پایگاه تحلیلی الوقت- متحدان عرب آمریکا در حال بازنگری در مناسبات پر خصومت خود با دولت بشار اسد در سوریه و حرکت به سمت احیای روابط دیپلماتیک با دمشق هستند. امارات و بحرین که از سال 2011 روابط خود را با حکومت سوریه در نتیجه جنگ داخلی قطع کرده بودند، در سال 2018 به سمت احیای روابط با بشاراسد حرکت کردند و هر دو کشور سفارت‌خانه های خود را در دمشق گشودند. رهبران امارات متحده عربی و سوریه طی دو سال گذشته حداقل در سه نوبت دیدارهایی دوجانبه داشتند تا نشان دهند که سوریه و امارات روابط نزدیکی را دنبال می کنند.
همزمان این روزها و کمتر از یک ماه پس از ابتکار دیپلماتیک پکن که به احیای روابط سنتی ایران و عربستان سعودی منجر شد، از هفته گذشته عربستان سعودی چراغ سبز خود را به روی دمشق گشوده و ریاض اعلام کرده که آماده عادی سازی مناسبات سیاسی خود با دولت بشار اسد است.
به نظر می رسد که پس از توافق پکن میان ریاض و تهران ژئوپلتیک جدیدی در منطقه در حال شکل گیری است که یک سوی آن محور ایران-سوریه قرار دارند. محوری که در یک سو با مشارکت قدرت‌های جهانی همچون چین و روسیه در حال تغییر بازی در غرب آسیاست.
چندی پیش هم که رئیس جمهور چین به روسیه سفر کرده بود، هنگام بازگشت به ولادیمیر پوتین، همکاری روس خود گفت که مناسبات سیاست جهانی در حال تغییرات اساسی است و دو کشور این مناسبات را رقم خواهند زد. این ادعای رئیس جمهور چین البته با حرکت عربستان به سمت سوریه رنگ واقعیت به خود می گیرد، چون عربستان به عنوان متحد سنتی آمریکا اکنون هم با ایران و هم سوریه در حال تجربه کردن یک روابط گرم است. این در حالی است که واشنگتن طی سال‌های گذشته هزینه زیادی برای مقابله و انزوای سوریه و ایران خرج کرده بود، اما این هزینه ها گویی نه تنها بی نتیجه بوده، بلکه کشورهای متحد آمریکا همچون امارات و عربستان را به آغوش محور ایران و سوریه کشانده است.
مثلث اقتصادی سوریه، عربستان، ایران
جیمز دورسی، کارشناس خاورمیانه وعضو ارشد مؤسسه خاورمیانه دانشگاه ملی سنگاپور در یادداشتی در مجله «مدرن دیپلماسی» به صراحت تاکید دارد که احیای روابط عربستان با ایران و سپس سوریه به هر سه کشوراجازه خواهد داد تا اهداف اقتصادی خود را بدون تنش های منطقه ای دنبال کنند. به اعتقاد دورسی گرم شدن روابط عربستان با ایران و سوریه به معنای تنوع بخشیدن و بازسازی اقتصاد سعودی است و در حالی که ایران و سوریه به دنبال مقابله با تاثیر تحریم های سخت آمریکا هستند، عربستان می تواند یک شریک جدید اقتصادی برای تهران و دمشق به شمار رود.
در سال‌های قطع روابط ایران و عربستان تجارت میان دو کشور عملاً متوقف شده بود و حداکثر به 40 هزار دلار در سال می‌رسید، اما با آغاز مذاکرات میان مقامات جمهوری اسلامی ایران و عربستان سعودی تجارت میان دو کشور در سال شمسی گذشته به 14 میلیون دلار رسید که نسبت به ارقام سال‌های گذشته جهش قابل‌توجهی داشته است. این رقم را تجاری میان ایران و عربستان در سال 1401 را روح الله لطفی، سخنگوی سابق گمرک ایران در دی ماه نیز تائید کرده و گفته بود: «با نزدیک‌تر شدن روابط دو کشور بزرگ ایران و عربستان و تقویت گفت‌وگوها، با میانجیگری عراق و ملاقات‌های مقامات، میزان صادرات ایران به عربستان به ۱۵ میلیون دلار نزدیک شد که ۹۶.۵ درصد از کالاهای صادره را شمش آهن و فولاد به خود اختصاص داده است. بعد از شمش آهن ۱۴.۲میلیون دلاری، ۳۴۰ تن هیدروکسید سدیم به ارزش ۱۸۵ هزار و ۳۰۰ دلار، بدنه کامیون با ۸۶ تن به ارزش ۱۵۵ هزار و ۳۷۶ دلار، انگور بی‌دانه با ۶۰ تن و به ارزش ۱۲۶ هزار دلار، ۲۶۵ تن دانه‌های ریز کروی از شیشه به ارزش ۳۳ هزار دلار و سنگ مرمر به وزن ۲۵ تن به ارزش سه هزار و ۷۳۱ دلار محصولات صادر شده ایران به عربستان از ابتدای سال تا دهم دی ماه بودند.»
