الوقت- حسین امیرعبداللهیان، وزیر خارجه ایران که در ماه‌های اخیر روزهای پرمسغله‌ای را سپری کرده و ماموریتهای دیپلماتیکی زیادی را به کشورهای مختلف انجام داده است، این بار ژاپن را به عنوان مقصد جدید خود انتخاب کرده تا روابط جمهوری اسلامی با این قدرت شرقی را تقویت کند. امیرعبداللهیان روز یکشنبه در سالگرد بمباران اتمی هیروشیما و ناکازاکی، در راس هیئتی به توکیو سفر کرد تا با مقامات ارشد ژاپنی درباره موضوعات مختلف دوجانبه و بین‌المللی دیدار و گفتگو کند.
در دیدار میان وزرای خارجه دو کشور، یوشیماسا هایاشی، وزیر خارجه ژاپن گفت که ژاپن به همکاریهای خود با ایران در زمینه‌هایی مانند پزشکی، محیط زیست و کاهش خطر بلایا قصد دارد به گفت‌وگوهای صمیمانه با این کشور ادامه دهد. امیرعبداللهیان نیز تاکید کرد که ایران مایل به ادامه و تقویت گفت‌وگو و همکاری با ژاپن است.
بر اساس بیانیه صادر شده از سوی وزارت امورخارجه ژاپن:«این دو وزیر درباره آخرین تحولات پیرامون موضوع هسته‌ای ایران به تبادل نظر پرداختند. هایاشی با بیان اینکه ژاپن همواره از برنامه جامع اقدام مشترک (برجام) حمایت کرده و به شدت نگران گسترش فعالیت‌های هسته‌ای ایران است از تهران خواست تا اقدامات سازنده، از جمله همکاری کامل و بدون قید و شرط بر اساس بیانیه مشترک ایران و آژانس بین‌المللی انرژی اتمی انجام دهد».
امیرعبداللهیان نیز تاکید کرد که ایران از طریق مذاکره به دنبال احیای برجام است. او همچنین از تلاش‌های دیپلماتیک ژاپن قدردانی کرد و گفت:«ایران به دنبال ادامه ارتباط نزدیک با ژاپن در این زمینه است».
وزیران خارجه ایران و ژاپن همچنین درباره وضعیت منطقه غرب آسیا تبادل‌نظر و بر سر ادامه ارتباطات نزدیک میان دو کشور توافق کردند. جنگ در اوکراین و ادعای حمایت نظامی تهران از روسیه نیز یکی از موضوعات مورد بحث قرار در این دیدار بود که وزیر خارجه ژاپن موضوع ارائه پهپادهای مسلح توسط ایران به نیروهای روسی را مطرح کرد، اما امیرعبداللهیان بار دیگر صراحتاً این اتهامات و ادعاها را رد کرد.
وزیرخارجه در ادامه گفتگوهای خود در توکیو با فومیو کیشیدا، نخست وزیر ژاپن هم گفتگو کرد. در این دیدار، امیرعبداللهیان شناخت بالای نخست وزیر ژاپن از روابط فی‌مابین و تحولات منطقه را سرمایه ارزشمندی برای ارتقاء تعاملات دو کشور ارزیابی کرد. وی در این دیدار همچنین نقش برجسته جمهوری اسلامی در ارتقاء امنیت انرژی در منطقه خلیج فارس را مورد تاکید قرار داد.
وزیر خارجه همچنین تحولات جدید در منطقه را نوید بخش تعمیق همکاریهای درون منطقه‌ای در راستای ارتقاء ثبات، امنیت و توسعه و رفاه فراگیر قلمداد کرد و نقش ژاپن در حمایت از این روند را حائز اهمیت دانست.
نخست وزیر ژاپن هم مذاکرات سال گذشته خود با سید ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران را مهم ارزیابی کرد و بر اهمیت مناسبات تهران و توکیو تاکید کرد. کیشیدا از تحولات مثبت جدید در منطقه خلیج فارس ابراز خرسندی کرد و افزود:«توکیو از همکاریهای منطقه‌ای در راستای ارتقاء امنیت پایدار حمایت می‌کند». نخست وزیر ژاپن همچنین گفت که کشورش از احیای مذاکرات میان ایران و سایر طرف‌ها برای اجرای کامل تعهدات برجامی حمایت می‌کند و آماده کمک به آن است و از ادامه تعاملات مثبت میان آژانس بین‌المللی انرژی اتمی و تهران استقبال می‌کند.
