بازار: معاون نخست‌وزیر دولت نجات ملی یمن در امور دفاعی و امنیت با اشاره به اینکه آتش‌بس موجود تنها مختص به نوار غزه است، تأکید کرد که تصمیم یمن برای بستن دریای سرخ به روی دشمن همچنان پابرجاست. تنگه‌ها و خطوط دریایی یک جزء استراتژیک مهم و یک مولفه سیاسی در روابط بین الملل هستند. آنها در کنار بقیه مولفه‌های استراتژیک (قدرت اقتصادی، پیشرفت علمی و فناوری و برتری نظامی …) هستند زیرا بر ماهیت نظام بین‌الملل و حتی قدرتمندترین افراد تأثیر می‌گذارند. صحبت از تنگه‌ها و خطوط دریایی به عنوان یکی از عناصر ژئوپلیتیک از منظر حقوقی است که از حقوق دریاها ناشی می‌شود، زیرا مفهوم آب‌های داخلی را در بر می‌گیرد و تعریف می‌کند. این موارد بر جنبه‌های اقتصادی و استراتژیک و همچنین ملاحظات نظامی تأثیر دارد و اهمیت آن برای کشورهای عربی مهم‌تر به نظر می‌رسد، زیرا اکثر آنها با برخی از کشورهای عربی هم مرز هستند. این تنگه‌ها و خطوط دریایی، از جمله تنگه باب المندب، دارای موقعیت استراتژیک منحصر به فردی است، زیرا دروازه جنوبی دریای سرخ است که آن را به دریای سرخ متصل می‌کند. بنابراین اهمیت آن به دلیل کنترل آن بر تجارت جهانی به طور عام و بین شرق و غرب به طور خاص است.
اهمیت تجاری باب المندب
همواره آبراه‌های استراتژیک کانون اصلی درگیری بوده و خواهند ماند که یکی از مهم‌ترین آنها تنگه باب المندب است. بنابراین یادآوری اهمیت استراتژیک حیاتی این آبراه در گذشته، حال و آینده حائز اهمیت است. به ویژه که در روزهای اخیر گروه حوثی‌های یمن با اقدامات خود علیه کشتی‌های رژیم صهیونیستی اهمیت اقتصادی و راهبردی تنگه باب المندب را به رخ کشیده است. تنگه باب المندب یکی از مهم‌ترین تنگه‌های آبی است که دریای سرخ را به خلیج عدن و دریای عرب متصل می‌کند و با یمن مرزهای دریایی مشترک دارد. عرض این تنگه حدود ۳۰ کیلومتر است که از شرق از راس منهالی شروع و در غرب به راس سیان ختم می‌شود.
اهمیت تنگه باب المندب در این است که یکی از مهم‌ترین آبراه‌های جهان و میزبان بیشترین کشتی‌هاست. بطوریکه، سالانه حدود ۲۵۰۰۰ کشتی از آن عبور می‌کنند که ۷ درصد کشتیرانی جهانی را شامل می‌شود. اهمیت راهبردی آن به دلیل اتصال به کانال سوئز و مجاورت با تنگه هرمز بیشتر نیز می‌شود. تخمین زده می‌شود که بین ۵ تا ۶ درصد از تولید جهانی نفت یا حدود ۴ میلیون تن روزانه از طریق این تنگه به سمت کانال سوئز و از آنجا به سایر نقاط جهان عبور می‌کند که باعث می‌شود در رتبه سوم جهان قرار گیرد. میزان نفتی که روزانه از آن عبور می‌کند، اهمیت استراتژیک و ارزش اقتصادی آن را افزایش داده است، زیرا به جنوب یمن اجازه می‌دهد روابط سیاسی، اقتصادی و نظامی خود را گسترش دهد.
