راهبرد معاصر، رجب طیب اردوغان، رئیس‌جمهور ترکیه در کنفرانس مطبوعاتی هفته گذشته با محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق در آنکارا اعلام کرد، ترکیه و عراق برای ایجاد کریدور حمل و نقل زمینی و راه آهن از استان بصره در جنوب عراق تا مرز ترکیه همکاری خواهند کرد.
پروژه موسوم به «راه توسعه» نشان دهنده مسیر مهم اقتصادی جدید برای منطقه خواهد بود که اردوغان از آن به عنوان جاده ابریشم جدید یاد کرد. رئیس‌جمهور ترکیه در این باره گفت: وزیران خود را مأمور کرده‌ایم کارهای تحقیقاتی پروژه راه توسعه را از بصره تا ترکیه انجام دهند. معتقدم این پروژه به جاده ابریشم جدید منطقه تبدیل خواهد شد. همچنین این پروژه همکاری‌های منطقه‌ای را تقویت می کند و تجارت ما را توسعه می‌دهد.
سودانی نیز گفت، همکاری و هماهنگی میان بغداد و آنکارا افزایش خواهد یافت تا اطمینان حاصل شود عراق تمام حق‌آبه خود را دریافت خواهد کرد. با توجه به کاهش سطح آب رودخانه‌های دجله و فرات که با سدسازی ترکیه وضعیت آن نامطلوب شده، موضوع آب به یکی از پیچیده‌ترین جنبه‌های روابط دو کشور تبدیل شده است.
در حال حاضر بندر بزرگ فاو در سواحل عراق در حال ساخت و در مراحل اولیه خود قرار دارد. آنکارا نیز در این ابتکار مشارکت بالایی دارد. عراق در حال حاضر روی پروژه کانال خشک کار می‌کند که از راه آهن، بزرگراه و خطوط لوله نفت و گاز تشکیل می‌شود و هدف آن اتصال بالقوه بندر بزرگ فاو به اروپا از مسیر ترکیه است. این پروژه می‌تواند عراق را به مرکز اصلی انتقال مقادیر زیادی کالا میان آسیا و اروپا و شرق و غرب تبدیل کند.
سودانی دراین‌باره عنوان کرد: گفت‌وگوها بر تقویت روابط عراق و ترکیه در همه زمینه‌ها به ویژه در حوزه اقتصادی متمرکز است، زیرا مشتاقانه منتظر اجرای پروژه‌های اقتصادی در بخش‌های انرژی و حمل و نقل و تبدیل عراق به مرکز تجارت جهانی میان آسیا و اروپا به‌وسیله پروژه بندر فاو هستیم.
ویژگی‌های پروژه راه توسعه
طبق توافق ترکیه و عراق کریدور از بصره ساخته خواهد شد که ظرفیت ایجاد مزیت‌های اقتصادی عظیم برای هر دو کشور و کل منطقه را دارد. در حال حاضر مستقیم‌ترین مسیر خلیج فارس به ترکیه از ایران عبور می‌کند که زیر تحریم‌های اقتصادی شدید غرب است. با وجود این، کریدور پیشنهادی مسیر مستقیمی برای جابه‌جایی راحت‌تر محصولات و منابع میان خلیج فارس و ترکیه فراهم می‌کند.
بندر بصره در جنوب عراق که به لحاظ راهبردی در خلیج فارس قرار دارد، احتمالاً نقطه شروع کریدور پیشنهادی باشد که به سمت شمال عراق و مرز ترکیه کشیده می‌شود و دارای امکانات حمل و نقل بسیاری مانند خط لوله، راه آهن و جاده خواهد بود.
بخش جاده
این کریدور مستلزم ساخت مسیر جدیدی میان بصره و جزیره در استان شرناق است. این جاده حدود یک‌هزار و 500 کیلومتر طول خواهد داشت و از چندین شهر و شهرک در عراق و ترکیه عبور می‌کند. توسعه این جاده مزایای اقتصادی قابل توجهی برای روستاهای محلی در مسیر به ارمغان می‌آورد، زیرا باعث ایجاد مشاغل جدید و فرصت‌های تجاری و گردشگری می‌شود.