امیرعبداللهیان در تشریح اهداف سفر خود به ژاپن و نتایج آن در توئیتر نوشت:«گفت‌وگوهای مفیدی در توکیو با نخست‌وزیر، وزیر خارجه و وزیر بهداشت و رفاه اجتماعی ژاپن داشتم. آخرین وضعیت مناسبات دوجانبه، مسائل افغانستان، خلیج فارس و اوکراین و لغو تحریمها محور گفتگو با مقامات عالی ژاپن بود و روابط دوستانه دو کشور قدمت دیرینه دارد».
اقتصاد، مسئله کلیدی در روابط ایران و ژاپن
در روابط ایران با ژاپن همواره مسئله اقتصاد نقش کلیدی داشته است و روابط بین دو کشور با وجود تنش بین تهران و واشنگتن نسبتاً خوب باقی مانده است. قبل از تعلیق واردات نفت ایران در سال ۲۰۱۹ به دلیل تحریمهای آمریکا، ژاپن سال‌ها به نفت ایران متکی بود و بر اساس داده‌های وزارت اقتصاد، تجارت و صنعت ژاپن، این کشور در سال ۲۰۱۸، ۴۶.۵۱ میلیون بشکه نفت از ایران وارد کرد. اما ژاپن هم مانند سایر کشورها از ترس اقدامات تنبیهی آمریکا، از خرید نفت ایران خودداری کرد و این مسئله سبب شد تا سطح همکاریهای تجاری به پایین‌ترین سطح خود برسد.
پیش از خروج آمریکا از برجام، حجم تجارت ایران و ژاپن بین 220 تا 250 میلیون دلار بود ولی چون بخش اعظم صادرات ایران به ژاپن محموله‌های نفتی بود، به گفته مقامات دولت سیزدهم، در سال 1401 سطح روابط تهران و توکیو، چیزی در حدود 30 میلیون دلار بود که رقم ناچیزی به شمار می‌رود.
اما اکنون دولت سیزدهم با مأموریت جدید امیرعبداللهیان نشان می‌دهد که عزم خود را جزم کرده که بی توجه به موانع و محدودیت‌ها برای رونق بخشیدن مجدد به روابط اقتصادی با این غول صنعتی آسیا تلاش کند.
در همین رابطه بهرام شکوری رئیس کمیته مشترک بازرگانی ایران و ژاپن، در خصوص زمینه‌های همکاری مشترک ایران و ژاپن گفته است:«در حوزه توسعه فناوری، حمل و نقل ریلی و زیرساخت‌ها، خودروسازی، گردشگری و میادین گازی و بسیاری صنایع امکان استفاده از ظرفیت ژاپنی‌ها وجود دارد.از سویی، ژاپن نیز در حوزه واردات فرش ایرانی، فرش ماشینی، خاویار، زعفران، پسته و بسیاری از خشکبار، میگو و خرمای ایرانی فعال است و در حال حاضر نیز به صورت غیررسمی، صادرات از ایران شکل می‌گیرد اما طبیعتا با برداشته شدن تحریمها، شاهد ارتقای سطح مناسبات با ژاپن خواهیم بود».
مسئله برجام
ژاپن که روابطش با ایران به مسئله برجام گره خورده است، برای حل این موضوع مهم بین‌المللی هم اقداماتی انجام داده است. شینزو آبه، نخست وزیر سابق ژاپن در خردادماه 1398 با سفر به تهران، با مقامات ارشد ایرانی گفتگو کرد که در آن زمان بسیاری از تحلیلگران این سفر را میانجیگری بین تهران و واشنگتن در برجام عنوان کردند. باتوجه به اینکه ژاپن پیشتر یکی از خریداران نفت ایران بود و برا یاقتصاد در حال رشد خود به این منابع نیاز دارد، تلاش می‌کند با توافق احتمالی بین تهران و واشنگتن و لغو تحریمها بتواند دوباره به خرید نفت از ایران ادامه دهد.
