محمدرضافرزین، رئیس کل بانک مرکزی در اواخر اردیبهشت امسال اعلام کرد که «در حال حاضر، در حوزه بریکس متقاضی عضویت در بانک توسعه جدید (NDB) بریکس هستیم که به زودی عملیاتی می‌شود و در این زمینه، مذاکرات لازم با کشورهای از جمله هند، آفریقای جنوبی و چین آغاز شده است.»
سپس در خردادماه، دیلما روسف، رئیس این بانک، از ارائه نظر مثبت خود در جلسات تصمیم‌گیری گروه بریکس در قبال پیوستن جمهوری اسلامی ایران در بانک توسعه نوین بریکس خبر داد.
همچنین، معاون وزیر دارایی روسیه حمایت این کشور را از عضویت جمهوری اسلامی ایران در بانک توسعه نوین بریکس اعلام کرد.
دلیل پیدایش بانک بریکس
«بانک توسعه جدید» که توسط کشورهای عضو بریکس در سال ۲۰۱۴ با هدف تضمین توسعه اقتصادی کشورهای عضو تاسیس شد و بر همین اساس سایر کشورهای توسعه‌نیافته از طریق سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی فعالیت می‌کنند. بریکس به عنوان یک پلتفرم بین‌المللی، کشورهای عضو را قادر می‌سازد تا صدای خود را علیه نابرابری موسسات مالی غربی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول بلند کنند. با توجه به ساختار منحصر به فرد، بانک توسعه جدید می‌تواند بر سطح توسعه کشورهای عضو تاثیر بگذارد.
در واقع، بانک توسعه جدید، یک موسسه مالی بین‌المللی است که به طور مشترک توسط کشورهای عضو بریکس آغاز به کار کرد. دفتر مرکزی آن در شانگهای چین قرار دارد و هدف آن بسیج منابع برای ساخت زیرساخت‌ها و پروژه‌های توسعه پایدار در کشورهای بریکس و سایر اقتصادهای نوظهور و در حال توسعه است و نقش موسسات مالی چندجانبه و منطقه‌ای موجود را در ارتقای رشد و توسعه جهانی تکمیل می‌کند. از زمان آغاز فرآیند گسترش در سال ۲۰۲۱، اقتصادهای نوظهوری مانند بنگلادش، مصر، امارات متحده عربی و الجزایر به این بانک پیوسته‌اند و عضویت در این بانک را متنوع‌تر کرده و منطقه وسیع‌تری را پوشش می‌دهند.
پایان جهان دوقطبی دوران جنگ سرد به ایالات متحده اجازه داد تا نقش هژمون جهانی را بر عهده بگیرد که اکنون به جای نظم موجود، نظم جهانی چندقطبی در حال ظهور است. ایالات متحده با تقویت سیستم اقتصادی موجود، توانست جایگاه هژمونیک خود را ایجاد و حفظ کند که عمدتا به لطف سازمان‌های مالی مانند بانک جهانی و صندوق بین‌المللی پول بود و پس از امضای توافق‌نامه برتون وودز تاسیس شدند اما پس از امضای توافق‌نامه برتون وودز، نارضایتی زیادی در میان کشورهای جنوب جهان به دلیل حضور کم‌رنگ آن‌ها در سازمان‌های مالی بین‌المللی وجود داشت. آن‌ها ادعا می‌کنند که بانک بین‌المللی بازسازی و توسعه (IBRD) و صندوق بین‌المللی پول باعث نابرابری در درون سازمان‌ها شده‌اند. انتقاد دیگر ناشی از اصل مشروط بودن صندوق بین‌المللی پول است؛ یعنی به کشورهای بدهکار اعتبار می‌دهد که در نهایت به اقدامات ریاضتی منجر می‌شود.
