نگاهی به روند انرژی عربستان؛ تولید، ذخایر، مصرف

این کشور عربی یکی از اعضای کلیدی در توافق اوپک پلاس، تولید خود را به منظور ایجاد تعادل مجدد در بازار جهانی نفت، کاهش سطح بالای ذخایر نفت و تثبیت قیمت‌ های نوسانی نفت خام در سال ۲۰۲۰ در نتیجه رکود اقتصادی و اقدامات محدود کننده کوید تولید خود را ۳.۱ میلیون بشکه در روز کاهش داد.

صادرات نفت سهم بزرگی از اقتصاد عربستان را تشکیل می دهد. آنها نزدیک به ۷۰ درصد از کل صادرات کشور را از نظر ارزش در سال ۲۰۲۰ به خود اختصاص داده در حالی که حدود ۵۳ درصد از درآمدهای دولت عربستان سعودی مبتنی بر نفت بوده است.

همچنین،  تولید ناخالص داخلی واقعی ۴.۱ درصد در سال ۲۰۲۰ به دلیل کاهش تقاضای جهانی نفت ناشی از همه گیری کووید-۱۹ و کاهش داوطلبانه تولید نفت برای مطابقت با توافق اوپک پلاس کاهش یافته است. علاوه بر آن، درآمدهای نفتی این کشور بین سال‌ های ۲۰۱۸ تا ۲۰۲۰ افت داشته،  زیرا میانگین قیمت نفت خام و حجم صادرات نفت در این دوره زمانی با روند کاهشی مواجه شده است.

آژانس بین المللی انرژی برآورد کرده که درآمد خالص صادرات نفت عربستان در سال ۲۰۱۹ در مجموع ۲۰۲ میلیارد دلار بوده، در حالی که در سال ۲۰۱۸، این میزان ۲۳۸ میلیارد دلار (به دلار ۲۰۱۹) گزارش شده است. کارشناسان آژانس معتقدند که کاهش قیمت نفت و کاهش تولید در سال ۲۰۲۰ موجب کاهش بیشتر درآمد خالص صادرات نفت شده است.

گزارشها حاکی از آن است که در سال ۲۰۲۰ نیز حدود ۱۰ کوادریلیون ( ۱۰ به توان ۱۵) واحد حرارتی انگلیس از کل انرژی اولیه را مصرف کرده و همین مسئله موجب شده تا این کشور به دومین مصرف کننده انرژی در خاورمیانه، پس از ایران، و یازدهمین مصرف کننده بزرگ انرژی در جهان تبدیل شود.

در حالی که نفت ۶۲ درصد از انرژی مصرفی کشور را در سال ۲۰۲۰ و گاز طبیعی ۳۸ درصد از مصرف انرژی کشور را به خود اختصاص داده است، گزارش کارشناسان انرژی نشان می دهد که عرضه و ظرفیت فرآوری گاز طبیعی از سال ۲۰۱۵ افزایش یافته،  اما تولید نفت در این دوره با کاهش مواجه شده که به گاز طبیعی اجازه داده تا جایگزین بخش قابل توجهی از نفت خام سوزانده شده برای تولید برق شود.  انرژی خورشیدی و زغال سنگ نیز تنها مقدار کمی در مصرف انرژی عربستان سعودی نقش داشته اند.

نفت و سایر سوخت های مایع
بر اساس گزارش مجله نفت و گاز، عربستان  در پایان سال ۲۰۲۰ دومین ذخایر بزرگ اثبات شده نفت جهان را با ۲۵۹ میلیارد بشکه در اختیار داشته که ۳۱ درصد از ذخایر اثبات شده در خاورمیانه و ۱۵ درصد از ذخایر جهانی را تشکیل می دهد.

میدان اصلی عربستان سعودی هم در خشکی و هم در دریا و در شرق این کشور واقع شده و کل تولید نفت، که شامل نفت خام، میعانات گازی و مایعات گاز طبیعی می شود،  از سال ۲۰۱۸ یعنی زمانی که تولید به ۱۲.۱ میلیون بشکه در روز رسیده بود، کاهش یافته است.

علاوه بر آن، این کشور عربی در سال ۲۰۲۰ به طور متوسط ‌۱۰.۸ میلیون بشکه در روز از کل مایعات نفتی تولید کرده که ۹.۲ میلیون بشکه در روز نفت خام و حدود ۱.۶ میلیون بشکه در روز مایعات غیرخام بوده است.