از اینرو، سفر امیرعبداللهیان به توکیو بی‌ارتباط با بحش برجام و تحریمها نیست، چرا که این سفر در زمانی انجام می‌شود که پس از ماه‌ها گفتگوی فشرده در وین، مذاکرات رفع تحریمها به مرحله‌ای رسیده که اگر آمریکا به عنوان طرف ناقض برجام، خواسته‌های منطقی و الزامات ایران را بپذیرد، رسیدن به یک توافق پایدار حاصل خواهد شد ولی زیاده‌خواهی کاخ سفید در میز مذاکرات مانع رسیدن به توافق نهایی شده است و کشورهایی مانند ژاپن هم قربانی این جاه‌طلبی‌ها شده‌اند.
مواضع سیاسی ژاپن همسو با آمریکا
درحالی که مقامات ژاپن از تقویت روابط با ایران و کمک به رفع تحریمها اعلام حمایت می‌کنند اما همزمان مواضعی غیرمعقول در برابر جمهوری اسلامی اتخاذ کرده‌اند که منافی همکاریهای دو طرف است.
ژاپن همزمان با حضور امیرعبداللهیان در این کشور، در بیانیه‌ای از غنی‌سازی اورانیوم در ایران و ارسال پهپاد به روسیه ابراز نگرانی کرد. این مواضع ژاپنی‌ها درحالی است که این کشور در سیاستهای جهانی خود برنامه‌های دیکته شده از سوی آمریکا را پیاده می‌کند و استقلال عملی از خود در سیاست خارجی ندارد.
برخی متحدان آمریکا در روابط خود با ایران به طور کامل تابع سیاستهای واشنگتن نیستند و جانب احتیاط را رعایت می‌کنند و تامین منافع ملی خود را هم درنظر می‌گیرند تا همه چیز تحت‌الشعاع خصومتهای تهران و واشنگتن قرار نگیرد، اما دولت ژاپن در انتقاد از تهران منافع آمریکا را بر منافع ملی خود ارجح می‌داند. ژاپن در مسئله برجام هم که خود را مشتاق به حل آن نشان می‌دهد اما در این مسیر هم با واشنگتن همسو است و بارها به بهانه تحریمها، از پرداخت میلیاردها دلار از درآمدهای نفتی ایران جلوگیری کرده است.
ژاپن که در چند دهه اخیر همیشه جزء پنج قدرت بزرگ اقتصادی جهان بوده است، اما با وجود این سطح از توسعه و پیشرفت نتوانسته خود را از زیر چتر حمایتی آمریکا خارج کند و با اینکه تنها کشور جهان است که طعم تلخ بمب اتمی را آنهم از سوی متحدش چشیده است ولی همچنان سیاستهای خود را با کاخ سفید هماهنگ می‌کند.
با وجود مخالفتهای مردمی در ژاپن برای محاکمه آمریکا به خاطر جنایت هیروشیما و ناکازاکی در سال 1945، در مجامع قضایی بین‌المللی، اما مقامات توکیو هیچگونه اقدامی در این زمینه انجام نداده‌اند و حتی روسای جمهور سابق آمریکا که به توکیو سفر کرده بودند از جنایت هشت دهه پیش دولتمردان خود ابراز تاسف نکرده‌اند.
با وجود جنایتهای آمریکا در حق مردم ژاپن، اما دولت این کشور از زمان جنگ جهانی دوم میزبان دهها هزار نیروی نظامی آمریکایی است و این روابط امنیتی روز به روز تقویت می‌شود و آخرین نمونه آن همراهی کامل با آمریکا در جنگ اوکراین بود که توکیو، با اعمال تحریمهای گسترده علیه روسیه و ارسال کمکهای مالی به اوکراین، تلکیف خود را در خدمت رسانی به دوستان غربی خود انجام داد. اتهام زنی مقامات ژاپنی به ارسال پهپادهای ایرانی به روسیه هم ناشی از همراهی این کشور با سیاستهای جهانی واشنگتن است و کمکی به تلاش‌ها برای بهبود روابط تهران – توکیو نخواهد کرد.