اهمیت این تنگه پس از ساخت کانال سوئز در سال ۱۸۶۹ بیشتر شد و دریای سرخ و فراتر از آن را به دریای مدیترانه متصل کرد. باب المندب از آن زمان به ویژه با افزایش عرضه نفت خلیج فارس به بازارهای جهانی به یکی از مهم ترین کریدورها و گذرگاه‌های حمل و نقل بین کشورهای اروپایی، مدیترانه، اقیانوس هند و شرق آفریقا تبدیل شد. عرض و عمق کانال غربی تنگه به انواع مختلف کشتی‌ها و تانکرهای نفتی اجازه می‌دهد تا در دو محور متضاد با یکدیگر به راحتی از این گذرگاه عبور کنند. یمن همچنین دارای جزایر با موقعیت مهم است که اهمیت استراتژیک و موقعیت دریایی آن را دوچندان می‌کند، چرا که مزیت گسترش به مراکز تجاری و پایگاه‌های دریایی و هوایی را می‌دهد. علاوه بر این، یمن در مسیر مهمی برای انتقال نفت جهانی از طریق باب المندب و کانال سوئز قرار دارد.
جایگاه باب المندب به اهمیت باز نگه داشتن کانال سوئز در ابتدا و در مرحله دوم باز نگه داشتن تنگه هرمز برای کشتیرانی به ویژه برای کشتی‌های نفتکش مرتبط است و هرگونه تهدیدی برای این دو گذر یا کانال سوئز به تنهایی کشتی‌ها را به سمت دماغه امید نیک هدایت می‌کند
یمن، از مزیت استراتژیک در کنترل این تنگه برخوردار است. اما قدرت‌های بزرگ و متحدان آنها، به دلیل اهمیت جهانی آن در تجارت و حمل و نقل، برای ایجاد پایگاه‌های نظامی در نزدیکی و اطراف آن تلاش کرده‌اند، زیرا ایالات متحده پایگاهی در جیبوتی در کرانه غربی تنگه باب المندب دارد و فرانسه نیز حضور نظامی دیرینه‌ای در جیبوتی دارد. در سال ۱۹۸۲، سازمان ملل متحد نیز در صدد تنظیم موضوع آبراه‌های بین المللی برآمد و موافقت‌نامه آن موسوم به کنوانسیون جامائیکا در نوامبر ۱۹۹۴ لازم الاجرا شد.
جایگاه باب المندب به اهمیت باز نگه داشتن کانال سوئز در ابتدا و در مرحله دوم باز نگه داشتن تنگه هرمز برای کشتیرانی به ویژه برای کشتی‌های نفتکش مرتبط است و هرگونه تهدیدی برای این دو گذر یا کانال سوئز به تنهایی کشتی‌ها را به سمت دماغه امید نیک هدایت می‌کند. اهمیت تنگه باب المندب به عنوان یکی از مهم ترین گذرگاه‌های دریایی جهان، با افزایش اهمیت نفت خلیج فارس گره خورده است. نیروی دریایی مصر با هماهنگی یمن جنوبی، تنگه باب المندب را در جریان جنگ اکتبر ۱۹۷۳ برای محاصره اسرائیل در دریا بستند. با بحران یمن و جنگ اخیر، نگرانی‌ها در مورد اخلال در حمل و نقل بین‌المللی کشتیرانی در تنگه استراتژیک باب المندب افزایش یافته است.
باب المندب همچنین از جنوب به اقیانوس هند مرتبط است، زیرا در نیمه راه بین سوئز و بمبئی قرار دارد. در همین راستا، تنگه به دلیل مقدار نفتی که از آن عبور می‌کند و حدود ۳.۵ میلیون بشکه در روز تخمین زده می‌شود، اهمیت زیادی پیدا می‌کند.
پیامدهای بسته شدن احتمالی باب المندب
اهمیت باب المندب برای ایران از آنجا برجسته می‌شود که یکی از مهم‌ترین کریدورهای جهانی و ترانزیت کشتی‌ها محسوب می‌شود زیرا دریای سرخ، خلیج عدن و اقیانوس اطلس را هم متصل می‌کند. کشتی‌هایی که سالانه از آن عبور می‌کنند حدود ۷ درصد از ارزش ناوبری جهانی را تشکیل می‌دهد. از این رو، تهدید به تعطیلی آن پیامدهای منفی بر تجارت جهانی خواهد داشت و بر قیمت نفت نیز تأثیر می‌گذارد و منافع کشورهای منطقه و جهان از جمله مصر را مختل می‌کند.