این انتقادات، کشورهای در حال توسعه را به ایجاد پلتفرم‌ها و سازمان‌های بین‌المللی سوق داد که احتمالا در راستای منافع آن‌ها باشد و آن‌ها را در سیاست جهانی نمایندگی کند. به عنوان مثال، گروه معروف G۸، هیچ کشور در حال توسعه‌ای را شامل نمی‌شد و نیاز به یک پلتفرم بین‌المللی جامع‌تر و فراگیرتر وجود داشت. بنابراین G۲۰ ظهور کرد و بسیاری از کشورهای در حال توسعه را دربر گرفت. ابتکار دیگر برای تشکیل یک پلتفرم بین‌المللی متشکل از کشورهای در حال توسعه، تاسیس بریکس بود که بانک توسعه جدید از دل آن بیرون آمد.
بانک توسعه جدید در درجه نخست قصد دارد کمک مالی برای حمایت از سرمایه‌گذاری‌های زیرساختی و توسعه پایدار در کشورهای جنوب جهان ارائه دهد. همچنین برای این منظور، دلارزدایی از اعتبارات را در اولویت قرار می‌دهد. تمرکز بانک توسعه جدید (NDB)، بر شش حوزه تحت پوشش زیرساخت و توسعه پایدار شامل انرژی پاک و بهره‌وری انرژی، زیرساخت حمل و نقل، آب و فاضلاب، حفاظت از محیط زیست، زیرساخت‌های اجتماعی و زیرساخت‌های دیجیتال است که در بین بانک‌های توسعه چندجانبه نیز رایج است. به عنوان مثال بین سال‌های ۲۰۱۶ تا ۲۰۲۱، برنامه مشارکت توسعه دیجیتال (DDP) بانک جهانی، ۱۰.۷ میلیارد دلار تسهیلات اعتباری برای فناوری اطلاعات در بیش از ۸۰ کشور جهان فراهم کرد.
در واقع، تمرکز NDB بر افزایش سرمایه در بازارهای محلی، تضمین مشارکت بخش خصوصی و استفاده از سیستم‌های ملی تاکید دارد و می‌تواند منابع توسعه‌ای مازاد را بسیج و شکاف قابل توجه مالی در جنوب جهانی را جبران کند.
اولین وام NDB به ارزش ۸۱ میلیون دلار در ۲۱ دسامبر ۲۰۱۶ اعطا و برای ساخت یک نیروگاه فتوولتائیک خورشیدی ۱۰۰ مگاواتی در شانگهای استفاده شد. NDB یک وام ۱۸۰ میلیون دلاری به شرکت دولتی Eskom در آفریقای جنوبی ارائه داد تا بتواند خطوط انتقال را برای اتصال چندین تاسیسات انرژی تجدیدپذیر به سیستم برق کشور بسازد. NDB به همراه بانک توسعه اوراسیا و بانک سرمایه‌گذاری بین‌المللی، از توسعه تاسیسات برق آبی در شمال غربی روسیه حمایت کرد. بنابراین، دریافت‌کنندگان اصلی بودجه توسعه NDB چین، روسیه و هند هستند.
ویژگی دیگر وام‌های بانک توسعه جدید، دور زدن دلار در تجارت جهانی است. برای این منظور، آن‌ها به دنبال وام‌هایی به ارزهای محلی هستند که در راستای راهبرد کلان کشورهای جنوب جهانی یعنی دلارزدایی از تجارت خارجی است.
اهمیت برای ایران
ایران در راستای اهداف اقتصادی بلندپروازانه و راهبردهای توسعه‌ای و همچنین دستیابی به توسعه پایدار، به دنبال پیوستن به بانک توسعه جدید (NDB)، است. همانطور که اشاره شد اهداف و رویکرد بانک توسعه جدید تقریبا در بیشتر حوزه‌ها با مواضع ایران همسو است و می‌تواند برخی از نواقص کشور را برطرف کند. ایران با وجود تحریم‌های غرب، در تولید ناخالص داخلی بر حسب برابری قدرت خرید جزو بیست کشور نخست جهان است. این کشور از طریق کریدور حمل و نقل شمال-جنوب که از روسیه تا هند امتداد دارد، دروازه‌ای بین شمال و جنوب جهان است و همچنین نقش راهبردی در کریدورهای شرق به غرب دارد. در واقع، بانک توسعه جدید در چارچوب رسالت خود می‌تواند در گسترش زیرساخت‌های کریدور کشور تاثیرگذار باشد و همچنین، کاربرد انرژی سبز و تجدیدپذیر را افزایش دهد. این دو موضوع در شرایط کنونی از اهمیت راهبردی برای تهران برخوردار است.
