به قلم: ویکتوریا پانفیلوا
دو کشور تولید کننده گاز آسیای مرکزی – قزاقستان و ازبکستان در زمستان امسال با کمبود سوخت در بازار داخلی مواجه شدند. اگر ازبکستان به اندازه کافی گاز نداشته باشد، قزاقستان که از نظر ذخایر گاز در رتبه سوم قرار دارد، مجبور به خرید سوخت از فدراسیون روسیه می شود.
به گفته بولات آکچولاکوف، وزیر انرژی، قزاقستان امسال ۴ میلیارد متر مکعب گاز وارد کرد که تا سال ۲۰۲۴ به ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز خواهد رسید. مصرف سوخت افزایش خواهد یافت. این امر به دلیل تبدیل نیروگاه های حرارتی آلما آتا و برخی بنگاه های صنعتی به گاز، راه اندازی مجتمع های گاز شیمیایی و به طور کلی گازی شدن کشور است. علاوه بر این، این طرح ها شامل گازرسانی به مناطق شمالی و شرقی جمهوری است.
به علاوه، قرارداد با چین که بر اساس آن قزاقستان موظف به تامین حداقل ۱۰ میلیارد متر مکعب گاز در سال است، در خطر می‌باشد. اما به گفته سنجر ژارکشوف، رئیس هیئت مدیره قزاق گاز، صادرات گاز در سال ۲۰۲۳ متوقف خواهد شد، زیرا تمام سوخت برای تامین نیاز داخلی خواهد بود.
این وضعیت با ایجاد اتحادیه گاز متشکل از سه کشور روسیه، قزاقستان و ازبکستان قابل اصلاح است. هر طرف منافع خودش را دارد. برای روسیه مهم است که گاز خود را از اروپا به آسیا هدایت کند. در این صورت قزاقستان و ازبکستان به عنوان کشورهای ترانزیتی عمل خواهند کرد. آستانه و تاشکند می توانند حجم سوخت از دست رفته را برای پوشش بازار داخلی به دست آورند. اما متحدان از ترس وابستگی به روسیه تاکنون از پیشنهاد رئیس جمهور روسیه به دلیل شرایط گازپروم خودداری کرده اند. اما مذاکرات ادامه دارد. و در حال حاضر اولین نتیجه حاصل شده است.
در ۱۸ ژانویه، سن پترزبورگ میزبان نشست کاری بین الکسی میلر، مدیرعامل گازپروم و رومن اسکلیار معاون اول نخست وزیر قزاقستان بود که منجر به امضای نقشه راه همکاری در صنعت گاز شد. جزئیات این سند ارائه نشده است، اما کارشناسان می گویند این اولین گام برای ایجاد اتحادیه گاز است که به نفع همه خواهد بود.
آندری گروزین، رئیس بخش آسیای مرکزی و قزاقستان در مؤسسه کشورهای مستقل مشترک المنافع، محقق ارشد موسسه شرق شناسی آکادمی علوم روسیه به نزاویسیمایا گازتا گفت: امضای توافقنامه بین قزاقستان و گازپروم یکی از گام‌ها به سوی شکل‌گیری یک پروژه بزرگ است که معمولاً اتحاد سه‌جانبه نامیده می‌شود. بنابراین روسیه شروع به اجرای یک استراتژی انرژی جدید کرده است که از جهت غربی به جنوب تغییر جهت خواهد داد. این یک سیاست جدید دولتی روسیه است و بدیهی است که نه آستانه و نه تاشکند نمی توانند از شرکت در این پروژه خودداری کنند. کارشناسان توافق دارند که تا اواسط قرن جاری، آسیای جنوب شرقی به منطقه اصلی مصرف کننده انرژی تبدیل خواهد شد. مهم نیست که اکنون چقدر خارق العاده به نظر می رسد، گسترش شبکه خط لوله گاز به افغانستان، پاکستان، هند و چین به زودی به واقعیت تبدیل خواهد شد. گروزین معتقد است، بنابراین امروز لازم است مواد اولیه خود را به بازارهای جنوبی معرفی کنیم.
