سوریه طی چند سال گذشته در بن‌بستی ناآرام قرار داشت و بر اثر بیش از یک دهه جنگ داخلی، تکه‌تکه و ویران شده بود؛ اما به نظر می‌رسید که خطوط نبرد ثابت مانده و بدترین درگیری‌ها پایان یافته است.
در هم شکستن بن‌بست چندساله
به نوشته فایننشال تایمز، حکومت بشار اسد، رئیس‌جمهور سوریه پس از خاموش‌کردن شورش‌ها با حمایت نظامی روسیه، ایران و نیروهای مقاومت، پیروزی نه چندان قاطعی به‌دست آورد. این حکومت کنترل بیشتر این کشور جنگ‌زده را باز پس گرفت، در حالی که بازمانده‌های شورش مسلحانه به گوشه‌هایی در شمال و شمال‌غربی سوریه رانده شده و با حمایت و حفاظت ترکیه دوام آوردند.
اما آخر هفته گذشته، این بن‌بست متزلزل شکسته شد و شورشیان به رهبری گروه تکفیری هیئت تحریرالشام از پایگاه خود در استان ادلب پیشروی کرده و حمله‌ای سریع به نیروهای اسد انجام دادند و به حلب، دومین شهر بزرگ سوریه وارد شدند. تا کنون، شورشیان به نزدیکی شهر جنوبی حما رسیده‌اند.
این حمله، شکنندگی و آسیب‌پذیری دولت اسد و وابستگی او به نیروهای خارجی برای حفظ قدرتش را پس از ۱۳ سال از آغاز جنگ داخلی نشان داد. این حمله همچنین ضعف ارتش سوریه و قابلیت‌های نظامی هیئت تحریرالشام را به نمایش گذاشت. جنگجویان این گروه حمله خود را از روز چهارشنبه آغاز کرده و پس از عقب‌نشینی سربازان اسد در روز جمعه، مقابل قلعه حلب در مرکز این شهر که حدود دو میلیون نفر جمعیت دارد، مشغول عکس‌برداری شدند.
نسخه سنی سوری حزب‌الله لبنان
هیئت تحریرالشام قدرتمندترین گروه تکفیری-شورشی باقی‌مانده بوده که شاخه‌ای از گروه تکفیری جبهه‌النصره که طی جنگ داخلی سوریه از القاعده منشعب شد، محسوب می‌شود. این گروه تحت رهبری ابومحمد جولانی است که قبلاً برای داعش در عراق می‌جنگید و ده سال پیش توسط آمریکا به عنوان تروریست شناخته شد و برای سر او، جایزه‌ای به مبلغ ۱۰ میلیون دلار تعیین کردند. از شش سال پیش، این گروه استان ادلب با ۳ تا ۴ میلیون نفر را تحت کنترل دارد. بیشتر جمعیت کنونی این استان از مناطقی فرار کرده‌اند که تحت حاکمیت دولت اسد است.
جولانی در سال ۲۰۱۶ ارتباط خود با القاعده را قطع کرد و طی سال‌های اخیر تلاش داشته تا در حین اینکه تسلط خود بر ادلب را تثبت می‌کند، هیئت تحریرالشام را یک حرکت اسلام‌گرای معتدل‌تر جلوه دهد. مالک عبده، تحلیلگر سوری می‌گوید که جولانی همچنین ظرفیت نظامی گروه را تقویت کرده و گزارش شده که این گروه در حمله این هفته از پهپادها استفاده کرده و اهداف خود را به وضوح شرح داده است.
عبده گفت که در ماه اکتبر، وقتی جولانی برنامه حمله را تنظیم می‌کرد، هیئت تحریرالشام با سایر گروه‌های تکفیری و شورشی در شمال که جزئی از ارتش ملی سوریه تحت حمایت ترکیه هستند ارتباط داشت و به آنها گفته بود که در حال آماده‌شدن برای فتح حلب است.
طبق برآورد عبده، هیئت تحریرالشام تا ۳۰ هزار جنگجو دارد. رده‌های آن از نیروهای جنگ‌دیده و جنگجویان با انگیزه‌های پر شده که دستمزد بالاتری نسبت به جنگجویان تحت حمایت ترکیه دریافت می‌کنند.
عبده افزود که این گروه خود را معادل سنی سوری حزب‌الله لبنان می‌بیند. او توضیح داد: «جولانی می‌خواهد نقش حسن نصرالله را برای سنی‌ها بازی کند. برای جولانی، بیشتر قدرت موضوعست دارد تا ایدئولوژی. او هر کاری انجام می‌دهد تا قدرت سوریه را به دست گرفته و هرگز پنهان نکرده که هدفش فتح دمشق است».
فرصت طلبی در میان کارزار لبنان
احتمالاً ضرباتی که حزب‌الله در جریان جنگ ۱۴ماهه خود با اسرائیل متحمل شد، فرصت مناسبی برای جولانی ایجاد کرده باشد. حزب‌الله به همراه روسیه و ایران و دیگر نیروهای مقاومت برای خاموش‌کردن شورش‌ها در کنار دولت اسد جنگید. اما از زمان حمله ۷ اکتبر حماس، اسرائیل ضربات سنگینی به حزب‌الله وارد ساخت، در حالی که به اسد هشدار داده که باید جبهه‌اش را انتخاب کند.
