الوقت- تنش‌های بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان در ماه‌های اخیر بر سر قره باغ کوهستانی و اقدام باکو برای مسدود کردن گذرگاه لاچین، پای قدرتهای خارجی را به این منطقه پرتنش باز کرده است. اگرچه کشورهای منطقه بارها گفته‌اند مداخله بازیگران فرامنطقه‌ای در قفقاز جنوبی کمکی به حل ماجرا نکرده است اما اتحادیه اروپا فرصت را غنیمت شمرده تا از آب گلالود ماهی بگیرد. اتحادیه اروپا در روزهای اخیر اعلام کرد که ماموریت غیرنظامی خود را در مرز ارمنستان برای افزایش اطلاع از وضعیت موجود و کمک به ثبات در مرزهای ارمنستان با جمهوری آذربایجان از سر می‌گیرد.
هدف این ماموریت آنگونه که رهبران اروپایی مدعی شده‌اند، ارتقای ثبات در مناطق مرزی ارمنستان و تلاش برای عادی سازی روابط بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان با حمایت اتحادیه اروپا است. تمرکز این ماموریت در ارمنستان اعتمادسازی، مشاهده و نظارت و امنیت برای مردم است. عملیات جدید اتحادیه اروپا که رسماً مأموریت اتحادیه اروپا در ارمنستان (EUMA) نامیده می‌شود، شامل 100 نیرو است که عمدتاً از افسران پلیس هستند که توسط کشورهای اتحادیه اروپا اعزام شده‌اند. این برنامه عملیاتی دو ساله بوده و قرار است تا 20 فوریه هماهنگ شود و پس از آن ماموریت می‌تواند آغاز شود.
ماموریت ناظر اتحادیه اروپا به طور رسمی کل خاک ارمنستان را تحت پوشش قرار می دهد، اما به گفته دیپلمات‌ها تمرکز باید به وضوح بر روی منطقه مرزی باشد. این تصمیم در نشست هفته گذشته اتحادیه اروپا و پس از پایان دوره ماموریت دو ماهه هیات قبلی اتخاذ شد.
اعزام نیروها به درخواست مقامات ایروان بوده است که معتقدند در برابر باکو تنها مانده‌اند و برای گرفتن حق خود و حفظ تمامیت ارضی در برابر جمهوری آذربایجان به متحدان اروپایی نیاز دارند. این مأموریت جدید نظارت بر مرز اتحادیه اروپا عمدتاً بر اساس ابتکار فرانسه است که سعی دارد در منطقه مورد مناقشه قره باغ نقش فعالتری ایفا کند.
خیز اروپا به جنوب روسیه
ماموریت جدید اتحادیه اروپا ظاهرا به بهانه صلح و ثبات انجام می‌شود اما در پس این اقدام اهداف مخفیانه‌ای نهفته است. کشورهای اروپایی پس از شروع جنگ در اوکراین تلاش کرده‌اند تا در هر منطقه‌ای به روسیه ضربه بزنند و قفقاز جنوبی هم یکی از این مناطقی است که غربیها روی آن سرمایه گذاری کرده‌اند. روسیه به عنوان ضامن توافقات 2020 بین باکو و ایروان قرار بود حدود 5000 نیروی حافظ صلح خود را در مرهای قره باغ مستقر کند تا از تنش مجدد بین دو جمهوری جلوگیری کند و در ابتدا هم توانسته بود ثبات نسبی برقرار کند اما با شروع جنگ اوکراین و حضور فعال روسها در این درگیری گسترده، مسکو نیروهایش را خارج و تعهداتش را در قره باغ کاهش داد و همین فرصت خوبی برای اتحادیه اروپا فراهم ساخت تا از خلاء امنیتی به وجود آمده در قفقاز استفاده کرده و برنامه‌های خود را با هدف ضربه زدن به مسکو به پیش ببرد.
اتحادیه اروپا در سالهای گذشته در چارچوب توافقات «میسنک» که از سال 1992 شروع شده بود نقش مهمی در تحولات قفقاز ایفا می‌کرد اما با فروکش کردن بحران بین آذربایجان و ارمنستان، این فرمت سیاسی کنار گذاشته شد و اروپاییها دستشان از بازیگری در این منطقه کوتاه شد. اما شروع دور جدید تنشها در قره باغ و بحران اوکراین، اروپا را به این فکر انداخت تا نقش سابق خود را در این پرونده بازیابد.
حضور نیروهای اروپایی در مرز ارمنستان، این شرایط را برای اتحادیه اروپا فراهم می‌کند تا بتواند از نزدیک تحرکات روسیه را رصد کرده و اطلاعات زیادی از اقدامات آن کسب کند. از طرف دیگر، حضور اروپاییها در قفقاز جنوبی، سبب می‌شود تا روسیه دوباره به این منطقه حساس شده و بخشی از توان خود را به آن مصروف دارد و تمرکز کرملین به دو منطقه مورد مناقشه که با هدف تضعیف روسها در خط مقدم جنگ در جبهه شرق اروپا انجام می‌شود، همان سناریویی است که آمریکا و متحدانش دنبال می‌کنند.