قزاقستان با اشغال یک موقعیت مرکزی در فضای اوراسیا فقط سود خواهد برد. تصادفی نیست که نورسلطان نظربایف قزاقستان را به عنوان یک منطقه ترانزیتی برای جریان های تجاری و منابع انرژی از شرق به غرب معرفی کرد. امروز جمهوری در ارتباط با تغییر وضعیت و نه تنها به دلایل سیاسی، بلکه صرفاً به دلایل اقتصادی، به سرزمینی ترانزیتی برای ارتقای جریانات مشابه، اما در جهت مخالف تبدیل خواهد شد. یک تصویر ژئوانرژی جالب در برابر چشمان ما ظاهر می شود که قزاقستان می تواند در آن جا شود.
بختیار ارگاشف، مدیر مرکز ابتکارات تحقیقاتی Man’o، می گوید که ازبکستان با نگاهی به قزاقستان که موضعش در مورد تشکیل اتحادیه گاز تغییر کرده است، بر این موضوع متمرکز می‌شود. ذخایر گاز ثابت شده در ازبکستان در حال رشد نیست. علاوه بر این، کاهش تدریجی تولید گاز نیز ثبت شد. در عین حال، جمعیت در حال افزایش است و تقاضا برای مصرف گاز طبیعی نیز بر همین اساس در حال افزایش است و این یک روند بلندمدت است. در این شرایط تاشکند باید در مورد گاز تصمیم استراتژیک بگیرد. ازبکستان به مدت دو سال است که از ترکمنستان گاز طبیعی خریداری می کند. اما واقعیت این است که این یک تامین کننده بسیار دمدمی مزاج است. علاوه بر این، تمام گاز ترکمنستان به چین می رود که در شرف اجرای چهارمین خط لوله خط لوله گاز ترکمنستان – چین است. بنابراین ازبکستان همیشه در ردیف دوم خواهد بود. برای ازبکستان یافتن منابع جدید گاز طبیعی با امکان افزایش آن حیاتی است. ارگاشف می گوید تنها گزینه روسیه است.
به گفته این کارشناس، روسیه با درک این وابستگی، پیشنهاد همکاری با شرایط خود را دارد. به ویژه تعهدات تاشکند برای صادرات گاز به چین و هدایت این حجم به نیازهای داخلی. “گازپروم” همچنین آماده است تا ظرفیت پمپاژ گاز ازبکستان را در اختیار بگیرد، ما در مورد بخش ازبکستانی خط لوله گاز آسیای مرکزی صحبت می کنیم. تاشکند، تا آنجا که من می دانم، آماده انتقال آنها نیست. یکی از گزینه ها می تواند مالکیت مشترک باشد. می توان انتظار داشت که این یک مانع در روند مذاکرات باشد. اما ازبکستان به گاز نیاز دارد. بنابراین تاشکند مذاکره خواهد کرد. جمعیت در دومین زمستان از این دست زنده نمی ماند. در حال حاضر یک موج جدی منفی اجتماعی وجود دارد و تمام نتایجی که در جریان اصلاحات پنج سال اخیر به دست آمده است، در صورت عدم حل مسئله گاز از بین خواهد رفت.
استانیسلاو پریچین، محقق ارشد مرکز مطالعات پساشوروی در IMEMO RAS، خاطرنشان کرد که اگر آستانه و تاشکند اتحادیه گاز را از طریق یک منشور ژئوپلیتیکی و از ترس قرار گرفتن تحت تحریم‌های غرب در نظر بگیرند، هیچ برنده‌ای وجود نخواهد داشت. چنین موضعی به خودی خود نتیجه معکوس دارد، زیرا در ابتدا تضاد ایجاد می کند و با منافع خود اعضای اتحادیه بازی می کند.
آغاز سال در ازبکستان نشان داد که نه منابع داخلی و نه بازیگران خارجی که آماده باشند به عنوان ضامن امنیت انرژی کشور عمل کنند وجود ندارند. ترکمنستان حجم کمی گاز آزاد دارد، اما در رژیم فورس ماژور منجمد شده است. اگر موازنه انرژی منطقه را ارزیابی کنیم، تنها روسیه می تواند به منبع انرژی در ازبکستان تبدیل شود، جایی که مصرف بیش از تولید است. برای انجام این کار، باید از طریق خاک ازبکستان گاز به چین صادر کند و سیستم توزیع گاز جمهوری را در توازن نگه دارد، به خصوص که گازپروم قبلاً سیستم حمل و نقل گاز قرقیزستان را که به ازبکستان متصل است، در توازن نگه داشته است. . استانیسلاو پریچین به NG گفت بر این اساس، فرصت‌های بیشتری برای شرکت روسی ایجاد می‌شود تا کار روی زمین را گسترش دهد و گاز را بین مردم توزیع کند.
