در هفته های اخیر شاهد افزایش تنش در مرزهای دریایی لبنان و اسرائیل به دلیل ورود کشتی این رژیم برای استخراج منابع گاز از مناطق مورد مناقشه بودیم که با واکنش تمام احزاب سیاسی لبنان مواجه شد.
مذاکرات برای تعیین مرزهای دریایی جنوبی لبنان و رژیم صهیونیستی در انتظار سفر «اموس هوکستین» مشاور ارشد امنیت انرژی در وزارت امور خارجه آمریکا بود. این سفر دو روزه به دعوت نجیب میقاتی، نخست وزیر لبنان صورت گرفت که هفته گذشته اعلام کرد که با میشل عون رئیس جمهور این کشور بر سر این دعوت به توافق رسیده است. این دعوت به دلیل نگرانی لبنان از ورود کشتی اسرائیلی به منطقه مورد مناقشه در مرزهای دریایی و ورود آن به «میدان کاریش» صورت گرفت.
ریشه اختلاف لبنان-اسرائیل
اموس هوکستین، میانجیگر آمریکایی، در جریان سفر خود به بیروت که روز دوشنبه ۱۳ ژوئن صورت گرفت، امیدهای دولت جو بایدن برای دستیابی به توافق با اسرائیل در مورد تعیین مرزهای دریایی را به مقامات لبنانی منتقل کرد تا امکان استخراج گاز شرق مدیترانه فراهم شود. مذاکرات غیرمستقیم لبنان و اسرائیل در مورد تعیین مرزهای دریایی در سال ۲۰۱۱ بر اساس دستور ۶۴۳۳/۲۰۱۱ سازمان ملل مربوط به مساحت ۸۶۰ کیلومتر مربع، محدود به «خط ۲۳» آغاز شد. اما این مذاکرات پس از آن متوقف شد که هیات لبنانی به رهبری سرلشکر بسام یاسین، اعلام کرد که کشورش خواستار مساحتی به وسعت ۱۴۳۰ کیلومتر مربع در «خط ۲۹» میدان کاریش است.
محدوده مورد درخواست بیروت به بخشی از میدان گازی کاریش می‌رسد که اسرائیل آن را به صورت غیر قانونی برای اکتشاف به شرکت یونانی Energen واگذار کرده است. از همین روی اسرائیل آن را رد و لبنان را متهم به ممانعت از مذاکرات برای تعیین مرزهای دریایی منطقه مورد مناقشه می‌کند. با این حال، مقامات لبنانی در راستای پایبندی به فرمان ۶۴۳۳، درخواستهای رسمی را مطرح نکرند اما در عوض نامه‌ای رسمی به سازمان ملل ارسال کردند مبنی بر اینکه میدان کاریش در یک منطقه مورد مناقشه قرار دارد.
مذاکرات غیرمستقیم اسرائیل و لبنان برای تعیین مرزهای دریایی جنوب از ۳ سال پیش با نظارت آمریکا و سازمان ملل مجددا آغاز شد، اما طی ماه‌های گذشته این پرونده پس از چندین نوبت دیدار هنوز مسدود مانده است.
افزایش تنش ناشی از ورود کشتی «انرژی پاور» به میدان کاریش در منطقه مورد مناقشه اسرائیل و لبنان، ممکن است ماموریت میانجی آمریکایی را با مشکل مواجه کند. البته تهدید حزب‌الله، که یکی از بازیگران اصلی صحنه سیاسی لبنان است، مربوط به جست‌وجوی یک‌جانبه گاز طبیعی از سوی اسرائیل در منطقه مورد مناقشه دریایی قبل از دستیابی به هرگونه توافقی صورت گرفت. به باور کارشناسان، ممکن است میانجیگری آمریکا در تعیین مرزهای دریایی جنوبی بین لبنان و اسرائیل شکست بخورد، اما احتمالا به راه حلی برسد که ورود گاز مصر از طریق سوریه به بیروت و برق از اردن را تضمین کند. چون وی گفته بود که آمریکا علی‌رغم قانون سزار به لبنان اجازه انتقال گاز از مصر و برق از اردن از طریق سوریه را داده است.
رایزنی‌ها برای صادرات گاز مصر به لبنان از طریق اردن و سوریه از ۱۰ ماه پیش آغاز و با وجود اطمینان از آمادگی خط لوله گاز عربی برای شروع پمپاژ، این معامله انجام نشد. طارق الملا، وزیر نفت مصر اصرار داشت که بخشی از رویه‌های مربوط به موافقت‌نامه‌های تجاری دوجانبه و فنی برای شروع عرضه گاز مصر به لبنان از جمله موافقت‌نامه‌های تأمین مالی از سوی بانک جهانی و تاییدیه‌های سیاسی ایالات متحده در این زمینه وجود ندارد.