باتوجه به اینکه ارمنستان دل خوشی از روسیه ندارد و در ماه‌های اخیر هم در مسیر جدایی از این کشور قرار گرفته است، جذب این کشور در اردوگاه غرب می‌تواند جای پای اتحادیه اروپا و آمریکا را در منطقه تحکیم کند. ارمنستان به عنوان عضو سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه، سعی داشت تا این ائتلاف نظامی در برابر جاه طلبی‌های آذربایجان موضع گرفته و به حمایت نظامی از ایروان برخیزد اما در عمل چنین اتفاقی رخ نداد و حتی با سکوت این ائتلاف نظامی، مقامات باکو برای پیشبرد برنامه‌های خود جری‌تر شدند. تا جایی که در هفته‌های اخیر در اقدامی انتقادبرانگیز، کریدور لاچین را به روی ارمنی‌ها بسته‌اند و کشورهای اروپایی سعی دارند با حضور در قره باغ بتوانند به ارمنستان کمک کنند.
نزدیک شدن اروپاییها به ارمنستان، جمهوری آذربایجان را نگران کرده است و اعلام کرد که «هیات نظارت اتحادیه اروپا» در ارمنستان را رصد می‌کند و این هیات نباید برای لطمه زدن به عادی‌سازی روابط با ایروان مورد سوءاستفاده قرار بگیرد. باکو با تاکید بر این که هیات اتحادیه اروپا نباید بهانه‌ای برای عدول ارمنستان از اجرای تعهداتش باشد گفت که سوءاستفاده از حضور اتحادیه اروپا علیه سازوکارهای فعلی گفتگو یک مساله زیان‌بار است که باید از آن پرهیز شود.
خشم روسیه از تحرکات اروپا
هر چند اتحادیه اروپا از مشغول شدن روسیه در اوکراین به سمت قفقاز جنوبی خیز برداشته است اما مسکو تحرکات غربیها را در پیرامون خود با دقت زیر نظر دارد و اجازه جولان دهی را به آنها نخواهد داد. دولت روسیه حضور نیروهای اتحادیه اروپا در ارمنستان را مداخله در حوزه نفوذ خود می‌داند. روسیه گفته که اتحادیه اروپا در تلاش است تا تلاش‌های صلح را تضعیف کند و نفوذ خود را به هزینه روسیه گسترش دهد.
روسیه برای اینکه جلوی تحرکات اروپاییها را در قفقاز جنوبی بگیرد، اعلام کرده که آماده است تا در چارچوب «سازمان پیمان امنیت جمعی»، به قره باغ نیرو اعزام کند. سرگئی لاوروف، وزیر خارجه روسیه با انتقاد از رویکرد دولت ارمنستان برای استقرار نیروهای اروپایی در منطقه گفت:«هرگونه حضور اتحادیه اروپا در منطقه نتیجه معکوس خواهد داشت».
مسکو از زمان شروع بحران قره باغ در سال 1992، بازیگر میانجی بین ارمنستان و آذربایجان بوده و مخالف مداخلات خارجی در قفقاز جنوبی است. مسکو، جمهوری‌های قفقاز و آسیای مرکزی را «حیاط خلوت» خود می‌داند و حضور غرب در این مناطق زنگ خطری برای این کشور است و به همین دلیل بارها نسبت به توسعه شرقی ناتو هشدار داده است. هر چند روسیه حضور خود در قفقاز را کاهش داده و بیشتر روی اوکراین متمرکز است اما با این حال در برابر حضور غرب در مرزهای جنوبی خود سکوت نخواهد کرد، همچنانکه حمله به اوکراین هم برای دور کردن تهدیدات ناتو از مرزهای غربی انجام شد.
روسها معتقند که مشکلات قره باغ باید به دست کشورهای درگیر و با همکاری همسایگان حل شود و نیازی به حضور قدرتهای خارجی نیست، زیرا حضور غربیها نه تنها موجبن صلح و ثبات نمی‌شود بلکه آنها هر جا وارد شده‌اند، بیشتر آنرا ناامن کرده‌اند.
حضور ماموران امنیتی اروپا در قفقاز که با هدف حمایت یکجانبه از ارمنستان انجام می‌شود، می‌تواند تنشها بین باکو و ایروان را تشدید کند، چرا که مقامات آذربایجان حاضر به عقب نشینی از طرح‌های جنجالی خود نیستند و افزایش فشارهای خارجی نتیجه عکس خواهد داشت. روسیه و ترکیه هم به عنوان بازیگران تاثیرگذار در قره باغ، حضور غربیها را برنمی‌تابند و در مقابل این ماجراجویی‌ها ساکت نخواهند نشست.
