بیست و ششمین مجمع اقتصادی سالانه در سن‌پترزبورگ روسیه برگزار شد که ماحصل آن توافق چهارجانبه ازبکستان، ترکمنستان، روسیه و ایران در زمینه مسیر ترانزیت و سوخت استاندارد از زمین و دریا بود.
فرشاد عادل، مدیر دپارتمان مطالعات کریدورها در اندیشکده مطالعات معاصر درباره توافق چهارجانبه ایران، ازبکستان، ترکمنستان و روسیه در زمینه ترانزیت به «راهبرد معاصر» گفت: این توافق با ابتکار روس ها شکل گرفت و برای تکمیل توافق قبلی با قزاقستان و ترکمنستان در حوزه ریلی و حمل و نقل، بسته شد. توافقی که میان ترکمنستان، قزاقستان و روسیه در اردیبهشت سال جاری انجام شد، در آن ذکر شد استفاده از شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب بیشتر مورد توجه باشد و جذب سرمایه بیشتری برای تکمیل زیرساخت های مورد نیاز شاخه شرقی کریدور انجام شود.
وی با بیان جزئیات این توافقنامه افزود: قرار است راه آهن از گرگان به مرز اینچه برون کشیده شود، از ترکمنستان عبور کند، از کنار دریای خزر وارد خاک قزاقستان و سپس به روسیه وصل شود. بر این اساس هر کشور هزینه ساخت راه آهن در حیطه مرزهای خود را متقبل می‌شود.
مدیر دپارتمان مطالعات کریدورها در اندیشکده مطالعات معاصر عنوان کرد: روسیه تمایل دارد صادرات کالاهای خود را از مسیر آکتائو، ترکمنستان و قزاقستان به سمت ایران و سپس ترکیه و از آنجا وارد اروپا کند. این موقعیتی بسیار عالی برای ایران است که باید به نحو احسن از آن استفاده کرد تا در بلندمدت شاهد اتفاقات طلایی در حوزه صادرات باشیم.
عادل گفت: خط آهن اینچه برون در ضلع شرقی کریدور شمال جنوب قرار گرفته است که روسیه را از مسیر ایران به آب های بین المللی وصل و در مرحله بعد، دسترسی کشورهای مستقل مشترک‌المنافع را به آب های آزاد فراهم می‌کند. این مسیر ترانزیتی که مرز اینچه برون و سرخس در داخل کشورمان را درگیر می‌کند، فرصتی به وجود می آورد تا بتوان تنوع بیشتری برای رساندن کالاهایمان از بنادر جنوبی به کشورهای روسیه و حوزه اوراسیا داشت.
این پژوهشگر مسائل راهبردی تصریح کرد: با گسترش خط آهن اینچه برون امکان حمل و صادرات کالا به مناطق مرکزی و شرقی روسیه فراهم می‌شود. در این مناطق به دلیل سرمای شدید روسیه ظرفیت ایده‌آلی برای صادرات محصولات غذایی و کشاورزی نظیر صیفی جات و انواع میوه فراهم شده که حتی ترکیه نیز نتوانسته است بازار آنجا را تصاحب کند. علاوه بر این، به دلیل نزدیک بودن بندر چابهار به هند عبور کالا از کشورهای مستقل مشترک‌المنافع برای ترانزیت از هند به روسیه و برعکس از لحاظ اقتصادی شرایط جذابی برای ایران فراهم کرده است.
عادل با بیان اینکه دولت باید به فکر گسترش مسیر اینچه برون باشد تا بتواند ایران را به آسیای میانه متصل کند، گفت: به جای استفاده از تنها مسیری که در حال حاضر روی آن بسیار تأکید می شود (مسیر رشت، آستارا) و همچنان تکمیل نشده است و نیز مسیر کاسپین، باید مسیر سومی داشت که این مسیر اینچه برون خواهد بود؛ مسیری که به ترکمنستان وصل می‌شود و از آن می‌توانیم به سایر کشورهای آسیای میانه و روسیه وصل شویم.
وی افزود: توافقی که میان ایران، روسیه، قزاقستان و ترکمنستان شکل گرفته، توافقی در امتداد نگرش روس هاست که بتوانند به این وسیله کالاهای مورد نیازشان را در حوزه ترانزیت و حمل و نقل تأمین کنند و این فرصت مناسبی برای کشورمان به وجود آورده است.
پژوهشگر مطالعات راهبردی عنوان کرد: باید نگرشی خلاقانه به این موضوع داشت و نباید صرفاً دنباله رو ابتکارات کشورهای دیگر در حوزه ترانزیت کالا و انرژی بود. مزیت کریدوری ایران همسایگی با ۱۵ کشور و بازار ۶۰۰ میلیون نفری است. این ۱۵ کشور ظرفیت خوبی هستند که باید با نگاه واقع بینانه به آن نگریست و فرصت های آن را مغتنم شمرد.