لازم به یادآوری است که ایالات متحده قانون سزار را در دسامبر ۲۰۱۹ عملیاتی کرد که هدف آن تحریم دولت سوریه و رئیس جمهور آن بشار اسد است. البته این قانون به رئیس‌جمهور آمریکا این حق را می‌دهد که تحریم‌ها را به حالت تعلیق درآورد. اگرچه ادعای اصلی این قانون مقابله با خشونت است، اما بیشتر آن با تحریم‌های اقتصادی، مالی و بانکی که عمدتاً روند بازسازی سوریه و همچنین تعدادی از صنایع سوریه را دربر می‌گرد، هدف قرار می‌دهد.
نگاه اروپا به میدان کاریش
بحران انرژی در اروپا باعث شده است تا اسرائیل نیز به دنبال استخراج منابع مهم اثبات شده، بالقوه و تجارت بزرگ گاز طبیعی باشد. چون اتحادیه اروپا در نظر دارد برای تامین انرژی با اسرائیل و مصر توافقنامه‌ای را پیشنهاد دهد، البته پیش‌نویس تهیه شده در بروکسل حجم واردات را نشان نمی‌دهد، بلکه مدت زمان قرارداد را یعنی نه سال را اعلام می‌کند. در واقع، دلیل اصلی سفر اخیر اورزولا فون در لاین، رئیس کمیسیون اروپا، و ماریو دراگی به تل‌آویو، صادرات گاز است.
در ابتدا، خط لوله گاز EastMed به طول ۱۹۰۰ کیلومتر در سواحل مصر، اسرائیل، قبرس، یونان، ایتالیا و حتی اردن، لبنان و سوریه طراحی شد تا پس از کشف و استخراج، گاز به بازارهای مرجع منتقل شود. ایالات متحده با تعیین هزینه، احتمالاً حدود ۱۲ میلیارد، و تأیید مشکلات فنی مانند عمق بسیار بالای دریایی از EastMed عقب نشینی کرد. اما مشکل اصلی انتقال گاز شام ریشه در بی‌ثباتی منطقه دارد؛ قبرس همچنان به دو قسمت تقسیم می‌شود که بخش شمالی توسط ترک‌هایی اداره می‌شود که تمایلی به حمایت از این اتحاد ندارند و از ترکیه پشتیبانی می‌کنند. میادین قبرس نیز مورد مناقشه بوده و به همین دلیل اکتشاف به تعویق افتاده است و حالا درگیری لبنان با اسراییل در مورد مرزهای دریایی مطرح شد.
بدون EastMed تنها راه برای انتقال گاز این بخش از شمال خاورمیانه از طریق مصر است. این کشور دو پایانه مایع‌سازی دارد و به همین دلیل در ماه نوامبر قاهره و تل‌آویو توافقنامه‌ای در این چارچوب را امضا کردند. مصر سالانه ۱۷.۵ میلیارد متر مکعب و اسرائیل حدود ۱۲ میلیارد متر مکعب گاز تولید می‌کند، اما به زودی باید بتوانند بخش صادرات را دو برابر کنند. برای مصری‌ها دشوارتر است؛ چون بیشتر منابع میدان عظیم «زهر» که توسط شرکت «انی» ایتالیا در سال ۲۰۱۵ کشف شد، برای تامین رشد فزاینده مصرف داخلی این کشور ۱۰۰ میلیون نفری استفاده می‌شود.
با این حال، به گفته کارشناسان پتانسیل صادرات گاز اسرائیل بالا و بیش از الجزایر بعنوان تولیدکننده اصلی آفریقا است و برخلاف مصر، در سال‌های اخیر سرمایه گذاری زیادی در انرژی‌های تجدیدپذیر انجام داده است. البته فعلا هیچ کشوری نمی‌تواند جایگزینی برای عرضه ۱۵۰ میلیارد متر مکعبی روسیه باشد. حتی تولیدکننده بزرگی مانند قطر باید بین ۲۰ تا ۳۰ میلیارد مترمکعب را تامین کند. اما گاز صادراتی از شام به راحتی می‌تواند به ۲۰ میلیارد متر مکعب برسد.
