استاسا سالاکانین در نیو عرب نوشت: در حالی که کشورهای خاورمیانه به طور سنتی یکی از بزرگترین واردکنندگان تسلیحات در جهان بوده اند، اکنون بسیاری از آنها به طور فزاینده ای در حال توسعه صنایع نظامی بومی خود هستند. این امر به ویژه در زمینه تولید هواپیماهای بدون سرنشین قابل توجه بوده است، که طی تنها چند سال چشم انداز ژئوپلیتیکی را به طور اساسی تغییر داده است و در عین حال تحولات میادین جنگ منطقه ای را مهندسی مجدد کرده است.
بسیاری از قدرت‌ها در منطقه دریافته‌اند که وسایل نقلیه هوایی بدون سرنشین ارزان‌قیمت (پهپاد) ممکن است موثرترین پاسخ هم به چالش‌های امنیتی انباشته و هم به محدودیت‌های اقتصادی باشند. بازیگران غیردولتی همچنین پتانسیل بی‌ثبات‌کننده عظیم پهپادها را کشف کرده‌اند که آنها را قادر می‌سازد شکاف کمی و کیفی را در برابر دولت-ملت‌هایی که با آنها می‌جنگند کاهش دهند. اسرائیل و ترکیه به عنوان رهبران منطقه ای بلامنازع در تولید هواپیماهای بدون سرنشین داخلی ظاهر شده اند.
به گفته پیتر ویزمن، محقق ارشد موسسه تحقیقات صلح بین‌المللی استکهلم، اسرائیل از دهه ۱۹۸۰ یکی از ده صادرکننده برتر تسلیحات جهانی بوده است و همچنان در سیستم‌های بدون سرنشین، اعم از پهپاد، پهپادهای انتحاری یا دقیق، و موشک های هدایت شونده پیشرو است. او به نیو عرب گفت: «ممکن است کشورهای دیگر آشکارا نگویند که اسرائیل را الگوی این حوزه می‌دانند، اما معتقدم در عمق ذهن‌شان این را باور دارند.»
ترکیه یکی دیگر از کشورهای موفق از نظر قابلیت های پهپادهای داخلی بوده و بسیاری از کشورهای منطقه و فراتر از آن تلاش می‌کنند موفقیت آنکارا را تقلید کنند. مدل Bayraktar TB2 به پرفروش ترین پهپاد تاریخ تبدیل شده و در مقیاس وسیع در سوریه و لیبی و همچنین آذربایجان و اوکراین با موفقیت مورد استفاده قرار گرفته است. بنابراین، بسیاری از کشورهای منطقه در تلاش هستند تا با تولید تجهیزات داخلی و حمایت از متحدان در سراسر منطقه، بخش‌های دفاعی خود را ایجاد و فشار بر بودجه‌ها را کاهش دهند.
ایران
نزدیک به چهار دهه است که ایران پهپادهای خود را تولید می‌کند و آنها یا نمونه‌های آن را به نیروهای نیابتی خود در سراسر منطقه صادر می‌کند که شامل حزب الله و حوثی ها در یمن و همچنین نیروهای بسیج مردمی (PMF) در عراق می شود که عمدتاً از شبهه نظامیان شیعه تشکیل شده است. نیروی هوایی ایران که به دلیل تحریم‌های بین‌المللی با مشکل مواجه و برای دهه‌ها فلج شده است، با توسعه تولید پهپاد روندی را برای رسیدن به رقبای منطقه‌ای خود آغاز کرده است.
دو شرکت بزرگ وابسته به سپاه – صنایع هوافضای قدس و صنایع هواپیماسازی ایران (هسا) – در حال توسعه یک سری پهپادها مانند مهاجر هستند. تهران می گوید که آخرین مدل آن، مهاجر-۶، بردی تا ۲۰۰ کیلومتر و زمان پرواز ۱۲ ساعت دارد و مجهز به آشکارسازهای الکترواپتیکی و موشک های هدایت لیزری است که می توانند اهداف را رهگیری و منهدم کنند.
علاوه بر این، زرادخانه سپاه شامل ناوگان بزرگی از پهپادهای پیشرفته از جمله «پهپاد انتحاری» یا شاهد-۱۳۶ با برد ادعایی ۲۵۰۰ کیلومتر است. طبق گزارش ها، پهپاد وعید که مشابه شاهد-۱۳۶ است، توسط حوثی ها و همچنین نمونه هایی از پهپادهای دیگر ایرانی مورد استفاده قرار گرفته است.