وی افزود: زمانی این تعداد کشور همسایه وجود داشته باشد، نقش اتصال دهندگی بالایی برای ایران قابل مشاهده است. این مسیر ترانزیتی موقعیت بسیار حساسی به لحاظ ژئوپلیتیکی به شمار می‌رود و باید این را در نظر گرفت، نگاهمان به موقعیت جغرافیایی کشور به نحوی باشد که موقعیت ملی و بین المللی ایران را تقویت کند. لذا بایستی در این راستا برنامه ریزی های مناسبی داشت و مزیت کریدوری کشور را در نظر گرفت.
پژوهشگر مسائل راهبردی ادامه داد: تنها مسیر شرقی یا غربی منافع ملی را حفظ نمی‌کند و بایست شبکه ای از کریدورها و تنوع مسیرهای ریلی و جاده ای را ایجاد کرد تا نقاط مختلف شمالی، جنوبی و شرقی و غربی را به هم متصل کند؛ به نحوی که بتوان به تجار و فعالان اقتصادی که می‌خواهند از موقعیت جغرافیایی جمهوری اسلامی ایران برای ترانزیت کالا یا انرژی استفاده کنند، امکانات مختلفی پیشنهاد کرد. این روند مزیت ما را در رقابت با سایر کشورها به نحوی افزایش می دهد که درآمد ترانزیتی خوبی نصیب کشور شود.
عادل گفت: باید ابتکار کریدوری خود را به جهان عرضه کنیم، همان گونه که ترکیه مدل کریدور خود را عرضه کرد و اعراب نیز تلاش می کنند از مسیر دریای هند، جغرافیای عربی را به دریای مدیترانه متصل کنند و سرمایه گذاری های سنگینی را در این حوزه انجام داده اند. حتی کشور عراق کانال خشک را در دستور کار قرار داده است.
مدیر دپارتمان مطالعات کریدورها در اندیشکده مطالعات معاصر بر لزوم معرفی ظرفیت های تجاری ایران به دنیا در حوزه دیپلماسی تأکید کرد و افزود: بسیاری از کشورهای منطقه ظرفیت های جغرافیایی ایران را در حوزه راهسازی و انرژی نمی‌شناسند. کشورهای اتحادیه آ.سه.آن در جنوب شرق آسیا آینده روشنی در 10 سال آینده پیش رو دارند. در این اتحادیه چهار قدرت برتر اقتصادی دنیا عضو هستند. در شرق آسیا قدرت هایی مانند هند و چین نیازمند ارتباط با مناطقی مانند آسیای میانه هستند که با توافق چهارجانبه می‌توان از مسیر اینچه برون کالاهای خود را به این کشورها صادر کرد.
وی تصریح کرد: با تحولات حال حاضر جهان، تقویت بلوک شرق و توسعه همکاری های آسیایی ازجمله پیمان شانگهای، کشورها سعی دارند ابتکارات مختلفی را از قابلیت‌های خود عرضه کنند تا نقش آفرینی آینده آنها مؤثرتر باشد. جمهوری اسلامی ایران نیز باید قبل از اینکه وارد حوزه سخت افزاری ترانزیتی شود، در حوزه ترانزیت کالا و نقل و انتقالات انرژی بایست ایجاد روایت کند، مسئولان از ظرفیت های کشور آگاه باشند و این آگاهی را در منطقه اشاعه دهند. باید کشورهای منطقه را ترغیب کنیم از امکانات ایران استفاده کنند تا کشورمان و دیگر کشورها به نتیجه برد برد دست یابند.
این پژوهشگر مسائل راهبردی توضیح داد: این پیمان چهارجانبه بسیار مهم و احتمالاً در راستای راهبرد روسیه برای فعال کردن شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب است. ایران نیز باید برنامه ریزی مناسبی برای آن داشته باشد و برای تقویت مسیری ریلی که به اینچه برون متصل می‌شود، با ظرفیت جدید تلاش کند.
عادل گفت: در حوزه حمل و نقل کالا باید راهبردهای خود را به راهبرد کشورهای پیرامونی نزدیک کنیم. سیگنال هایی که دریافت می‌کنیم، حاکی از آن است روسیه تلاش می کند شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب را از منظر سرمایه‌گذاری با ارزش تر کند و باید با تحلیل این سیگنال ها سرمایه گذاری خود را در شاخه شرقی کریدور شمال-جنوب افزایش دهیم.
وی افزود: باید مسیرهای کریدوری را متنوع کنیم، زیرساخت ها را ارتقا دهیم و مهم‌تر از همه، از امکاناتی که کشور ایران می‌تواند برای تضمین امنیت تجارت بین الملل و ترانزیت کالا میان کشورهای منطقه آسیا فراهم کند روایت صحیح داشته باشیم. قاعدتاً می‌توان این نوید را داد دهه آتی دربردارنده خیزش شرق و آسیا خواهد بود.
