اندیشکده زاویه: وزارت دفاع ارمنستان اعلام کرده که از ۱۲ تا ۲۰ آگوست، با همکاری ایالات متحده رزمایش نظامی‌ای با عنوان «شریک عقاب ۲۰۲۵» برگزار می‌کند. در نگاه اول، این تمرین میدانی شاید صرفاً یک اقدام فنی برای ارتقای توان نیروهای حافظ صلح ارمنستان به نظر برسد، اما اگر آن را در بستر تحولات پس از جنگ دوم قره‌باغ، کاهش وزن ژئوپلیتیکی روسیه در قفقاز و کشمکش‌های پنهان میان بازیگران منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای تحلیل کنیم، مسئله کاملاً متفاوت جلوه می‌کند.
این رزمایش با مشارکت نیروهایی از تیپ حافظ صلح نیروهای مسلح ارمنستان، ارتش ایالات متحده در اروپا و آفریقا و گارد ملی ایالت کانزاس برگزار می‌شود. تمرکز اصلی آن بر وظایف مربوط به عملیات‌های حفظ صلح، روش‌های کنترل و ارتباطات تاکتیکی، تخلیه پزشکی در میدان نبرد و هماهنگی چندجانبه بین نیروهای نظامی با ساختارهای متفاوت است. از آنجا که ارمنستان طی سال‌های اخیر در برخی مأموریت‌های بین‌المللی حفظ صلح مشارکت داشته، ارتقای سطح آمادگی این یگان‌ها نیز بخشی از اهداف رسمی اعلام‌شده است. اما در پس این آموزش‌ها، یک هدف مهم‌تر نهفته است: ارتقای هم‌افزایی عملیاتی با ارتش ایالات متحده.
خروج تدریجی ارمنستان از مدار روسیه
ارمنستان در سال‌های اخیر، به‌ویژه پس از آنکه در بحران قره‌باغ ۲۰۲۳ حمایت عملی از مسکو ندید، عملاً به‌سوی کاهش وابستگی امنیتی به روسیه گام برداشته است. رزمایش مشترک با آمریکا، ادامه همین روند است. دولت نیکول پاشینیان مدت‌هاست از این نارضایتی آشکار صحبت می‌کند، اما حالا دارد آن را به زبان عمل ترجمه می‌کند.
روسیه سال‌ها از طریق پایگاه نظامی گیومری و سازمان پیمان امنیت جمعی (CSTO)، نقش تضمین‌کننده امنیت ارمنستان را ایفا کرده بود. اما با کاهش تمرکز روسیه به‌خاطر جنگ اوکراین، و ناتوانی CSTO در حمایت از ایروان، اکنون خلأیی به‌وجود آمده که غرب در حال پر کردن آن است، حتی به صورت نمادین و تدریجی.
پیام روشن به تهران و باکو
ایران به‌عنوان یکی از بازیگران حساس به تحرکات نظامی ناتو یا آمریکا در همسایگی‌اش، نسبت به این نوع رزمایش‌ها بسیار حساس است. از منظر تهران، حضور محدود و نمادین نظامیان آمریکایی در ارمنستان، زنگ خطر ورود یک بازیگر فرامنطقه‌ای به دروازه شمالی ایران را به صدا در می‌آورد. گرچه ایران با ارمنستان روابط سیاسی نسبتاً متعادلی دارد، اما هرگونه افزایش نفوذ غربی‌ها در قفقاز جنوبی، تعادل شکننده مرزهای شمال غرب ایران را تهدید می‌کند.
از سوی دیگر، باکو نیز این تحولات را به دقت رصد می‌کند. هرچند جمهوری آذربایجان از حمایت‌های گسترده ترکیه و اسرائیل برخوردار است و در موازنه قدرت منطقه‌ای در موضع برتر قرار گرفته، اما حضور آمریکا در ارمنستان می‌تواند توازن روانی و محاسباتی بازی را تغییر دهد. حتی اگر این حضور صرفاً آموزشی و نمادین باشد، برای باکو این پیام را دارد که ارمنستان تنها نیست و مسیر بازتعریف روابط بین‌المللی‌اش را با جدیت پیگیری می‌کند.