ایران همچنین با افتتاح یک کارخانه در دوشنبه تاجیکستان در ماه مه، تولید پهپاد خود را در خارج از کشور گسترش داده است. بر اساس گزارش‌ها، این مرکز هسا ابابیل-۲ ایران را تولید خواهد کرد که می‌تواند به عنوان یک پهپاد تجسسی یا مهمات سرگردان موسوم به پهپاد کامیکاز یا «انتحاری» عمل کند. انواع ابابیل-۲، قاصف-۱ و قاصف-۲K، به طور گسترده توسط حوثی ها در یمن در حملات علیه عربستان سعودی استفاده شده است.
با این حال، به گفته ویزمن، در حالی که ایران “ادعا می کند که صنعت پهپاد قابل توجهی دارد، به نظر نمی رسد که پهپادهای ایرانی خیلی پیشرفته باشند.”
به گفته ویم زویننبورگ، رهبر پروژه خلع سلاح بشردوستانه سازمان صلح هلندی PAX، به دلیل محدودیت‌ها و تحریم‌های جهانی صادرات تسلیحات، ایران گزینه‌های محدودی برای فروش پهپادهای خود دارد، و اتیوپی یک استثنای قابل توجه است.
کشورهای عربی
تنش های زیاد و نزدیکی جغرافیایی به ایران، کشورهای حوزه خلیج فارس، به ویژه امارات و عربستان سعودی را وادار کرده است تا با توسعه قابلیت های نظامی خود پاسخ دهند. ویزمن معتقد است هر دو سرمایه گذاری زیادی برای کسب فناوری و تخصص از خارج از کشور برای ایجاد صنایع تسلیحاتی خود انجام داده اند که در آن سلاح های هدایت شونده دقیق و انواع مختلف پهپاد نقش مهمی ایفا می کنند.
امارات متحده عربی فناوری را از آفریقای جنوبی به دست آورده و عربستان سعودی به فناوری چین و ترکیه متکی است. با این حال، توافق ابراهیم و عادی سازی روابط ابوظبی با تل آویو، دریچه جدیدی از فرصت را برای امارات باز کرده است. در چند سال گذشته، امارات متحده عربی و اسرائیل همکاری های مفیدی را ایجاد کرده اند که منجر به همکاری بین شرکت اج امارات و صنایع هوافضای اسرائیل (IAI) در توسعه یک سیستم کاملاً خودمختار ضد پهپاد شده است.
در سال ۲۰۲۰، امارات اولین پهپاد ساخت داخل خود را با نام گرموشا در نمایشگاه اومکس ارائه کرد. این پهپاد عمود پرواز و فرود (VTOL) که توسط آداسی، یکی از شرکت‌های تابعه اج طراحی شده، می‌تواند محموله‌هایی تا وزن ۱۰۰ کیلوگرم را با برد ۶ ساعت پرواز و ۱۵۰ کیلومتر حمل کند. اگرچه امارات متحده عربی تعداد کمی پهپاد نظامی تولید کرده است که در لیبی مورد استفاده قرار گرفته اند، اما به نظر می رسد هدف آن ایفای نقش بیشتر در بازار پهپادهای آینده است.
عربستان سعودی جاه‌طلبی‌های مشابهی دارد، به‌ویژه پس از حملات پهپادی به تأسیسات نفتی آرامکو عربستان در ابقیق در سال ۲۰۱۹ و مجموعه‌ای از حملات انجام شده توسط حوثی‌های یمن. این حملات ریاض را مجبور کرد که اقدامات فوری برای توسعه قابلیت های پهپاد و ضد پهپاد خود انجام دهد. اگرچه عربستان سعودی (و همچنین امارات) مدت‌ها به پهپادهای چینی مانند Wing Loong I و II متکی بوده‌اند، در سال‌های اخیر ریاض به سرعت توانایی‌های داخلی خود را توسعه داده است. در نتیجه، شرکت سعودی فناوری‌های دفاعی اینترا اخیراً جدیدترین UCAV خود را با نام صامون رونمایی کرد.
علاوه بر این، علیرغم سال‌ها سردی روابط میان آنکارا و ریاض، دو کشور اخیراً روابط خود را بهبود بخشیده اند و در نتیجه اعلام شده است که عربستان سعودی علاقه مند به خرید پهپادهای مسلح ترکیه است. دو سازنده عربستان سعودی، اینترا و شرکت الکترونیک پیشرفته مجوز شرکت وستل سامونمای ترکیه را دریافت و تولید مشترک پهپاد بادوام Karayel-SU ساخت ترکیه را آغاز کرده اند.