تهران برای سرعت بخشیدن به پیشرفت برخی از نیازهای ظرفیت زیرساختی خود به بودجه زیرساختی نیاز دارد اما تهران در چارچوب تحریم‌های غرب دسترسی محدودی به نهادهای مالی و توسعه‌ای غرب دارد. البته بانک توسعه جدید نیز در صورت مشارکت در حمایت مالی و وام برای روسیه یا ایران احتمالا با تحریم مواجه شود اما این بانک هیچ ارتباطی با غرب ندارد و کمترین آسیب را از این نظر خواهد دید. از همین‌رو دست این نهاد در ارائه تسهیلات به مسکو و تهران باز است.
در واقع، بانک توسعه جدید مسیرهایی را از طریق وام‌دهی با ارز محلی، تامین مالی متنوع، ضمانت‌هایی را می‌گشاید که در آن کشورهای تحریم شده مانند ایران می‌توانند با عدم قرار گرفتن در معرض قدرت پولی و حقوقی ایالات متحده، از آن به نفع توسعه زیرساخت‌ها استفاده کنند.
ایران با پوستن به بانک بریکس، فرصت مناسبی برای ادغام در یک جامعه مالی بزرگتر، تبادل تخصص و تجربیات و گشودن بازارهای صادراتی جدید دارد. این رویکرد تهران را قادر می‌سازد تا بودجه قابل توجهی را برای پروژه‌های توسعه‌ای به ویژه کریدوری و انرژی سبز را تامین کند. این امر می‌تواند مسیر ایران برای خروج از انزوای مورد انتظار غرب را هموار و رشد اقتصادی که اکنون منفی شده را در کوتاه مدت تقویت کند.
طبق گزارش‌های، این بانک طی هشت سال نخست خود تقریبا ۹۶ پروژه را با ارزش کل ۳۳ میلیارد دلار تامین مالی کرده است. این پروژه‌ها بخش‌های مختلفی مانند انرژی پاک، زیرساخت‌های حمل و نقل، آب و فاضلاب و زیرساخت‌های دیجیتال را در بر می‌گیرند که در اولویت‌های ایران نیز قرار دارد.
همچنین بانک بریکس یک مکانیسم ارزشمند برای ایران جهت تحکیم روابط نزدیک‌تر با روسیه و چین است که می‌تواند این محور را تقویت کند. یعنی پیوستن ایران علاوه بر مزایا برای خود، برای کشورهای عضو این بانک نیز به دلیل اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی اهمیت دارد.
در اجلاس بریکس ۲۰۲۴ در روسیه، ایران توافق‌نامه جامع همکاری استراتژیک جدید با روسیه امضاء می‌کرد. شی جین‌پینگ، رئیس‌جمهور چین، حمایت مداوم خود از ایران را اعلام کرد و خواستار همکاری اقتصادی بیشتر شد. بنابراین، اگرچه غرب احتمالا بریکس و بانک آن را به عنوان یک تهدید اقتصادی فوری تلقی نکند اما مهم‌ترین نگرانی غرب، توانایی انها در تقویت اتحادها بین کشورهای ضد آمریکایی و در نتیجه ایجاد یک «وزنه تعادل تاثیرگذار در برابر هژمونی آمریکا» است.
در مجموع، بانک توسعه جدید به عنوان بستری عمل می‌کند که به طور بالقوه فرصت‌های اقتصادی و دیپلماتیک را برای رفاه ایرانیان، با وجود فشارهای غرب ارائه می‌دهد.
منبع: اقتصاد معاصر
