از منظر بسیاری از تحلیلگران، هم صدایی و مشارکت اردن جهت رهگیری پهپادها و موشک های ایران در جریان پاسخ تهران به تل آویو غافلگیرکننده بود. در حالی که اسرائیل و اردن روابط دیپلماتیک ۳۰ ساله دارند، صلح بین دو بازیگر حتی در بهترین زمان ها سرد بوده و از زمان شروع جنگ در غزه روابط دو بازیگر یخ زده است.با این حال آنگونه که فارین پالسی مدعی است، اردن تنها کشور عربی نبود که در آن شب به با اسرائیل هم صدا شد. براساس گزارش های ادعایی نیروی هوایی سلطنتی عربستان نیز موشک‌های ایرانی را که در حریم هوایی این کشور پرواز می‌کردند رهگیری کرد، این در حالی است که وال استریت ژورنال مدعی است، ریاض و ابوظبی اطلاعات مهمی را در این باره در اختیار اسرائیل قرار دادند.
چرایی سکوت بازیگران عرب
فارین پالسی در این باره مدعی است، درباره چرایی هم صدایی کشورهای عربی و اسرائیل، دلایل متفاوتی وجود دارد، نخست، اگر عملیات ایران با تلفات جانی یا ویرانی قابل توجهی به پایان می رسید، اسرائیل ممکن بود پاسخ دهد؛ پاسخی که احتمالا خطر وقوع جنگ تمام عیار را افزایش می داد.دلیل دوم براین مبنا قابل تبیین است که بسیاری از کشورهای عربی نسبت به نفوذ و قدرت ایران در عراق، سوریه، لبنان و یمن نگران هستند.علاوه بر این ها، اسرائیل برای قدرت‌های عربی میانه‌رو به یک شریک اقتصادی کلیدی تبدیل شده– در واقع، برای اردن و مصر، اسرائیل یک راه نجات اقتصادی است. این گزاره تا حد زیادی توضیح می دهد که چرا شش ماه پس از جنگ در غزه، اردن، عربستان سعودی و امارات تقریباً هیچ اقدام مشخصی علیه اسرائیل انجام نداده اند. وقتی ترکیه پا را فراتر نهاد و ۹ آوریل اعلام کرد که صادرات بخش وسعی از کالا ها به اسرائیل را ممنوع می کند، هیچ کشور عربی از الگوی آنکارا پیروی نکرد.
از میان این گروه از کشورها، اردن بیش از همه به اسرائیل متکی است – نه برای تجارت معمولی برون مرزی یا برای سرمایه گذاری (که هر دو ناچیز هستند) بلکه برای آب و انرژی ضروری.اردن یکی از کم آب ترین کشورهای جهان است که سالانه تنها ۹۵۰ میلیون متر مکعب برای تامین تقاضای حدود ۱٫۴ میلیارد متر مکعب در اختیار دارد. بر اساس توافقنامه صلح ۱۹۹۴، اردن حق خرید ۵۰ میلیون متر مکعب آب در سال از سرزمین های اشغالی را داشت. این میزان با افزایش جمعیت اردن دو برابر شده و اسرائیل آنقدر ظرفیت نمک زدایی را توسعه داده که آب شیرین برای صرفه جویی در اختیار دارد. طبیعتا هر اندازه جمعیت اردن بیشتر شود، نیازش در این باره به اسرائیل افزایش خواهد یافت؛ به بیانی دیگر، اگر قرارداد مبادله آب بیشتر اسرائیل با انرژی خورشیدی از اردن انجام شود، امان واردات ۲۰۰ میلیون متر مکعب اضافی را آغاز خواهد کرد.
وقتی اولویت ها تغییر می کند!
اردن فاقد منابع انرژی داخلی است و برای دسترسی به انرژی الکتریکی و صنایع شیمیایی به واردات گاز طبیعی اسرائیل متکی است. گاز بیش از ۷۰ درصد تولید برق در اردن را تشکیل می دهد و تقریباً تمام این میزان را از میدان لویاتان اسرائیل تامین می کند. مصر نیز به گاز اسرائیل نیاز دارد زیرا ذخایر داخلی این بازیگر سریعتر از یافتن منابع جدید در حال اتمام است و میدان غول پیکرش با مشکلات فنی روبرو هستند. اسرائیل پس از شروع جنگ در غزه صادرات خود را برای مدت کوتاهی کاهش داد، از همان زمان، مصر مجبور شد خاموشی های برق را دوبرابر کند و به دو ساعت در روز برساند و گاز طبیعی مایع (LNG) وارد کند.تقاضای مصر برای گاز اسرائیل فراتر از نیازهای داخلی است. قاهره با ذخایر بسیار محدود خود، دیگر نمی تواند گاز خود را به عنوان LNG به اروپا صادر کند. این امر نه تنها باعث شده که مصر به شدت به ارز نیاز داشته باشد، بلکه نقش این کشور به عنوان مرکز هاب گازی نوظهور شرق مدیترانه که شامل اسرائیل می شود و احتمالاً روزی قبرس را نیز دربرمی گیرد، تضمین خواهد کرد.