تلاش‌های کوچک‌تر برای بومی‌سازی در مصر نیز قابل توجه است. سال گذشته پهپاد تاکتیکی Noot و Thebes-30، پهپاد جنگی طراحی شرکت ربات‌های مهندسی را رونمایی کرد. همین شرکت قبلاً EJune-30 را به عنوان کپی دارای مجوز از Yabhon Flash 20 اماراتی، تولید می‌کرد.
خاورمیانه به عنوان قطب تولید پهپادهای آینده؟
با افزایش تولید داخلی هواپیماهای بدون سرنشین، به نظر می رسد که خاورمیانه در مسیر تبدیل شدن به یک تولیدکننده بزرگ جهانی در آینده قرار دارد. جاستین برانک، پژوهشگر ارشد در رویال یونایتد می‌گوید “موانع تکنولوژیکی جدی برای سایر کشورهای خاورمیانه وجود دارد که نمی‌توانند صنایع توسعه و تولید پهپاد خود را راه اندازی کنند، اما بازار جهانی ممکن است فضای زیادی برای رقبای بیشتر نداشته باشد.”
بین چین، ایالات متحده (برای کسانی که مجاز به خرید پهپادهای مسلح ساخت ایالات متحده هستند)، اسرائیل و ترکیه، فضای بازار نسبتاً شلوغی با تولیدکنندگان و خطوط تولید موجود وجود دارد. حتی اگر ترکیه، امارات، عربستان سعودی و اسرائیل به تامین کنندگان مهم پهپاد تبدیل شوند، ارزش واقعی پهپادها چندان بالا نیست.
ویزمن می‌گوید: «بایکار، تولیدکننده اصلی پهپاد در ترکیه گزارش داد که در سال ۲۰۲۰، ۳۶۰ میلیون دلار سیستم‌های UCAV صادر کرد و در سال ۲۰۲۱ بیش از ۸۰ درصد از درآمد خود را از صادرات به دست آورد. بر این اساس، می‌توان فرض کرد که کل درآمد شرکت‌ها احتمالاً حدود ۵۰۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۱ است و احتمالاً می‌تواند در سال ۲۰۲۲ افزایش یابد.»
بنابراین، در حالی که برتری تکنولوژی پهپادهای جنگی هنوز در اختیار ایالات متحده و سایر تولیدکنندگان بزرگ است، ظرفیت‌های صنعتی رو به رشد و گسترش سریع قطعات و تخصص در کشورهای مختلف خاورمیانه رقابت شدیدی با ایالات متحده ایجاد می‌کند.
پیامدهای تکثیر سریع هواپیماهای بدون سرنشین
گسترش سریع پهپادها چالش های بیشتری را برای امنیت در منطقه به همراه خواهد داشت. پهپادهای نظامی، اعم از جنگی و جاسوسی، قابلیت های حمله دقیق را برای دولتها و بازیگران غیردولتی فراهم کرده‌اند.
به گفته زویننبورگ، این امر منجر به افزایش قتل‌های غیرقانونی توسط ایالات متحده، اسرائیل و ترکیه علیه گروه‌های شبه‌نظامی ادعایی، هدف قرار دادن زیرساخت‌های حیاتی (مانند حوثی‌ها و ایران در عربستان سعودی) شده است. استفاده از پهپادهای کامیکازه برای هدف قرار دادن پایگاه های آمریکا در عراق، توسط شبه نظامیان مختلف مورد حمایت ایران هم اتفاق افتاده است.
سایر بازیگران غیردولتی نیز از پهپادهای تجاری مجهز به مواد منفجره برای حمله به اهداف نظامی – پ.ک.ک در ترکیه یا شورشیان سوری علیه پایگاه حمیمم در لاذقیه – استفاده می کنند، هم‌زمان سوء قصد علیه نخست وزیر عراق با هواپیماهای بدون سرنشین تجاری انجام شد. با در دسترس بودن گسترده هواپیماهای بدون سرنشین، زویننبورگ می‌گوید که دولتها و بازیگران غیردولتی اکنون می‌توانند دقیقاً اهدافی را که معمولاً با یک محیط امنیتی روی زمین محافظت می‌شوند، مورد هدف قرار دهند. پهپادها اغلب کم هزینه بوده و تاثیر زیادی دارند و دارایی ارزشمندی هستند.
ویزمن به نیو عرب گفت: «پهپادهای نسبتاً ساده به گروه‌های مسلح خاصی امکان حمله به اهدافی در عمق قلمرو مخالفان خود را داده‌اند که به بهترین شکل آن در استفاده حوثی‌ها از پهپادها علیه عربستان سعودی و امارات دیده شد.