نکته مهم این است که از آن جایی که عربستان،  بزرگترین ظرفیت مازاد نفت خام جهان را نیز در اختیار دارد،  افزایش یا کاهش سریع تولید نفت آن، بر بازارهای جهانی نفت تأثیرگذار است. تولید نفت خام آن نیز در سال ۲۰۲۰ به دلیل تعهد این کشور به توافق آوریل ۲۰۲۰ اوپک پلاس برای کاهش تولید نفت، ۹.۲ میلیون بشکه در روز بوده که پایین ترین رقم در ۱۰ سال اخیر گزارش شده که البته قبل از امضای توافق اوپک پلاس، تولید نفت خام این کشور در آوریل ۲۰۲۰ به رکورد ۱۱.۶ میلیون بشکه در روز رسیده بود.

کاهش توافقنامه تعریف شده عربستان و کاهش داوطلبانه ۱.۰ میلیون بشکه در روز به مدت یک ماه نیز منجر به کاهش تولید نفت خام به میزان ۷.۷ میلیون بشکه در روز در ماه ژوئن ۲۰۲۰ شده است.

در ژانویه ۲۰۲۱، شرکت‌ کنندگان اوپک پلاس تولید را به میزان ۱۵۰ هزار بشکه در روز افزایش دادند، در حالی که عربستان داوطلبانه کاهش دیگری به میزان یک میلیون بشکه در روز از فوریه تا آوریل ۲۰۲۱ انجام داد که دلیل آن رشد پایین تقاضای جهانی نفت و ذخایر بالای عرضه جهانی ناشی از اقدام مهار تجدید کووید_۱۹ بود.

در نیمه اول سال ۲۰۲۱، تولید نفت خام این کشور به طور متوسط ‌به ۸.۵ میلیون بشکه در روز کاهش یافت.  بر اساس نتایج نشست ژوئیه ۲۰۲۱ اوپک پلاس، پیش بینی ها حاکی از این بود که عربستان به تدریج تولید خود را تا نیمه دوم سال ۲۰۲۱ افزایش دهد.

منطقه بی طرف عربستان-کویت
عربستان و کویت در پایان سال ۲۰۱۹ توافق کردند که تولید را در منطقه بی طرف مرزی (PNZ) پس از پنج سال توقف و اختلاف از سر بگیرند به طوری که تولید در اوایل سال ۲۰۲۰ در میادین وفرا و الخفجی آغاز شد. تا آوریل ۲۰۲۱، تولید نفت این منطقه به ۲۷۰ هزار بشکه در روز افزایش یافت.

بر اساس گزارشات منتشر شده از وضعیت مصرفی این کشور، عربستان بزرگترین مصرف کننده نفت در خاورمیانه، در سال ۲۰۲۰ بود که به میزان ۲.۹ میلیون بشکه در روز فرآورده های نفتی و نفت خام را مصرف کرد به طوری که در مقایسه با ۳.۱ میلیون بشکه در روز در سال ۲۰۱۹ با کاهش مواجه بود. البته پاندمی کرونا به همراه با رکود اقتصادی و صنعتی در سراسر جهان به این موضوع دامن زد.

از طرفی، مصرف بنزین و سوخت جت، سوخت های کلیدی حمل و نقل در این کشور به میزان قابل توجهی کاهش یافت که با این حال، مصرف بیشتر نفت کوره برای بخش برق تا حدی کاهش بنزین و سوخت جت را جبران کرد.

از سوی دیگر، توافق اوپک پلاس، عرضه گاز طبیعی از میادین مرتبط با تولید نفت را کاهش و نیروگاه های عربستان سعودی را به اتکا بر نفت کوره و نفت خام بیشتر به عنوان منابع تولید، به ویژه در فصل اوج تقاضا در تابستان سوق داد.

بر اساس داده های ابتکار مشترک توسعه نفت (JODI)، به طور کلی، تقاضای نفت کوره در سال ۲۰۲۰ به بالاترین حد خود یعنی ۶۰۰ هزار بشکه در روز رسید. بر اساس این داده ها، مصرف نفت خام برای تولید برق اندکی از پایین ترین میزان ۱۰ سال اخیر یعنی ۴۱۰ هزار بشکه در روز در سال ۲۰۱۸ به بیش از ۴۲۰ هزار بشکه در روز در سال های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰ افزایش یافت.

در سال ۲۰۲۰ نیز کاهش تقاضای جهانی نفت و کاهش قابل توجه تولید نفت خام، صادرات نفت خام عربستان را محدود،  تولید گاز مرتبط را کاهش و مصرف نفت خام و نفت کوره برای تولید برق (عمدتا در طول تابستان) را با روند افزایشی مواجه کرد.

سوخت مستقیم نفت خام از ژوئیه تا سپتامبر ۲۰۲۰ به طور متوسط ‌۶۵۴ هزار بشکه در روز بوده که از ۵۴۵ هزار بشکه در روز در مدت مشابه در سال ۲۰۱۹ افزایش یافته است در حالی که دولت به سیاست بلندمدت خود برای تغییر بیشتر نفت خام و نفت کوره با منابع کم آلاینده مانند گاز طبیعی و انرژی های تجدیدپذیر در بخش برق خود ادامه می دهد.

از آنجایی که کشورهای اوپک پلاس به تدریج کاهش تولید قابل توجه خود را در سال ۲۰۲۱ از توافق آوریل ۲۰۲۰ اوپک پلاس تغییر دادند و عربستان به توسعه زیرساخت های گاز طبیعی خود ادامه داد، کارشناسان انتظار دارند که بخش برق،   مصرف نفت خام خود را برای تولید برق کاهش دهد.

صادرات نفت سعودی به اروپا بیش از سایر کشورها
بر اساس گزارش گلوبال ترید ترکر،  عربستان در سال ۲۰۲۰ حدود ۶.۶ میلیون بشکه در روز نفت خام صادر کرد که نسبت به سال ۲۰۱۹ نزدیک به ۳۰۰ هزار بشکه در روز کاهش داشت. کاهش ۵۷۰ هزار بشکه در روز در تولید نفت همراه با کاهش تقاضای جهانی نیز موجب کاهش صادرات در سال ۲۰۲۰ شد.

آسیا حدود ۷۷ درصد از صادرات نفت خام عربستان سعودی را در سال ۲۰۲۰ و بیش از یک سوم محصولات نفتی پالایش شده آن را دریافت کرد. تقاضای نفت و ظرفیت پالایش آسیا در دهه گذشته رشد قابل توجهی داشته است و سهم آن از صادرات نفت خام عربستان سعودی در آن زمان افزایش یافته است.

سایر مناطقی که نفت خام عربستان سعودی را وارد می کنند عبارتند از: اروپا ( ۱۰ درصد)، قاره آمریکا (۹درصد)، آفریقا (سه درصد) و سایر کشورهای خاورمیانه (یک درصد). ایالات متحده در سال ۲۰۲۰ به طور متوسط ۰.۵ میلیون بشکه در روز کل مایعات نفتی از عربستان سعودی وارد کرد که بیشتر آن نفت خام بود.

واردات نفت خام ایالات متحده از عربستان سعودی به طور کلی از سال ۲۰۱۲ کاهش یافته،  زیرا ایالات متحده نفت خام خود را بیشتر تولید می کند و نفت خام بیشتری از کانادا وارد می کند.  در سال ۲۰۲۰، این کشور نزدیک به ۹۰۰ هزار بشکه در روز فرآورده های نفتی صادر کرد و بیشتر این صادرات به اروپا و آسیا انجام شد.

گاز طبیعی؛ تولید و مصرف
عربستان (از جمله منطقه بی طرف مرزی) تا ژانویه ۲۰۲۱ ذخایر گاز طبیعی ۳۳۳ تریلیون فوت مکعب (Tcf) را ثابت کرده بود که ششمین کشور بزرگ جهان پس از روسیه، ایران، قطر، ایالات متحده و ترکمنستان است.

تولید گاز طبیعی عربستان برای اولین بار در سال ۲۰۲۰ از چهار تریلیون فوت مکعب فراتر رفت که نشان دهنده افزایش ۳۰ درصدی از سال ۲۰۱۰ است. ترکیب گاز طبیعی از میادین مرتبط با تولید نفت خام و گاز طبیعی از میادین غیر مرتبط با تولید نفت (گاز غیر مرتبط) در این دوره تغییر کرده است.