هیئت تحریرالشام تنها چند ساعت پس از اجرایی‌شدن آتش‌بس اسرائیل و حزب‌الله، حمله خود را آغاز کرد. چارلز لیستر، عضو مؤسسه خاورمیانه گفت که هیئت تحریرالشام چهار سال گذشته را صرف تمرین و بالابردن سطح توانایی‌های خود کرده است او افزود که این گروه اکنون خطوط فرماندهی و کنترل بسیار بهتر، واحدهای پهپاد، نیروهای شبانه و انواع دیگر نیروهای ویژه دارد و توانایی تولید سلاح خود را نیز گسترش داده است.
لیستر گفت توانایی شورشیان محدود بوده، اما آنها موفق شده‌اند «خطوط کنترل» را به جایی که شش سال پیش بود، بازگردانند. تحلیلگران می‌گویند هیئت تحریرالشام با شورشیان تحت حمایت ترکیه در ارتش ملی سوریه هماهنگ بوده، اما نیروهای این ارتش هنوز کاملاً وارد نبرد نشده‌اند.
ارتش ملی سوریه حدود ۴۰ هزار جنگجو دارد، اما از بخش‌های مختلف تشکیل شده که در گوشه‌های شمال سوریه مستقر بوده و عملاً تحت کنترل ترکیه قرار دارند.
رابطه با آنکارا
هدف اصلی آنکارا در سوریه بازپس‌گیری مناطق مرزی از شبه‌نظامیان کرد است که آنها را شاخه‌ای از حزب کارگران کردستان (پ‌ک‌ک) می‌داند. کردهای سوریه در جنگ علیه داعش از سوی آمریکا حمایت می‌شود و مناطقی از شمال‌شرق سوریه را تحت کنترل دارد.
رابطه ترکیه با هیئت تحریرالشام که آن را یک گروه تروریستی می‌داند، پیچیده است. ترکیه به عنوان محافظ نهایی ادلب در برابر حملات گسترده نیروهای اسد و حامیان روسی او عمل می‌کند و همچنین مرزهایی که هیئت تحریرالشام برای تجارت و دریافت مالیات از آن استفاده می‌کند را تحت کنترل دارد. این گروه پیش‌تر نیز با شورشیان تحت حمایت ترکیه درگیری‌هایی داشته است.
در حالی که ممکن است ترکیه حمله هیئت تحریرالشام را از پیش تأسیس نکرده باشد، تحلیلگران می‌گویند که هرج‌ومرج پیش‌آمده فرصت مناسبی برای عقب‌راندن شبه‌نظامیان کرد است.
دارین خلیفه، عضو گروه بین‌المللی بحران می‌گوید: «ترکیه بزرگترین حامی ادلب بوده و حامی بسیار مهمی برای این منطقه است که هیئت تحریرالشام نمی‌تواند آن را نادیده بگیرد. اما این رابطه‌ای پیچیده بوده که بالا و پایین دارد. اما ترکیه هیئت تحریرالشام را را یک تهدید اسلام‌گرایانه نمی‌داند، بلکه آن را یک واسطه مفید می‌بیند که در حفظ پناهندگان سوری در آن‌سوی مرز و مقابله با گروه‌های تکفیری به ترکیه کمک می‌کند».
تغییر برند تکفیری
هاید هاید، تحلیلگر سوری چتم‌هاوس گفت که هنوز مشخص نیست آیا تغییر برند این گروه از ریشه‌های تکفیریش واقعی است یا نه. او توضیح داد: «اگر به گفتارشان نگاه کنید، آنها در تلاشند که نشان دهند رویکرد خود را تغییر داده‌اند. اما مسائل زیادی در خصوص شیوه حکمرانی آنها در مناطق تحت کنترلشان وجود دارد. آزمون واقعی زمانی خواهد بود که مذاکراتی صورت بگیرد تا ببینند آیا آنها واقعاً به چیزی که می‌گویند عملی می‌کنند یا نه. آنها می‌گویند که می‌خواهند وارد بازی‌های سیاسی شوند و آماده تعامل هستند. اما هنوز کسی با آنها رسماً وارد گفتگو نشده تا ببینند این ادعاها درست است یا خیر».
ادلب تحت حکومت «دولت نجات سوریه» بوده که تحت کنترل هیئت تحریرالشام قرار دارد. کمیسیون تحقیقات سوریه سازمان ملل در گزارش ماه سپتامبر اعلام کرد هیئت تحریرالشام در شمال غرب کشور مرتکب شکنجه و اعدام زندانیان شده است.
نتاشا هال، پژوهشگر ارشد برنامه خاورمیانه در مرکز مطالعات استراتژیک و بین‌المللی گفت که این گروه قطعاً قدرتمندترین، منظم‌ترین و از نظر مالی، مستقل‌ترین گروه مخالف حکومت است. او توضیح داد: «آنها کنترل بسیار محکمی بر بخش‌های مختلف اقتصادی ادلب داشته و با مشت آهنین حکومت می‌کنند».
منبع: اکو ایران
