نویسنده: محمدحسین محمدی/ دکترای روابط بین الملل و کارشناس ارشد اقتصاد سیاسی بین الملل
در میانه‌ی تحولات پرشتاب خاورمیانه، سفر شاهزاده خالد بن سلمان، وزیر دفاع عربستان سعودی، به تهران را باید بیش از یک رویداد دیپلماتیک معمولی تلقی کرد. این سفر، که در آستانه دور تازه‌ای از مذاکرات هسته‌ای میان ایران و ایالات متحده انجام شده، حامل پیام‌هایی چندلایه در سطوح امنیتی، ژئوپلیتیکی و اقتصاد سیاسی است؛ پیام‌هایی که نشانه‌ای از حرکت تدریجی منطقه به‌سوی یک معماری امنیتی-اقتصادی تازه‌اند.
از سرگیری روابط دیپلماتیک تهران و ریاض در سال ۲۰۲۳ با میانجی‌گری چین، سرآغاز فصل نوینی در روابط دو قدرت منطقه‌ای بود. اما سفر وزیر دفاع عربستان به تهران، نخستین گام جدی برای عبور از سطح گفت‌وگوهای نمادین به سمت ایجاد چارچوب‌های همکاری امنیتی تلقی می‌شود. حضور یک مقام بلندپایه نظامی سعودی در پایتخت ایران، آن هم در چنین مقطعی، حامل این پیام است که ریاض به‌دنبال درک مستقیم‌تر از راهبردهای ایران در حوزه‌های دفاعی و منطقه‌ای است؛ به‌ویژه در رابطه با تحولات یمن، امنیت دریایی و پرونده هسته‌ای. تردیدی وجود ندارد امنیت منطقه ای و ثبات امنیتی، بستر لازم برای تعامل اقتصادی است.
کاهش تنش‌ها میان تهران و ریاض می‌تواند زمینه‌ساز ورود عربستان به پروژه‌های مشترک اقتصادی با ایران، از سرمایه‌گذاری در مناطق آزاد گرفته تا همکاری در بخش انرژی و ترانزیت منطقه‌ای باشد. این امر به‌ویژه با توجه به فشارهای اقتصادی موجود بر هر دو کشور، اهمیت دوچندان دارد. عربستان سعودی در تلاش برای اجرای چشم‌انداز ۲۰۳۰ و تنوع‌بخشی به اقتصاد نفت‌محور خود است؛ در آن سو، ایران نیز با چالش تحریم و نیاز به جذب سرمایه‌گذاری خارجی روبه‌روست و نقطه تلاقی این نیازها، می‌تواند پایه‌ای برای همکاری بلندمدت اقتصادی باشد.
در این میان، جایگاه نفت و نظم انرژی همکاری ایران و عربستان در حوزه نفت، گرچه فعلاً محدود است، اما از ظرفیت راهبردی بالایی برخوردار است. در صورت گشایش احتمالی در پرونده هسته‌ای ایران، می‌توان انتظار داشت که دو کشور برای هماهنگی در سیاست‌های نفتی و مدیریت بازار جهانی انرژی به تعامل گسترده‌تری برسند. چنین تعاملی نه‌تنها به سود تولیدکنندگان، بلکه به نفع ثبات بلندمدت در بازار انرژی جهانی نیز خواهد بود.
از سوی دیگر، کشورهایی چون سوریه، عراق و یمن در مسیر بازسازی، به سرمایه‌گذاری‌های عظیم نیاز دارند. همکاری ایران و عربستان می‌تواند زمینه‌ای برای تقسیم نقش‌ها در این فرآیند و کاستن از رقابت پرهزینه‌ی نیابتی در این کشورها باشد. همگرایی در حوزه امنیتی می‌تواند دروازه‌ای برای تعریف پروژه‌های اقتصادی مشترک در مناطق جنگ‌زده باز کند.
در نهایت، سفر وزیر دفاع عربستان را می‌توان تبلور تلاشی دوگانه دانست: هم بازتعریف منافع ملی در چارچوب تعامل و گفت‌وگو و هم بازتنظیم جایگاه منطقه‌ای در فضایی که دیگر تکیه صرف به قدرت‌های جهانی پاسخ‌گو نیست. اگر این روند ادامه یابد، خاورمیانه می‌تواند از یک منطقه‌ی پرتنش به سمت ساختن نظمی بومی، واقع‌گرا و اقتصادمحور حرکت کند؛ نظمی که در آن، گفت‌وگو جایگزین تقابل و منافع مشترک جایگزین صف‌بندی‌های سنتی خواهد شد.
“انتشار نظرات کارشناسان به منظور تائید و یا عدم تائید آن ها از سوی دیپلماسی پلاس نیست.”