توسعه سریع میادین گازی غیر مرتبط، به ویژه از سال ۲۰۱۵، رشد کل تولید گاز طبیعی داخلی را تقویت کرد. با این حال، رشد کل تولید گاز طبیعی در سال ۲۰۱۷ به دلیل کاهش تولید گاز مرتبط شروع به کاهش نمود. در سال ۲۰۱۶، گاز همراه که بیش از ۸۰ درصد از تولید گاز طبیعی عربستان سعودی را به خود اختصاص داده بود، حدود نیمی از تولید گاز طبیعی این کشور را در سال ۲۰۲۰ تامین کرد. در این میان، آرامکو، نیز یک کارخانه فرآوری گاز طبیعی را در سال ۲۰۱۹ راه اندازی کرد که پردازش گاز طبیعی را از میادین غیر مرتبط در منطقه شرق آغاز نمود.

دولت سعودی قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ نفت خام، نفت کوره و گازوئیل را با گاز طبیعی و انرژی های تجدیدپذیر به منظور تولید برق جایگزین کند، که احتمالاً تقاضای گاز طبیعی و سرمایه گذاری برای عرضه گاز طبیعی را در چند سال آینده افزایش می دهد

از آن جایی که عربستان، در سال ۲۰۲۰ تقریباً ۸۰ میلیارد فوت مکعب (Bcf) گاز طبیعی، یعنی حدود دو درصد از تولید گاز طبیعی خشک و فاقد مواد زائد خود را شعله ور کرده و بر اساس تخمینهای اوپک، حدود ۱۳ تا ۱۴ درصد از کل تولید گاز  به موجب فرایندهای طبیعی، شعله ور شدن ( flaring) و تزریق مجدد از دست می رود، بنابراین مقامات این کشور قصد دارند تا سال ۲۰۳۰ به عنوان بخشی از ابتکار بانک جهانی در شعله ور شدن صفر، به حذف شعله ور شدن بپردازند. از طرفی گاز طبیعی را وارد یا صادر نمی کند و تمام مصرف گاز طبیعی از طریق تولید داخلی تامین می شود.

بخش برق و صنعتی، در درجه اول پتروشیمی، بیشتر گاز طبیعی تولید شده در عربستان سعودی را مصرف می کنند. از این رو،  دولت سعودی قصد دارد تا سال ۲۰۳۰ نفت خام، نفت کوره و گازوئیل را با گاز طبیعی و انرژی های تجدیدپذیر به منظور تولید برق جایگزین کند، که احتمالاً تقاضای گاز طبیعی و سرمایه گذاری برای عرضه گاز طبیعی را در چند سال آینده افزایش می دهد.

با این حال، با توجه به پیشرفت محدود کشور در حذف تدریجی نفت خام، نفت کوره و سوخت دیزل تا به امروز، دستیابی به این هدف دشوار خواهد بود.

مصرف گاز طبیعی در عربستان بسته به منطقه متفاوت است. مناطق شرقی و مرکزی به ترتیب ۹۷ درصد و ۷۲ درصد از تولید برق خود را در سال ۲۰۱۹ گاز طبیعی مصرف کرده اند. با این وجود، مناطق غربی و جنوبی تقریباً برای تمام تولید برق خود مایعات نفتی را مصرف می‌کنند، زیرا فاقد ظرفیت کافی خط لوله گاز طبیعی از میادین شرقی یعنی جایی که بیشتر تولید کشور در آن قرار دارد، هستند.

در همین راستا، گسترش خط لوله گاز طبیعی و ظرفیت های پردازش به مناطق غربی و جنوبی می تواند به تامین بیشتر تقاضای گاز طبیعی در این مناطق و کاهش مصرف نفت در بخش برق کمک کند.

توسعه نیروگاه‌های برق با انرژی خورشیدی و بادی
عربستان سعودی بیش از هر کشور دیگری در خاورمیانه انرژی الکتریکی تولید کرده که این میزان در سال ۲۰۱۹ حدود ۳۶۲ تراوات ساعت و تقریباً مشابه سال ۲۰۱۸ بود. پس از افزایش میانگین سالانه شش درصدی بین سال‌های ۲۰۰۰ تا ۲۰۱۵، رشد تولید برق به طور قابل‌توجهی کاهش یافت، زیرا رشد جمعیت و تولید ناخالص داخلی کند، اقدامات بهره‌ وری انرژی و مدیریت تقاضا اجرا شد و قیمت برق بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۱۸ افزایش یافت.