با این حال، گسترش سریع هواپیماهای بدون سرنشین خطرات جدیدی را به همراه دارد. استفاده از پهپادهای نظامی آستانه استفاده از نیروی کشنده را کاهش داده است و به دولتها امکان حضور مداوم در آسمان و توانایی حمله به شبه نظامیان را در مناطقی داده که قبلاً دسترسی محدودی به آن داشتند.
زویننبورگ به نیو عرب گفت: «این منجر به افزایش کشتارهای هدفمند به ویژه در سوریه و عراق، بدون هیچ توجیه قانونی، و خطر تضعیف اصول حقوقی بین‌المللی برای هدایت استفاده از نیروی مرگبار در خارج از درگیری‌های مسلحانه شد». چنین حملاتی همچنین منجر به تلفات غیرنظامیان، بدون هیچ گونه پاسخگویی و غرامت به قربانیان می‌شود.»
گسترش سریع فناوری هواپیماهای بدون سرنشین همچنین امکان مونتاژ هواپیماهای بدون سرنشین نظامی و استفاده از آنها را علیه اهداف حساس از جمله افراد و زیرساخت‌های غیرنظامی حیاتی برای دولتها و گروه‌های مسلح غیردولتی آسان‌تر می‌کند.
تقویت صنایع داخلی
علیرغم بسیاری از ابهامات ناشی از تکثیر کنترل نشده پهپادها در منطقه، برخی از تحلیلگران ادعا می کنند که تولید محلی می تواند اثرات مثبتی داشته باشد. راه اندازی تولیدات بومی در کشورهای خاورمیانه ممکن است وابستگی آنها را به محصولات غربی کاهش دهد و نیروی کار بسیار ماهر را به کار گرفته و بخش جدیدی از صنعت را ایجاد کند.
زویننبورگ معتقد است افزایش هزینه‌های دفاعی در پهپادها، اشتغال بیشتری را برای کشورهای منطقه به ارمغان می‌آورد، البته اگر بتوانند سیستم‌های آموزشی را توسعه دهند که مهندسان ماهر را آموزش دهد. از این رو دولتها می‌خواهند بخشی از بازار جهانی پهپاد را در اختیار بگیرند. با این حال، گزینه‌ها محدود هستند و تنها اسرائیل و ترکیه می‌توانند پهپادهای پیشرفته‌ای را ارائه کنند که کارایی خود را ثابت کرده‌اند.
ویزمن می‌گوید اگرچه کشورهای منطقه ممکن است تا حدودی کمتر به واردات تسلیحات وابسته شوند، هواپیماهای بدون سرنشین به خودی خود عنصر اصلی توانایی نظامی نیستند. او می‌گوید درآمدهای واقعی فروش پهپادها «بعید است در هر زمانی سهم قابل توجهی از تولید ناخالص داخلی یا کل درآمدهای وارداتی کشورهایی مانند امارات متحده عربی یا عربستان سعودی را تشکیل دهد».
این کشورها ممکن است از توسعه صنعت هواپیماهای بدون سرنشین برای حفظ هزینه های نظامی در داخل خود استفاده و در نتیجه از ایجاد یک صنعت بومی پیشرفته تر حمایت کنند. ویزمن می‌گوید: «این که آیا چنین سرمایه‌گذاری‌هایی رویکرد معقولی برای تنوع بخشیدن به اقتصاد هستند یا اینکه سایر بخش‌های فناوری مانند انرژی‌های تجدیدپذیر وجود دارند که می‌توانند بازده سرمایه‌گذاری بیشتری داشته باشند، جای سوال دارد».
همچنین هزینه‌های سیاسی و اقتصادی مربوط به تولید هواپیماهای بدون سرنشین بومی مطرح است و اگر پهپادهای آنها در عملیات‌های نظامی شرکت کنند که غیرنظامیان در آن کشته می‌شوند، ممکن است به اعتبار آنها آسیب وارد شود، همانطور که در زمان جنگ تیگری اتیوپی و استفاده از پهپادهای ترکیه در حملات علیه اردوگاه‌های پناهجویان رخ داد.
همچنین می‌تواند پیامدهای گسترده‌ای داشته و خود دولتها را هم به هدف تبدیل کند. اسرائیل کارشناسان هواپیماهای بدون سرنشین ایران را ترور کرده و کارخانه های هواپیماهای بدون سرنشین ایران را بمباران کرده است. در نهایت، بازار رو به رشد هواپیماهای بدون سرنشین و افزایش تقاضا باید توسط یک فرآیند بین‌المللی برای توسعه استانداردهای مناسب برای صادرات و کاربرد پهپادهای نظامی نظارت شود تا اطمینان حاصل شود که در دستان اشتباه قرار نمی‌گیرند.
