰۲۳ ، شرکت آرامکو قراردادی با ارزش ۱۱ میلیارد دلار با شرکت فرانسوی توتال انرژی برای اجرای پروژه مجتمع پتروشیمی بزرگ در این کشور امضا کرد. همچنین در جولای ۲۰۲۳، آرامکو از طریق شرکت تابعه خود، ۱۰ درصد از سهام شرکت پتروشیمی «رونگ شنگ» چین را با ارزش کل معامله ۲۴.۶ میلیارد یوان (۳.۴ میلیارد دلار آمریکا) به دست آورد.
قطر
بخش مهمی از قراردادهای نفت و گاز سال ۲۰۲۳ در کشورهای عربی مربوط به قطر و میدان گازی مشترک با ایران یعنی «پارس جنوبی/گنبد شمالی» بود. در ماه می ۲۰۲۳، شرکت انرژی قطر قرارداد مهندسی، تدارکات و ساخت پروژه در میدان گنبد شمالی شامل دو خط بزرگ تولید LNG با ظرفیت کل ۱۶ میلیون تن در سال را امضا کرد.
در ۲۰ ژوئن ۲۰۲۳، شرکت ملی نفت چین (CNPC) بر اساس توافقنامه امضا شده با شرکت انرژی قطر، ۵ درصد از سهام یکی از خطوط تولید گاز مایع را در راستای توسعه میدان گنبد شمالی قطر به دست آورد. سینوپک همچنین ۵ درصد از سهام یک شرکت سرمایه گذاری مشترک را به دست آورد تا سالانه معادل ۶ میلیون تن از ظرفیت تولید LNG پروژه را در اختیار داشته باشد.
در بخش معاملات خارجی، شرکت قطر انرژی به همراه شرکت بین‌المللی شل و شرکت هیدروکربن موریتانی، قراردادی را در پروژه‌های اکتشاف و حفاری نفت و گاز موریتانی منعقد کرد. این توافق شامل دستیابی قطر انرژی به ۴۰ درصد از سهام اکتشاف و تولید در حوزه ساحلی در بلوک دریایی C۱۰ در موریتانی است.
همچنین، انرژی قطر انرژی قراردادی را با شرکت صنایع سنگین هیوندای کره جنوبی جهت ساخت حدود ۱۷ تانکر گاز مایع به ارزش ۱۴.۲ میلیارد ریال قطر (۳.۹ میلیارد دلار) امضاء کرد. در آغاز سال ۲۰۲۳، قطر انرژی پس از امضای توافقنامه‌ای با دولت لبنان و شرکتهای فرانسوی توتال انرژی و انی ایتالیایی، ۳۰ درصد از سهام بلوک‌های ۴ و ۹ را در سواحل لبنان به دست آورد.
همچنین شرکت قطری حدود ۲۵ درصد از سهام پروژه «رشد گاز یکپارچه» (GGIP) در عراق را با سرمایه گذاری بالغ بر ۱۰میلیارد دلار به دست آورد که مالکیت آن بین شرکت نفت بصره با ۳۰ درصد، توتال انرژی با ۴۵ درصد و قطر انرژی با ۲۵درصد تقسیم می‌شود.
قطر همچنین بخشی از کنسرسیومی است که برنده یک منطقه اکتشافی در آب‌های سرزمینی مصر واقع در دریای مدیترانه شد. در سطح جهانی، قطر انرژی ۲۸ درصد از مجوز اکتشاف فراساحلی متعلق به اکسون موبیل، در سواحل استان نیوفاندلند و لابرادور در کانادا را به دست آورد.
عراق
عراق در سال ۲۰۲۳ یکی از مهمترین کشورها در مورد قراردادهای نفت و گاز بود. برای نمونه، این کشور شرکت چینی «پترو چینا» را جایگزین اکسون موبیل در میدان «قرنه غربی- ۱» را کرد. همچنین، عراق شاهد امضای قرارداد جدیدی با شرکت روسی «لوک‌اویل» برای توسعه میدان نفتی «قرنه غربی-۲» بود. البته نخستین قرارداد بین عراق و شرکت روسی در پایان سال ۲۰۰۹ منعقد شد. این میدان با ذخایر قابل استحصال اولیه حدود ۱۴ میلیارد بشکه یکی از بزرگترین میادین نفتی جهان محسوب می‌شود.
