افزایش قیمت نفت گاز پس از جنگ اوکراین، قدرت چانه‌زنی بسیاری از کشورهای دارای ذخایر بالای انرژی مانند ایران و عربستان را افزایش داده است. در اقع با وجود اختلافات سیاسی این کشورها می‌توانند برای برکسل حیاتی باشند، چون تغییرات ژئوپلیتیک جهان، اروپا را بر آن داشته است تا به دنبال یافتن جایگزینی برای انرژی روسیه باشد که ابعاد سیاسی جدیدی را برای تهران و ریاض به ارمغان می‌آورد.
همسویی ناخواسته تهران و ریاض
قبل از آشکار شدن بحران اوکراین، اروپا برای انتخاب این که نفت را از چه کسی خریداری کند، تسلیم ایالات متحده شد. البته با توجه به اینکه اروپا همیشه به پیشنهادات واشنگتن پایبند بوده، موضوعی جدیدی نبود. علاوه بر آن، نگرانی‌های مربوط به تجارت نفت در آن روزها زیاد نبود و مجموعه‌ای از گزینه‌ها در مقابل جهان و به ویژه اروپا برای تصمیم‌گیری بود.
در این میان، خاورمیانه همیشه به عنوان مرکز تجارت نفت در سرتاسر جهان در مواقع بحران به آمریکا و اروپا کمک می‌کرد. اما بحران اوکراین وضعیت را به مرحله‌ای رساند که روابط کشورهای خاورمیانه با غرب را تیره کرد و حتی مقامات سعودی و اماراتی حاضر به پاسخ تماس جو بایدن را نشدند.
اقدامات ایالات متحده در مورد این بحران، باعث شد تا قدرت‌های نفتی از حمایت خود از ایالات متحده خودداری کنند. نارضایتی بین این کشورها برای پیوستن به کاروان دیپلماسی آمریکا زمانی محسوس بود که بسیاری از کشورهای تولیدکننده نفت از گزینه جایگزین برای همراهی با روسیه استقبال نکردند.
شاید در این میان، بیشترین ناراحتی واشنگتن از ریاض بود که به باور کارشناسان در پس‌زمینه این اقدام از سوی ولیعهد سعودی، واکنش آمریکا برای رسیدگی به حملات حوثی‌ها به پالایشگاه‌های نفت عربستان بود. همچنین سعودی از تلاش آمریکا برای احیای برجام ناخشنود هست که موضع ریاض در تجارت با آمریکا را سخت‌تر می‌کند. همچنین مواضع بایدن در سال ۲۰۱۹ در مورد مسائل حقوق بشری مانند قتل خاشقجی محمد بن سلمان را عصبانی کرده است.
این حوادث عربستان سعودی را به حدی عصبانی کرد که کشورهای خلیج فارس که بیشتر تحت تاثیر ریاض هستند، اکنون در تلاش برای ایجاد روابط نزدیکتر با پوتین هستند. اوپک پلاس همکاری با روسیه در سطح تولید نفت را تقویت کرد و علاوه بر این، زمانی که ایالات متحده از کشورهای عربی درخواست کرد که تولید نفت خام را افزایش دهند تا به کاهش قیمت‌های بالای نفت کمک کنند، آنها آن را نپذیرفتند.
روابط ایالات متحده و عربستان سعودی در دولت بایدن به پایین‌ترین حد خود در دهه‌های اخیر رسیده است. عربستان سعودی مهمترین شریک دفاعی ایالات متحده بوده و همواره به تجهیزات نظامی ایالات متحده متکی بوده است. با این حال، به نظر می‌رسد بایدن اخیراً عربستان سعودی و سایر کشورهای عربی را از خود دور کرده است.
از آنجایی که ونزوئلا و الجزایر با خواسته‌های ایالات متحده موافقت نکردند، جنگ اوکراین فضا را برای ایران باز کرد تا خلاء ابرقدرت‌های نفتی را پر کند. اما با توجه به اینکه بخش انرژی تحت تحریم‌ها و برجام متوقف شده است، ایران در شانس خود برای تبدیل شدن به ناجی غرب و اروپا عجله نخواهد کرد.