عربستان سعودی و جمهوری عربی مصر از جمله کشورهایی هستند که در صورت اجرای تهدید مبنی بر بستن تنگه باب المندب بیشترین آسیب را متضرر خواهند کرد. حییت عربستان سعودی عبور نفتکش‌های خود از تنگه باب المندب را در یک دوره‌ای متوقف کرد. در همین زمینه، حوثی‌ها پیش از این تهدید کرده بودند که باب المندب را می‌بندند تا ائتلاف بین‌المللی را مجبور به توقف حملات هوایی خود به یمن کند. اکنون نیز به دلیل جنگ غزه، حوثی‌ها به عنوان بخشی از جبهه مقاومت از این ابزار علیه کشتی‌های صهیونیست استفاده می‌کنند که نمونه آن را در روزهای اخیر نشان دادند.
بسته شدن باب المندب همچنین تهدید اقتصادی بزرگی برای مصر به شمار می‌رود، زیرا کشتی‌های باری وارد شده به کانال سوئز از آن عبور می‌کنند و وجود هر گونه مانعی در مسیر عبور و مرور منجر به عدم تمایل کشورها و شرکت‌های بین المللی به استفاده از کانال سوئز می‌شود. کانالی که مصر را از درآمدهایش به عنوان منبع مهم درآمد ملی، محروم خواهد کرد.
البته بستن تنگه باب المندب خطرات منفی متعددی را به دنبال خواهد داشت که قطعاً کل جهان به ویژه کشورهای بزرگ و قدرت‌های منطقه را تحت تأثیر قرار خواهد داد. تهدید بسته شدن تنگه باب المندب در صورت وقوع، بر حجم تجارت جهانی تاثیر خواهد گذاشت. همچنین تسلط ایران بر تنگه باب المندب، این کشور را قادر می‌سازد تا تنگه هرمز و کانال سوئز را کنترل کند و از آنجایی که روزانه حدود ۱۰ درصد کشتی‌های دریایی جهان از این تنگه عبور می‌کند، کنترل آن امکان کنترل تمام نفت کشورهای عربی را فراهم می‌کند. از این روی، تأثیر آن نه تنها بر کشورهای عربی بلکه بر کشورهای عمده چهار قاره نیز تأثیر خواهد گذاشت.
سازمان کشورهای عربی صادرکننده نفت (اوپک) در گزارشی تایید می‌کند که بسته شدن تنگه باب المندب در صورت وقوع، به افزایش قیمت نفت بین ۵ تا ۱۵ دلار در هر بشکه منجر می‌شود و مانع ورود نفتکش‌ها از خلیج فارس تا کانال سوئز می‌شود. افزایش هزینه‌های حمل و نقل با افزودن ۶ هزار مایل دریایی برای فرآیند حمل و نقل، باعث می‌شود که هزینه‌های حمل و نقل اضافی به بیش از ۴۵ دلار در روز برسد. اهمیت تنگه باب المندب با تعداد تانکرهای نفتی که روزانه از این تنگه عبور می‌کنند افزایش می‌یابد. بر اساس گزارش اداره اطلاعات انرژی آمریکا، حدود ۳.۸ میلیون بشکه در روز از این تنگه عبور کرده که معادل ۶.۷ درصد از این تنگه است.
ایران در طول تاریخ از طریق مسائل امنیتی و یا کنترل تنگه‌های دریایی تلاش کرده است نقش پررنگی داشته باشد. تهران تنگه هرمز را در اختیار دارد، اما باب المندب به دلیل منطقه باریکی که دارد از نظر استراتژیک برای آن اهمیت بیشتری دارد. واضح است که ایران در حال تدوین استراتژی خود برای کنترل همزمان دو تنگه است تا بتواند به یک قدرت منطقه‌ای مهم در سطح جهانی به ویژه در زمینه کنترل منابع انرژی و تجارت خارجی کشورهای بزرگ در چهار قاره تبدیل شود.