بر اساس داده های بررسی آماری بی پی از انرژی جهانی ۲۰۲۱، تولید برق در سال ۲۰۲۰ به میزان یک درصد کاهش یافت که در نتیجه کاهش رشد اقتصادی ناشی از همه گیری کووید-۱۹ بود. همچنین، مصرف برق مسکونی به دلیل قرنطینه ها و محدودیت های مرتبط با COVID-۱۹ افزایش یافت، اما فروش برق به بخش های تجاری و دولتی کم شد.

عربستان سعودی تقریباً تمام برق تولیدی خود را با گاز طبیعی (۶۱ درصد) و نفت خام (۳۹ درصد) در سال ۲۰۲۰ تأمین کرد، اگرچه دولت سعودی قصد دارد سوخت مصرفی برای تولید برق را متنوع کند تا نفت خام موجود برای صادرات را افزایش داده و کربن خود را کاهش دهد.

هدف دولت عربستان سعودی توسعه نیروگاه‌های برق با انرژی خورشیدی و بادی در طول دهه آینده است، اما ساخت این نیروگاه‌ها به رقابت هزینه ای در برابر سوخت‌ های فسیلی، سیاست‌ های قیمت‌گذاری انرژی تعیین‌ شده توسط دولت و سرمایه‌ گذاری کافی در توسعه پروژه بستگی دارد

علاوه بر آن، سهم گاز طبیعی در دهه گذشته از ۴۲ درصد کل تولید برق در سال ۲۰۱۰ به طور قابل توجهی افزایش یافته است، زیرا ظرفیت تولید گاز طبیعی  که با تولید بیشتر پشتیبانی می شود، افزایش پیدا کرده است. همچنین، در سال‌های ۲۰۱۹ و ۲۰۲۰، رشد تولید گاز طبیعی به میزان قابل‌ توجهی کاهش یافت که باعث تشویق استفاده از نفت خام در بخش برق، به‌ویژه در فصل اوج تابستان شد.

بر همین اساس، دولت در نظر دارد در چند سال آینده بیشتر مولدهای برق دو سوخته و دیزلی را با گاز طبیعی و نفت سنگین جایگزین کند. اگرچه تولید انرژی خورشیدی سهم ناچیزی از کل تولید برق را به خود اختصاص داده، چندین پروژه خورشیدی در مقیاس شهری در دست توسعه هستند.

هدف دولت عربستان سعودی توسعه نیروگاه‌های برق با انرژی خورشیدی و بادی در طول دهه آینده است، اما ساخت این نیروگاه‌ها به رقابت هزینه ای در برابر سوخت‌ های فسیلی، سیاست‌ های قیمت‌گذاری انرژی تعیین‌ شده توسط دولت و سرمایه‌ گذاری کافی در توسعه پروژه بستگی دارد.

با توجه به این که، برخی از مناطق این کشور دورافتاده هستند و به سیستم گاز طبیعی متصل نمی باشند،  دولت قصد دارد بخشی از نفت مورد استفاده برای تولید برق را با انرژی های تجدیدپذیر (عمدتا خورشیدی) جایگزین کند. بر همین اساس، اخیراً شروع به توسعه پروژه های انرژی تجدیدپذیر در مقیاس بزرگ از طریق برنامه ملی انرژی های تجدیدپذیر عربستان سعودی (NREP) برای دستیابی به اهداف بلند پروازانه انرژی تجدیدپذیر خود کرده است.

شرکت اکوا پاور ACWA Power، توسعه‌دهنده نیروگاه‌های تولید برق و آب شیرین‌کن، نیروگاه خورشیدی ساکاکا ۳۰۰ مگاواتی (مگاوات) (اولین پروژه انرژی‌های تجدیدپذیر کشور) را به شبکه برق در نوامبر ۲۰۱۹ متصل کرد. مزرعه بادی ۴۰۰ مگاواتی دومات الجندال، اولین پروژه تجاری بادی عربستان سعودی، نیز در آگوست ۲۰۲۱ به صورت آنلاین عرضه گردید.

علاوه بر آن، در آوریل ۲۰۲۱، عربستان سعودی قراردادهای خرید برق برای هفت پروژه خورشیدی با ظرفیت ترکیبی سه گیگاوات را امضا کرد به طوری که این پروژه ها قرار است در چند سال آینده به صورت آنلاین عرضه شوند.