در مورد دیگر، وزارت نفت عراق قرارداد ۲۰ سالهای را با شرکت کرسنت پترولیوم برای توسعه میادین نفتی در استان دیالی برای تولید ۲۵۰ میلیون فوت مکعب گاز امضا کرد.
آذربایجان
در سال ۲۰۲۳، بخش انرژی جمهوری آذربایجان مورد توجه کشورهای عربی بود که باعث امضای چندین قرارداد و تفاهمنامه شد. در این راستا، در ماه می ۲۰۲۳ عربستان سعودی یادداشت تفاهمی برای تقویت روابط همکاری مشترک در آذربایجان در زمینه‌های مختلف انرژی امضا کرد. این یادداشت تفاهم شامل تشویق همکاری در زمینه‌های نفت، پتروشیمی، گاز، برق، انرژی‌های تجدیدپذیر و بهره‌وری انرژی است.
همچنین، شرکت اماراتی ADNOC در اقدامی با هدف افزایش حضور و رشد خود در بازارهای جهانی گاز، از خرید ۳۰درصد سهام میدان گازی آبشرون جمهوری آذربایجان خبر داد. پس از تکمیل این قرارداد، شرکت ادنوک امارات ۳۰ درصد و شرکتهای سوکار و توتال نیز هر کدام ۳۵ درصد از سهام میدان گازی آبشرون در اختیار خواهند داشت.
پس از جنگ اوکراین، بخش انرژی آذربایجان به عنوان جایگزین منابع روسی مطرح و منجر به چندین قرارداد در این حوزه شد. در این راستا، رومانی با توجه به تلاش‌های کشورهای اروپایی برای کنار گذاشتن گاز روسیه، قراردادی را برای تامین گاز آذربایجان به منظور تامین نیازهای سوخت خود امضا کرد. این قرارداد که توسط شرکت آذری «سوکار» و شرکت «روم‌گز» امضا شد، شامل انتقال یک میلیارد متر مکعب گاز از آذربایجان به رومانی در سالهای ۲۰۲۴ و ۲۰۲۳ است. این قرارداد همچنین سهم مهمی در تقویت روابط همکاری بین دو کشور، امنیت انرژی اروپا و استراتژی انرژی سبز دارد.
کویت
کویت نیز شاهد قراردادهای نفت و گاز در سال گذشته میلادی بود. شرکت نفت این کشور قراردادهایی را برای ارائه خدمات تعمیر و نگهداری تأسیسات عمده نفتی به ارزش کل ۱۷۶ میلیون دلار به یک شرکت داخلی منعقد کرد.
از نظر معاملات بین المللی نفت نیز، شرکت اکتشاف نفت خارجی کویت (KUFPEC) به عنوان بازوی شرکت نفت کویت در زمینه اکتشاف، توسعه و تولید نفت خام و گاز طبیعی در خارج از کشور، امتیاز اکتشاف سوخت‌های فسیلی در نروژ، با سهمی بالغ بر ۲۰ درصد را کسب کرد. این شرکت کویتی همچنین ۴۰ درصد از سهام« PG International Limited » وابسته به شرکت جهانی چندملیتی شل را در «بخش ۳ دلتای نیل» واقع در شمال شرقی دریای مدیترانه به دست آورد که شامل حفاری ۳ حلقه چاه است.
امارات
امارات متحده عربی یکی از مهمترین کشورها در معاملات نفت و گاز کشورهای عربی در سال ۲۰۲۳ بود. به طوری که شرکت نفت ابوظبی امارات، ADNOC، قراردادی را با «ICR Integrity» را برای اجرای تعمیرات مجتمع به مدت ۵ سال برای همه دارایی‌های دریایی تحت مالکیت ADNOC منعقد کرد. شرکت حفاری آدنوک در راستای افزایش تولید نفت امارات، ۵ قرارداد ۱۰ ساله به ارزش ۷ میلیارد درهم امارات (یک میلیارد دلار) با هدف حفاری ۵ میدان در سبد تجارت دریاییADNOC منعقد کرد.
در مجموع، همانطور که ملاحظه می شود که کشورهای همسایه ایران به ویژه در حوزه خلیج فارس در سال ۲۰۲۳ بر سرعت جذب سرمایه گذاری در بخش انرژی افزوده اند و این امر میتواند در بلندمدت تهدیدی برای منافع بلندمدت و راهبردی ایران در منطقه و انرژی جهان شود./ انرژی پرس