نیاز کشورهای اتحادیه اروپایی به انرژی جایگزین مسکو به سطح بی‌سابقه‌ای رسیده است. علاوه بر این، اروپا همیشه خواهان یک معامله تجاری با تهران بود، اما چون در سال‌های اخیر از خط سیاست آمریکا پیروی کرد، این کار دشواری به نظر می‌رسد.
به باور کارشناسان، رهبران ایران احتمالاً عملکرد اقتصادی داخلی، اجرای محدود تحریم‌های نفتی آمریکا و تمرکز اروپا به جنگ اوکراین به‌عنوان دلایلی برای عدم ناامیدی برای حصول توافق در نظر می‌گیرند.
باید توجه داشت که ایران در توافق تجاری با چین و مذاکرات اخیر با ونزوئلا و دیگر کشورهای آمریکای لاتین، از مزایای جنگ روسیه و اوکراین بهره برده است و همچنین نشان می‌دهد که تهران چگونه در نادیده گرفتن تحریم‌های آمریکا سرسخت به نظر می‌رسد.
جنگ اوکراین همراه با عدم تمرکز آمریکا در اولویت‌بندی تحریم‌های روسیه، دریچه‌ای از فرصت را برای تهران باز کرده است. از همین روی، در روزهای آتی احتمالا تهران مواضع خود را در مذاکرات تقویت و شرایطی را به وجود خواهد آورد که ممکن است آمریکا نیاز به کوتاه آمدن در برابر آن را داشته باشد.
چون ایران بخوبی میداند که وقتی قیمت نفت افزایش و عرضه بنزین کاهش می‌یابد، شهروندان آمریکایی‌های احساس فشار خواهند کرد، از همین روی می‌تواند با ابزار نفتی، ایالات متحده را برای اجرای خواسته‌هایش، به‌ویژه در جبهه برجام، نرم کند.
نوپک در مقابل اوپک
اگرچه ممکن است عجیب به نظر برسد، اما منافع و اهداف عربستان سعودی و ایران ناخودآگاه در مورد عرضه نفت در حال حاضر همسو هستند. موضوعی که می توان در تصمیم اخیر کنگره در تصویب قانون نوپک کاملا مشهود بود. براین اساس اعضای سازمان کشورهای صادرکننده نفت «اوپک» و شرکای آن در «اوپک پلاس» را در معرض تحریم‌های احتمالی قرار می‌دهد.
لایحه «نوپک» که در روز پنج‌شنبه ۵ می ۲۰۲۲ به تصویب کمیته قضایی کنگره رسید، با هدف مجازات «اوپک» و متحدانش بر اساس قوانین ضدانحصار است. حامیان این لایحه باور دارند که اوپک عرضه نفت را به گونه‌ای هماهنگ می‌کند که به گفته آنها قیمت جهانی نفت را افزایش می‌دهد. در واقع این موضوع نیز نشان دهنده عدم موفقیت واشنگتن در متقاعد کردن افزایش تولید نفت سعودی‌ها و پرونده برجام است.
تصویب این لایحه ساعاتی پس از آن صورت گرفت که ائتلاف «اوپک پلاس» برنامه کاهش تولید را که از سال ۲۰۲۰ اجرایی شده بود، با افزایش جزئی ۴۳۲۰۰۰ بشکه در روز طی ژوئن آینده را تمدید کرد. اگر NOPEC قانون شود، دادستان کل ایالات متحده می‌تواند از اوپک یا اعضای آن مانند عربستان سعودی و متحدان آن مانند روسیه در دادگاه فدرال ایالات متحده شکایت کند. البته هنوز مشخص نیست که چگونه یک دادگاه فدرال می‌تواند احکام ضد تراست را در مورد یک کشور خارجی اجرا کند.
