بازار؛ وزرای اقتصاد ایران و سوریه در جریان سفر ابراهیم رئیسی به سوریه، ۳ سند همکاری امضا کردند. این اسناد همکاری عمدتا در حوزه صادرات خدمات فنی و مهندسی است. گفتنی است؛ سیاست راهبردی دولت سیزدهم تعمیق و توسعه هر چه بیشتر روابط با کشورهای منطقه است و سفر به سوریه گامی در این راستا و رفع موانع و گسترش روابط اقتصادی دو کشور از جمله تولید و سرمایه گذاری ارزیابی می‌شود.
نیاز سوری‌ها به نفت ایران
سوری‌ها در سفر ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران به دمشق که اولین سفر رئیس جمهور ایران به سوریه در ۱۳ سال گذشته است، امیدهای زیادی به دستیابی به راه حلی برای بحران نفت، گاز و برق بسته‌اند. بر اساس اخبار منتشر شده، انتظار می‌رود این بازدید، منتج به مجموعه‌ای از موافقت‌نامه‌ها، تفاهم‌نامه‌ها و قراردادهای اقتصادی و تجاری به ویژه در حوزه انرژی شود.
بنابر اعلام روزنامه الوطن؛ سفر ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران به سوریه علاوه بر چندین حوزه تجاری و سیاسی دیگر شاهد تفاهم در زمینه های نفت، گاز و برق خواهد بود. این منابع انتظار داشتند که ایران و سوریه توافقنامه همکاری راهبردی جامع امضا کنند و همچنین در مورد قیمت نفت که پیش از این با اعلام افزایش به حدود ۷۰ دلار در هر بشکه نفت شاهد بحران بود، گفت‌وگو شود.
نفت سوریه به طور مداوم توسط نیروهای آمریکایی به سرقت می‌رود. علاوه بر این، میدان نفتی العمر هر چند ماه یک بار بمباران می‌کنند. دمشق از تهران می‌خواهد که تسهیلات بیشتری را با توجه به قیمت نفت ایران و روش‌های پرداخت ارائه کند، بنابراین انتظار می‌رود تفاهم‌های جدید علاوه بر توافق مورد انتظار دیگر در مورد توسعه میادین مهم سوریه، نتایجی را در این زمینه و کار اکتشاف برای نفت بیشتر فراهم کند.
در زمینه گاز نیز انتظار می‌رود که با فرارسیدن فصل تابستان که بار برق افزایش می‌یابد، توافق‌های اقتصادی دو طرف شامل توافق بر سر دریافت گاز ایران از طریق خط لوله و یا سایر راه‌های دمشق باشد. علاوه بر قراردادهای نفت و گاز، پیش‌بینی می‌شود ایران از طریق توافقات جدید در کار توسعه شبکه برق سوریه دخالت کند، شبکه‌ای که از ابتدای جنگ در سوریه تاکنون شاهد اقدامات خرابکارانه سیستماتیک بوده است.
سوریه با بدترین بحران از نظر تامین نفت و گاز و همچنین بحران سوخت در بیش از ۱۰ سال گذشته و زیرساخت‌های ضعیف در نتیجه جنگ ۱۱ ساله مواجه است. از همین روی، این کشور را برای تامین نیازهای خود نیازمند واردات انرژی از ایران می‌کند.
پیش از آغاز سفر خود به سوریه، ابراهیم رئیسی رئیس جمهور ایران در گفت‌وگوی مطبوعاتی، این سفر را بخشی از روابط راهبردی دو کشور دانست. در هیئتی که به همراه رئیسی به دمشق سفر کردند، جواد اوجی وزرای نفت، حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه نیز علاوه بر وزیر راه و شهرسازی نیز حضور داشتند. این سفر تنها ۳ ماه پس از آن صورت می‌گیرد که به گفته برخی منابع، تهران قیمت نفت صادراتی ایران به سوریه را افزایش داد که تقریبا دو برابر شده است، با شرایط جدید برای پیروی از سیستم پیش پرداخت برای محموله‌ها، به طوری که قیمت نفت خام از تهران به دمشق از ۳۰ دلار به ۷۰ دلار در هر بشکه رسید. ایران در مارس ۲۰۲۳ محموله بزرگ نفت به سوریه ارسال کرده بود که حدود ۲.۱ میلیون بشکه تخمین زده می‌شد.
قابل ذکر است که سوریه با بدترین بحران از نظر تامین نفت و گاز و همچنین بحران سوخت در بیش از ۱۰ سال گذشته و زیرساخت‌های ضعیف در نتیجه جنگ ۱۱ ساله مواجه است. از همین روی، این کشور را برای تامین نیازهای خود نیازمند واردات انرژی از ایران می‌کند.
روابط ایران و سوریه شاهد اولین توافقنامه در زمینه نفت و گاز در اسفند ۱۳۶۱ با سفر هیئتی سوری به ایران بود که دو کشور قراردادهای اقتصادی منعقد کردند که در نوع خود اولین توافق پس از انقلاب ایران بود. براساس این توافقات، تهران سالانه حدود ۹ میلیون تن نفت خام به دمشق صادر می‌کرد و در ازای آن مقادیری بین ۳۰۰ تا ۴۰۰ هزار تن فسفات سوریه در سال اول و سپس به یک میلیون تن در سال افزایش می‌یابد.