احداث راه‌آهن
این کریدور مستلزم ساخت خط راه آهن جدید است که بصره و جزیره را به هم متصل می‌کند. این خط آهن حمل و نقل کالا میان حوزه خلیج فارس و ترکیه ازجمله نفت و سایر منابع را آسان می‌کند. توسعه این راه آهن همچنین مزایای اقتصادی قابل توجهی به همراه خواهد داشت، زیرا فرصت‌های شغلی و تجاری جدیدی ارائه می‌دهد.
احداث خط لوله نفت
در این کریدور باید خط لوله جدید نفتی از بصره به بندر جیهان ترکیه در دریای مدیترانه احداث شود. این خط لوله ارسال نفت عراق به بازارهای جهانی را آسان‌تر می‌کند. یکی دیگر از مسیرهای کریدور احتمالی، شهر موصل عراق را به شهر غازی آنتپ ترکیه متصل می‌کند. این مسیر برای عبور از رودخانه دجله نیاز به ارتقا یا ساخت جاده‌ها، بزرگراه‌ها، پل‌ها یا تونل‌های جدید دارد.
یکی دیگر از گزینه‌ها اتصال شهر کرکوک عراق به شهر جزیره ترکیه است. بهبود زیرساخت‌های قابل توجهی مانند جاده‌های جدید یا راه آهن برای این رویکرد ضروری است.
ترکیه و عراق هر دو ممکن است از نظر اقتصادی از کریدور پیشنهادی منتفع شوند. ترکیه مجرای جدیدی برای انتقال محصولات و منابع به دست خواهد آورد و فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری جدیدی برای شرکت‌ها و سرمایه‌گذاران ترکیه، به‌ویژه در بخش‌های ساخت‌وساز و حمل‌ونقل باز می‌کند.
این کریدور خروجی جدیدی برای صادرات نفت عراق می‌دهد و راه‌های جدیدی برای رشد اقتصادی باز می‌کند. با وجود این، کریدور پیشنهادی ابتدا باید بر بسیاری از مشکلات و موانع غلبه کند؛ این مشکلات شامل آشفتگی سیاسی، تهدیدات امنیتی عراق، چالش‌های لجستیکی و مالی ایجاد زیرساخت‌های جدید است.
موقعیت ایران
ایران از اواسط سال گذشته به دنبال راه اندازی کریدور خلیج فارس-دریای سیاه برای اتصال هند به ارمنستان و گرجستان است. ایران همیشه پلی امن میان ترکیه و قطر و به عنوان شریک راهبردی دو کشور بود. تهران در شرایط سخت تحریم کشورهای عربی علیه دوحه، با ایجاد کریدور ترکیه-ایران-قطر توانست بسیاری از نیازهای قطر به ویژه در بخش مواد غذایی را تأمین کند.
دو سال پیش نیز مسیر امارات-ایران-ترکیه برای انتقال محموله و کاهش هزینه و زمان به‌صورت پایلوت اجرایی شد که تمام این مسیرها احتمالاً تحت تأثیر مسیر راه توسعه قرار خواهند گرفت.
بهره سخن
پروژه راه توسعه با همکاری عراق و ترکیه می‌تواند قفقاز را به خلیج فارس (به عنوان دو منطقه مهم انرژی) وصل کند. همچنین ترکیه احتمالاً در آینده با ساخت راه آهن در حوزه خلیج فارس به رؤیای خود برای اتصال به بنادر امارات و قطر جامه عمل خواهد پوشاند.
تهران می‌تواند در صورت اجرای پروژه از مزایای آن استفاده کند، برای نمونه صادرات نفت ایران از بندر بصره به ترکیه می‌تواند در این چارچوب باشد و احتمالاً همکاری تهران-بغداد-آنکارا را در این حوزه تقویت کند.