هنوز مشخص نیست که آیا کاخ سفید از این لایحه حمایت می‌کند یا خیر و اینکه از حمایت کافی در کنگره برای رسیدن به این مرحله برخوردار است یا خیر. اما در بیانیه اعلام شد که از حمایت رئیس جمهور امریکا بایدن و همچنین حمایت دونالد ترامپ برخوردار است.
قانون نوپک با مقاومت گروه‌هایی در بخش انرژی آمریکا مانند مؤسسه نفت آمریکا مواجه است، اما متغیرهای جدید، به‌ویژه افزایش قیمت بنزین در آمریکا، تهدید دوباره این قانون را برانگیخت. بطوریکه چند روز قبل میانگین هزینه خرده فروشی هر گالن بنزین در اوایل روز به ۴.۳۷۴ دلار رسید و از رکورد قبلی ۴.۳۳۱ دلاری که در ماه مارس ثبت شده بود، فراتر رفت. این افزایش عمدتاً به دلیل قیمت بالای نفت خام است که هفته گذشته نزدیک به ۱۰۰ دلار در هر بشکه بود و اکنون به ۱۱۰ دلار نزدیک شده است.
یک نظرسنجی اخیر نشان داد که گران شدن فزاینده سوخت تقریباً دو سوم از دارندگان وسایل نقلیه در ایالات متحده را مجبور به تغییر عادات رانندگی خود کرده است. همچنین بر اساس داده‌های اداره اطلاعات انرژی، قیمت نفت توسط برخی از پالایشگاه‌های ایالات متحده که در طول همه‌گیری تعطیل شده‌اند، افزایش یافته است. در حالی که بقیه پالایشگاه‌ها به ظرفیت کامل خود نزدیک می‌شوند.
بنابراین واشنگتن؛ عربستان سعودی، امارات متحده عربی و روسیه را مسئول این افزایش‌ها میداند. چون این سه کشور پیشتاز اوپک پلاس هستند که میزان تولید را کنترل و آن را پایین نگه می‌دارند به گونه‌ای که ایالات متحده آنها را باعث افزایش قیمت‌ها میداند، در حالی که سه کشور باور دارند که تعادل بازار را تضمین می‌کند.
البته، تحلیلگران می‌گویند که کشورهای اوپک ممکن است به روش‍‌های دیگری پاسخ دهند. به عنوان مثال، در سال ۲۰۱۹، عربستان سعودی تهدید کرد که اگر واشنگتن نسخه قبلی لایحه NOPEC را تصویب کند، نفت خود را به ارزهایی غیر از دلار بفروشد، که اخیراً اعلام کرد در حال بررسی فروش به یوان چین است. این امر موقعیت دلار را به عنوان ارز ذخیره اصلی جهان تضعیف و تأثیر واشنگتن بر تجارت جهانی را کاهش می‌دهد و توانایی آن را برای اعمال تحریم‌ها علیه سایر کشورها تضعیف می‌کند.
علاوه بر این، عربستان سعودی و سایر کشورهای تولیدکننده نفت می‌توانند سرمایه گذاری‌های ایالات متحده در آنها را کاهش یا حتی قیمت فروش نفت به ایالات متحده را افزایش دهند و هدف اولیه از تصویب این قانون را تضعیف کنند. از همین روی، موسسه امریکن پترولیوم، بزرگترین شرکت صنعتی در ایالات متحده، با این لایحه مخالفت کرده و گفته است که می‌تواند به تولیدکنندگان داخلی نفت و گاز آسیب برساند.
در مجموع؛ شرایط جنگ اوکراین، پرونده برجام و بازار نفت پیس از کرونا موجب تشدید قیمت و افزایش فشار تورمی در ایالات متحده شده و در مقابل منافع دو دشمن منطقه‌ای یعنی ایران و عربستان، را همسو کرده است. در این شرایط واشنگتن دست به استفاده از آخرین اهرم فشار خود یعنی نوپک می‌کند تا شاید بتواند از طریق تولید نفت را افزایش دهد اما به نظر می‌رسد که در این امر هم موفق نخواهد شد./ تحلیل بازار