عربستان همچنین برای توسعه اقتصادی خود از طریق گردشگری در حال رقابت با امارات و قطر است، اما موانعی وجود دارد که با وجود این موانع عربستان قادر به تبدیل‌شدن به قطب اقتصادی منطقه نخواهد بود، نخستین مانع درگیری در یمن است که بخش زیادی از منابع ریاض را در میدان نبرد از بین خواهد برد و عربستان به این موضوع واقف است که سازش با ایران به حل‌شدن سریع‌تر بحران یمن می‌انجامد. از سوی دیگر، عربستان در سوریه نیز برنامه های اقتصادی بلندپروازانه ای دارد. حتی مدت ها قبل از عربستان، اماراتی ها حضور خود در بازار سوریه را تقویت کرده بودند و عربستان تمایل ندارد تا از امارات به عنوان رقیب اقتصادی خود در سوریه جا بماند. در آوریل 2022 یعنی حدود یک سال پیش، روزنامه عرب زبان الوطن به نقل از رئیس سازمان سرمایه گذاری سوریه گزارش داده که سرمایه گذاران اماراتی به دنبال پمپاژ پول به بخش انرژی های تجدیدپذیر سوریه هستند. سال گذشته نیز، خبرگزاری دولتی سوریه، سانا گزارش داد که شرکت های امارات متحده عربی و وزارت برق این کشور توافقنامه ای را برای ساخت یک نیروگاه خورشیدی در حومه دمشق امضا کردند. در این میان سعودی ها خود را از بازار اقتصادی سوریه عقب مانده می بینند و از همین رو چراغ سبز احیای مناسبات سیاسی خود با دمشق را روشن کرده‌اند.
از سوی دیگر دولت بشار اسد ده ها میلیارد دلار برای بازسازی کشور ویران شده خود از جنگ و زلزله های ویرانگر سال گذشته نیاز دارد و سعودی ها اکنون می توانند مایه دلگرمی اقتصادی برای دولت بشار اسد به شمار روند.با این وجود، سرمایه گذاری بالقوه کشورهای عربی خلیج فارس احتمالاً با موانعی در سوریه روبرو خواهد شد. تحریم‌های آمریکا می تواند یک مانع عمده باشد، اما از طرف دیگر این سرمایه گذاری ها با حمایت چین و روسیه همراه خواهد بود.
جنبه سیاسی احیای روابط دمشق-ریاض
در روند بازسازی روابط سوریه و عربستان می توان ردپای عمیق کاخ کرملین را نیز مشاهده کرد. به گزارش وال استریت ژورنال، میانجیگری روسیه در رفع انسداد مذاکرات ریاض-دمشق تعیین کننده بوده است و ولادیمیر پوتین، رئیس جمهور روسیه در میزبانی اخیر خود از بشاراسد، رئیس جمهور سوریه با او در مورد مفاد توافق با عربستان سعودی گفتگو کرده بود. وال استریت ژورنال گزارش می دهد که بخش دیگری از کارها برای عادی سازی روابط عربستان و سوریه را ایران انجام داد و دولت ابراهیم رئیسی پس از امضای توافق با پادشاهی سعودی در پکن، دمشق را در مورد اهمیت بازگشایی کانال های دیپلماتیک با ریاض متقاعد کرد. در عین حال روسیه و ایران تنها کسانی نبوده اند که اسد را برای تجدید رابطه با محمدبن سلمان متقاعد کردند، بلکه عمان و اردن هم که سنت طولانی در میانجیگری میان کشورهای عربی دارند، در احیای روابط ریاض و دمشق نقش داشته اند.
براساس گزارش رویترز، هیئت مذاکره کننده دمشق به ریاست ماهر اسد، برادر بشاراسد از ریاض خواسته است که کمک مالی به شبه نظامیان شورشی و بنیادگرا را که هنوز در سوریه فعال هستند، قطع کند. در مقابل ریاض نیز از دولت بشاراسد خواسته است تا پرونده بازداشت شدگان سعودی را که به دلیل فعالیت و حضور در صفوف گروه های بنیادگرا و تندرو در جنگ داخلی سوریه طی سال های گذشته در زندان به سر برده اند، مختومه اعلام کند.
همچنین نباید فراموش کرد که زلزله های ویرانگر در ترکیه و سوریه به پویایی سیاسی دمشق سرعت بخشید. مناطق آسیب دیده سوریه از عربستان سعودی کمک های بشردوستانه دریافت کردند و عربستان هواپیمای پر از مواد غذایی و تجهیزات پزشکی را به فرودگاه حلب فرستاد. اسد همچنین پس از زلزله با موجی از همبستگی بین المللی برای پیشبرد برنامه های خود مواجه شد. وی با وزرای خارجه اردن و امارات متحده عربی در دمشق دیدار کرد و برای اولین بار با حمد بن عیسی آل خلیفه پادشاه بحرین و عبدالفتاح السیسی رئیس جمهور مصر تلفنی گفتگو کرد. این گشایش های دیپلماتیک همگی پس از زلزله روی زمین، میدان سیاسی در سوریه را نیز متحول داد.