کاهش نفوذ ایران در شام با ابزار انرژی
ایران حتی پیش از انقلاب اسلامی نیز به دنبال رساندن گاز خود از طریق عراق و سوریه به مدیترانه و نهایتا اروپا بود. در این مسیر کشورهای حوزه نفوذ ایران قرار دارند که بشدت از کمبود گاز و برق در مضیقه هستند که نمونه بارز آن کشور عراق است که برای تولید برق و فرار از خاموشی‌ها نیاز به گاز ایران دارد. همچنین سوریه نیز برای بازسازی و توسعه شهرک‌های صنعتی و نیز لبنان به دنبال منابع گازی است که ایران در صورت تامین نیاز داخلی و افزایش سرمایه گذاری می‌تواند بعنوان منبع بالقوه باشد.
از همین روی اسرائیل با افزایش عملیات استخراج و تولید در دریای مدیترانه و منطقه مورد مناقشه با لبنان، به دنبال خنثی سازی توان ایران در شام است. البته تل آویو از این سیاست یعنی وابسته کردن کشورهای مسلمان مانند مراکش، مصر و اردن به خود توانسته به سمت عادی سازی روابط سیاسی نیز حرکت کند. در همین راستا، تل آویو در نظر دارد تا پایان ماه فوریه سال ۲۰۲۳، در چارچوب توافقنامه همکاری سه‌جانبه در چارچوب مجمع گاز مدیترانه شرقی، گاز بیشتری را از طریق اردن به مصر و شاید لبنان عرضه کند.
در همین راستا وزارت انرژی اسرائیل اعلام کرد که گاز اسرائیل از طریق مسیر جدیدی که در پایان ماه جاری از اردن می‌گذرد، به مصر عرصه می‌شود. اعلام عرضه گاز اضافی اسرائیل به مصر در زمانی صورت می‌گیرد که قاهره با برنامه ریزی برای افزایش صادرات گاز طبیعی و مایع، در نظر دارد تا مصر را به هاب منطقه‌ای تجارت نفت و گاز تبدیل کند. وزارت انرژی اسرائیل نیز مسیر جدید را به دلیل افزایش تقاضا در مصر تأیید کرد. مصری که خود گاز تولید می‌کند، اما همچنان به واردات میدان گازی دریایی «لویاتان» اسرائیل که گاز طبیعی اردن را تامین می‌کند، نیاز دارد.
در دوره آتی، مصر قرار است گاز خود را از طریق اردن و از طریق خط لوله عربی به لبنان عرضه کند و در حال حاضر قراردادهایی برای امضا در روزهای آینده آماده می‌شود. بطوریکه طارق الملا، وزیر نفت مصر، انتظار دارد پمپاژ گاز مصر به لبنان در پایان فوریه یا اوایل ماه مارس آینده آغاز شود. لبنان قصد دارد روزانه ۶۰ تا ۶۵ میلیون فوت مکعب گاز مصر را برای استفاده در نیروگاه‌ها وارد کند. یک شرکت مصری در حال بازسازی بخشی از خط لوله گاز عربی در داخل خاک لبنان و آماده‌سازی آن برای دریافت گازی است که طی دوره آینده از مصر عرضه می‌شود.
کارن الحر، وزیر انرژی اسرائیل اعلام کرد که کشورش هیچ مخالفتی با ورود گاز اسرائیل – صادراتی به مصر – به لبنان ندارد. با وجود این، لبنان دو هفته پیش وجود هرگونه قصد برای واردات گاز اسرائیل از طریق خاک مصر را رد کرد.
وزارت انرژی اسرائیل اعلام کرد که بین ۲.۵ تا ۳ میلیارد متر مکعب گاز این رژیم از طریق مسیر جدید در سال ۲۰۲۲ به مصر عرضه می‌شود و احتمالاً این مقدار در سال‌های آینده به ۴ میلیارد متر مکعب افزایش خواهد یافت. اسرائیل یکی از تامین کنندگان اصلی گاز طبیعی مصر پس از آغاز تولید از میادین گازی فراساحلی تامار و لویاتان است. تل آویو سالانه حدود ۵ میلیارد متر مکعب گاز را از طریق خط لوله زیردریایی از اسرائیل به شبه جزیره سینا مصر را تامین می‌کند.
بنابراین اسرائیل در توسعه منابع گازی مدیترانه دو هدف را دنبال می‌کند و نخست اینکه با همکاری مصر درنظر دارد کشورهای لبنان و سوریه و حتی در بلندمدت عراق را به گاز خود وابسته کرده و نهایتا به اهداف سیاسی خود دست یابد، باید توجه داشت که این کشورها رابطه نزدیکی به تهران دارند. دومین هدف تل آویو کنارزدن روسیه در بازار انرژی اروپا است، هزچند که توان صادراتی این دو کشور قابل مقایسه نیست./ بازار