میدان جدید رقابت در قفقاز جنوبی
قفقاز جنوبی در حال تبدیل‌شدن به یکی از نقاط اصطکاک میان قدرت‌های جهانی است. روسیه، ترکیه، ایران، آمریکا و حتی اتحادیه اروپا هرکدام منافع خاص خود را دنبال می‌کنند. حضور محدود نظامی آمریکا در ارمنستان، به‌معنای گشودن یک جبهه جدید رقابتی با روسیه در نزدیکی مرزهای جنوبی‌اش است. مسکو احتمالاً این اقدام را نه به‌عنوان رزمایش بلکه به‌عنوان یک اقدام سیاسی تعبیر خواهد کرد.
افزون بر این، این رزمایش می‌تواند زمینه‌ساز برنامه‌ریزی‌های بلندمدت برای گسترش همکاری‌های نظامی، آموزشی یا اطلاعاتی میان ایروان و واشنگتن شود. این موضوع، در صورت تداوم، هم نظم امنیتی سنتی قفقاز را دچار شکاف می‌کند و هم روسیه و ایران را به سمت اقدامات پیشگیرانه خواهد برد.
در همین حال، واکنش بازیگران منطقه‌ای به این رزمایش نیز قابل‌توجه است. روسیه که این مانور را تهدیدی علیه نظم امنیتی سنتی در قفقاز می‌بیند، به‌صراحت نسبت به حضور نظامی آمریکا در ارمنستان ابراز نگرانی کرده و آن را نشانه‌ای از کاهش نفوذ خود در منطقه تلقی کرده است. ایران نیز، گرچه واکنش رسمی نداشته، اما تحلیل‌گران در تهران نسبت به حضور محدود و نمادین آمریکا در نزدیکی مرزهای شمال‌غربی کشور هشدار داده‌اند و آن را در راستای تلاش ناتو برای نفوذ در مناطق حساس قفقاز ارزیابی کرده‌اند. در مقابل، ترکیه هنوز واکنش علنی و رسمی نسبت به این رزمایش نداشته و سکوت آن ممکن است از محاسبات دیپلماتیک یا ملاحظات تاکتیکی ناشی شود. جمهوری آذربایجان نیز با لحنی محتاطانه، ابراز امیدواری کرده که این رزمایش به تنش‌های تازه دامن نزند، اما در عین حال، از نزدیکی ارمنستان به آمریکا ابراز ناخرسندی کرده و آن را تلاشی برای تغییر موازنه به‌زیان باکو دانسته است.
نکته پایانی
رزمایش «شریک عقاب ۲۰۲۵» نه از حیث تعداد نفرات، تسلیحات، حتی از نظر مدت‌زمان، رویداد بزرگی نیست؛ اما از منظر سیاسی و نمادین، معنای ژرفی دارد. نشانه‌ای است از یک تغییر جهت در رفتار خارجی ارمنستان و ورود رسمی واشنگتن به صحنه‌ای که تا پیش از این، حیاط خلوت مسکو محسوب می‌شد. اگر این روند تثبیت شود، باید قفقاز جنوبی را در سال‌های آینده، نه به‌عنوان منطقه‌ای پیرامونی، بلکه به‌مثابه یک نقطه کانونی در رقابت ژئوپلیتیکی جهانی دنبال کرد.
از همین‌رو، حتی رزمایش‌هایی با ابعاد محدود نیز در این منطقه می‌توانند به‌منزله آزمون فشار باشند: هم برای سنجش آستانه واکنش مسکو و تهران، و هم برای بررسی ظرفیت‌های همکاری امنیتی غرب با بازیگران محلی. آینده قفقاز جنوبی نه تنها در گروی تحولات سیاسی داخلی، بلکه تابع مستقیم کنش و واکنش قدرت‌های بین‌المللی در این میدان نوظهور رقابت خواهد بود.