بر اساس آمار منتشرشده قبل از شروع جنگ سوریه، ایران با سرمایه گذاری حدود ۱۰ میلیارد دلار در سال ۲۰۱۰ پس از عربستان سعودی و ترکیه سومین سرمایه گذار بزرگ در سوریه بود. البته حجم مبادلات تجاری بین دو کشور پس از بحران داخلی سوریه به شدت کاهش یافت و به ۴۳۰ میلیون دلار رسید. سپس این رقم در سال ۲۰۱۴ دوباره به ۸۶۹ میلیون دلار و در سال ۲۰۲۲ به یک میلیارد دلار رسید.
رسیدن به مدیترانه
ایده ساخت راه آهن بین ایران- عراق سوریه جدید نیست، در واقع قدمت آن به بیش از ده سال می‌رسد. اما در آگوست ۲۰۱۸، سعید رسولی، مدیرعامل راه آهن جمهوری اسلامی ایران اعلام کرد که ایران قصد دارد خط آهنی ایجاد کند که خلیج فارس را به دریای مدیترانه از بصره در جنوب عراق تا بوکمال در مرز عراق و سوریه و تا دیرالزور در شمال شرقی سوریه متصل کند. این پروژه برای چین نیز جذاب خواهد بود. مقامات عراقی بارها نسبت به این پروژه از نظر امکان سنجی اقتصادی ابراز تردید کرده‌اند.
ایران آرزو دارد که مسیر ریلی با عراق شامل چندین شهر عراق و سوریه باشد و به عنوان سکوی پرتاب اصلی به سمت شمال آفریقا و اروپا باشد. هدف ایران این است که این پروژه یک کریدور امن برای مسیر تجاری برای رهایی از تحریم‌های آمریکا باشد. همچنین به دنبال آن است که این پروژه نقش مهمی در تحکیم نفوذ خود در عراق و سوریه ایفا کند تا علاوه بر اطمینان از دسترسی آسان، تحت تأثیر ترتیبات آتی در این دو کشور که توسط ابرقدرت‌های جهانی تحمیل شده، قرار نگیرد.
عراق و سوریه به پل منطقه‌ای تبدیل شده که ایران از طریق آن توانسته نقش‌های منطقه‌ای تاثیرگذاری را ایفا کند که اکنون از طریق پروژه ارتباط ریلی با سوریه قابل توضیح است
ایران در مورد آینده روابط خود در عراق و سوریه، شروع به ایجاد شکل جدیدی از روابط کرد تا خود را از هرگونه غافلگیری خلاص کند بنابراین انگیزه بزرگی برای یافتن یک جایگزین راهبردی است که عراق و سوریه را با ابزارهای استراتژی منطقه‌ای ایران پیوند می‌دهد. بر این اساس، اهداف راهبردی متعددی وجود دارد که ایران از طریق این پروژه آرزوی دستیابی به آنها را دارد که مهمترین آنها عبارتند از:
1-ایجاد یک کریدور زمینی امن که مرزهای عراق و سوریه را با مرزهای ایران پیوند می‌دهد.
2- پیوند بندر امام خمینی با بندر لاذقیه سوریه در دریای مدیترانه.
3-تسهیل انتقال کالا از ایران به عراق و سوریه و سپس به کشورهای دیگر.
4-افزایش اهمیت ایران برای پروژه کمربند و جاده چین به عنوان راهی برای دور زدن تحریم‌های آمریکا و همچنین ایجاد زمینه استراتژیک برای رقابت چین با آمریکا در منطقه.
5- این گزینه می‌تواند به افزایش قابل توجه ظرفیت لجستیکی ایران در عراق و سوریه کمک کند، به خصوص که ایران می‌خواهد از آن در پروژه‌های بازسازی سوریه استفاده کند.
6- ایران از طریق پروژه ارتباط راه آهن با عراق در صدد خنثی کردن پروژه شام نو است. زیرا معتقد است که منجر به حذف یکی از ارکان پروژه استراتژیک خود در خاورمیانه یعنی عراق می‌شود. از نظر ایران، احتمالا به شکاف بزرگی در استراتژی منطقه‌ای‌اش منجر شود که ممکن است بر نقش‌های این کشور در سوریه و لبنان تأثیر منفی بگذارد، به‌ویژه که هدف پروژه شام جدید در نهایت پیوند این کشورها با یکدیگر است.
7- از طریق این پروژه، ایران به دنبال خلاصی از مزاحمت‌های دریایی است که در هنگام حمل و نقل نفت یا در رابطه با معاملات تجاری با سوریه با آن مواجه می‌شود.
در این زمینه، از سال ۲۰۱۷، ایران و جناح‌های نزدیک به آن حرکت به سمت شرق را به سمت مرز سوریه، جایی که منطقه البوکمال قرار دارد، آغاز کردند.
ایران دو کریدور زمینی به سمت دریای مدیترانه ساخته است. اولین کریدور شمالی بود که از سنجار می‌گذشت. مسیر دوم فرات را دنبال کرد و از بغداد خارج شد و از طریق صحرا به سمت غرب و شمال رفت تا قبل از عبور به سوریه به شهر مرزی القائم برسد.
برنامه‌های راهبردی ایران برای ایجاد ارتباط ریلی با سوریه مورد توجه سطح بالا قرار گرفته است. عراق و سوریه به پل منطقه‌ای تبدیل شده که ایران از طریق آن توانسته نقش‌های منطقه‌ای تاثیرگذاری را ایفا کند که اکنون از طریق پروژه ارتباط ریلی با سوریه قابل توضیح است.