امارات به واسطه دلایل زیادی روابط خود را با اسرائیل حفظ کرده است. تجارت و سرمایه گذاری، تقویت نقش امارات به عنوان مرکز لجستیکی جهانی، استفاده از قدرت فن آوری پیشرفته اسرائیل برای ایجاد صنعت فناوری، و شراکت برای حل تهدید بخشی از گزاره هایی است که زمینه ساز هم صدایی دو بازیگر شده است. به واسطه تغییرات اقلیمی در منطقه از زمان توافق آبراهام در سال ۲۰۲۰، امارات متحده عربی نیز به عنوان یکی از خریداران عمده تسلیحات اسرائیل ظاهر شده است. صادرات تسلیحات اسرائیل به کشورهای امضاکننده پیمان ابراهیم از صفر در آن سال به ۲٫۹ میلیارد دلار در سال ۲۰۲۲ افزایش یافت.در حوزه دلار، روابط اقتصادی اسرائیل و امارات متحده عربی برای هر طرفین نسبتاً اندک است. اما نشان دهنده بخشی از تلاش های دو بازیگر برای تغییر شکل خاورمیانه با تمرکز بر اقتصاد و توسعه است. امارات، قطر و بحرین اقتصاد را در اولویت های خود قرار داده اند و محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان سعودی، با ارائه طرح چشم‌انداز ۲۰۳۰ از آنها پیروی می‌کند تا پادشاهی را از اقتصاد نفتی به مرکز فناوری، مالی و گردشگری تبدیل کند.
چالش اعراب
به ادعای فارین پالسی، سعودی ها کمتر از اماراتی ها متقاعد شده اند که اسرائیل نقش مهمی در خاورمیانه جدید دارد. اما همانطور که مذاکرات عادی سازی که سال گذشته آغاز شد نشان داد، ریاض مایل است اسرائیل را به عنوان بخشی از یک توافق گسترده تر با ایالات متحده به رسمیت بشناسد، رخدادی که یک دهه پیش غیرقابل تصور بود. در حالی که جنگ غزه مذاکرات را مختل کرده و قیمتی را که سعودی‌ها از اسرائیل در مورد مسئله فلسطین می‌خواهند افزایش داده ، ریاض نشان داده است که همچنان مایل به حرکت به جلو است.الزامات اقتصادی که این روابط را هدایت کرده اند با بادهای مخالف قدرتمندی روبرو هستند. حتی قبل از جنگ در غزه، افکار عمومی حتی در میان شرکای اسرائیل به شدت با این بازیگر دشمنی داشتند. بر اساس نظرسنجی انجام شده توسط موسسه واشنگتن برای سیاست خاور نزدیک، یک سال پیش، تنها ۱۵ درصد از اردنی ها گفتند که اگر به اقتصاد کشورشان کمک کنند، از معاملات تجاری با اسرائیل حمایت خواهند کرد. با وجود اینکه کشورشان بدون گاز و آب اسراییل با چالش های بسیاری دست و پنجه نرم خواهد کرد، مردم عادی اردن اغلب خواستار قطع روابط با اسرائیل و لغو قراردادهای واردات هستند. اردن تحت فشار شدید افکار عمومی پس از شروع جنگ در غزه، نوامبر گذشته قرارداد آب در برابر انرژی با اسرائیل را لغو کرد (اگرچه از آن زمان تاکنون بی سر و صدا به دنبال احیای مجدد آن بوده است).
یک سال پیش در مصر و عربستان سعودی، حدود ۳۸ درصد از پاسخ دهندگان در نظرسنجی ایده تجارت با اسرائیل را پذیرفتند. اما حالا زمانی که موسسه واشنگتن از سعودی ها پرسید که آیا باید به آنها اجازه داده شود “ارتباطات تجاری یا ورزشی با اسرائیلی ها داشته باشند”، فقط ۱۷ درصد پاسخ مثبت دادند که در مقایسه با ۴۲ درصد در تابستان ۲۰۲۲ کاهش داشت.در این شرایط، جای تعجب نیست که تجارتی که کشورهای عربی با اسرائیل انجام می دهند، یک امر نخبگانی است که به معاملات بین دولت و شرکت های بزرگ وابسته محدود می شود. البته امارات متحده عربی تا حدودی از این قاعده مستثنی بوده است. به بیانی بهتر مدیران و گردشگران اسرائیلی به این کشور حاشیه خلیج فارس هجوم آوردند و شرکت ها در حال امضای قراردادهای سرمایه گذاری و مشارکت بودند. شرکت مبادله پترولیوم ابوظبی ۲۲ درصد از سهام میدان گازی تامار اسرائیل را در اختیار گرفت و بسیاری از قراردادهای سرمایه گذاری دیگر پذیرفته شدند. توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع یک سال پیش اجرایی شد و در سال ۲۰۲۳، تجارت دو طرفه به ۳ میلیارد دلار رسید که در مقایسه با ۱۹۰ میلیون دلار در سال ۲۰۲۰ افزایش یافت. با این حال، حتی در آن بازه زمانی، نظرسنجی موسسه واشنگتن نشان داد که تنها ۴۵ درصد از اماراتی‌ها فکر می‌کنند تجارت با اسرائیل “قابل قبول” است./ اقتصاد نیوز
