الوقت- تداوم مناقشه «قره‌باغ» بین ارمنستان و جمهوری آذربایجان، سطح تنشها در منطقه را بالا برده و روابط راهبردی متحدان سابق را خدشه دار کرده است. ارمنستان به عنوان عضو ناراضی در این مناقشه، از کاهش نقش روسیه در قبال تحولات قفقاز خشمگین شده و از اینرو اخیرا مواضع تندی را در قبال مسکو در پیش گرفته است، تا جایی که کرملین روز جمعه سفیر ارمنستان را برای پاره‌ای توضیحات احضار کرد. وزارت خارجه روسیه در این باره گفت:«مقام‌های ارمنستانی اخیراً اقدامات غیردوستانه‌ای را علیه روسیه انجام داده‌اند که شامل آغاز روند تصویب «اساسنامه رُم»، سفر همسر «نیکول پاشینیان» نخست‌وزیر ارمنستان به کی‌یف پایتخت اوکراین و برگزاری رزمایش مشترک با ایالات متحده می‌شود».
روابط ارمنستان و روسیه در روزهای اخیر پس از ارسال اولین کمک‌های بشردوستانه ارمنستان به اوکراین، خروج نماینده خود از سازمان پیمان امنیت جمعی و اعلام مانورهای نظامی مشترک با ایالات متحده، به سمت تنش می‌رود. در روزهای اخیر رسانه‌های ارمنی اعلام کردند که بین روزهای ۱۱ تا ۲۰ سپتامبر رزمایش مشترکی بین این کشور و آمریکا با نام «شریک عقاب ۲۰۲۳» برگزار خواهد شد. دولت ارمنستان هدف از این رزمایش را آماده‌سازی نیروهای این کشور برای شرکت در ماموریت‌های بین‌المللی حفظ صلح اعلام کرده است.
این رزمایش در تضاد با تعهدات ارمنستان در چارچوب «سازمان پیمان امنیت جمعی» متشکل از جمهوریهای سابق شوروی است و در زمانی که روسیه و غرب در خاک اوکراین به شدت درگیر هستند، خطرات امنیتی مرزهای روسیه را بالا می‌برد و لذا نسبت به عواقب چنین اقدامات تحریک آمیز به ایروان هشدار داده‌اند.
برگزاری این رزمایش پس از آن اعلام شد که پاشینیان هفته گذشته در سخنانی با بیان اینکه روسیه به تنهایی قادر به حفظ امنیت این کشور نیست، گفت که مسکو در حال خروج از منطقه وسیعی از قفقاز جنوبی است، و تاکید کرد وابستگی و اتکای تنها به روسیه برای تضمین امنیت خود، یک اشتباه راهبردی برای کشورش بود.
دولت ارمنستان در ادامه اقدامات ضد روسی خود، «میکائیل بادالیان» بلاگر حامی روسیه و «آشوت گوارکیان» تحلیگر خبرگزاری اسپوتنیک ارمنستان را در شهر گوریس در جنوب این کشور دستگیر کرد که واکنش تند مسکو را در پی داشت.
دولت ارمنستان اخیرا اساسنامه دادگاه کیفری بین‌المللی رم را برای تصویب به پارلمان ارائه کرد که در صورت تصویب آن، طرف ارمنی ملزم است به مفاد آن از جمله حکم بازداشت ولادیمیر پوتین، رئیس‌جمهور روسیه اقدام کند، اقدامی که خشم رهبران کرملین را به همراه داشت.
واگرایی بین دو متحد سابق
روابط روسیه و ارمنستان همواره نقش مهمی در سیاست خارجی و استراتژی هر دو طرف در منطقه قفقاز جنوبی داشته است. یک پایگاه نظامی روسیه در ارمنستان مستقر است و 10000 صلح بان روسی از مرزهای ارمنستان با ترکیه و ایران محافظت می‌کنند اما با این وجود، پس از جنگ دوم قره باغ در سال 2020، ارمنستان مسیر واگرایی از مسکو را در پیش گرفته است.
ارمنستان لفاظی‌های خود را در مورد روسیه کمی تندتر کرده است، زیرا به نظر می‌رسد روسیه موضع آذربایجان را در قبال مسائل مربوط به قره باغ کوهستانی پذیرفته است و این بدان معناست که ارمنستان چیزی برای از دست دادن ندارد و پیشنهادهای روسیه در حال حاضر با پیشنهادهای آذربایجان یکسان است و این مسئله ارمنی‌ها را نگران کرده است.
ارمنستان پس از توافق صلح قره‌باغ در سال 2020، انتظار داشت روسها به عنوان ضامن این توافق، جلوی جاه‌طلبی‌های آذربایجان از جمله تلاش برای احداث کریدور «زنگه زور» را بگیرند اما به اذعان ارمنی‌ها اگر مخالفت برخی طرفهای منطقه‌ای با احداث کریدور زنگه‌زور نبود، چه بسا این پروژه در سکوت روسها تاکنون اجرایی شده بود.
قرار بود حدود 5000 نیروی حافظ صلح روس در مرزهای قره باغ مستقر شوند تا از درگیری بین ارمنستان و آذربایجان جلوگیری کنند اما بر اساس گزارشها، این نیروها به جبهه‌های نبرد در اوکراین اعزام شده‌اند و به همین خاطر باکو در یکسال اخیر تلاش کرده تا برنامه‌های خود را اجرایی کند و با گروگان گرفتن گذرگاه «لاچین» تنها راه کمک‌رسانی به 120 هزار ارمنی ساکن قره باغ، دنبال تحقق پروژه‌های خود است و به هیمن خاطر، نخست وزیر ارمنستان اخیرا تاکید کرد که روسیه نمی‌خواهد یا نمی‌تواند کنترل خود بر کریدور لاچین را حفظ کند.
هر چند ارمنی‌ها، روسیه را به کاهش نقش آفرینی در تحولات قره باغ متهم می‌کند اما پس از آن که ارمنستان اعلام کرد آذربایجان در حال افزایش تعداد نیروهای نظامی در قفقاز جنوبی است و احتمال درگیری مجدد وجود دارد، روسیه روز پنجشنبه اعلام کرد که برای کاهش تنش بین دو کشور، به عنوان بخشی از نقش خود به عنوان ضامن امنیت در منطقه قفقاز تلاش می‌کند. زیرا تشدید درگیریها در این منطقه، بیش از همه به برای روسیه خطرناک است.
ماهی‌گیری آمریکا از آب گلالود
آمریکا که پس از شروع جنگ اوکراین دنبال نفوذ در کشورهای آسیای مرکزی و قفقاز و گشودن جبهه جدید علیه روسیه است، تنش در قره‌باغ و اختلافات بین ارمنستان و روسیه را بهترین فرصت برای پیشبرد نقشه‌های خود می‌داند. برگزاری رزمایش با ارمنستان که برای اولین بار برگزار می‌شود، نوعی هشدار به روسیه است که غرب بیخ گوش روسیه لنگر انداخته است و توسعه شرقی ناتو را به پیش می‌برد.
هر چند ناتو پس از جنگ افغانستان در سال 2001، درصدد ورود به جمهوریهای سابق شوروی بود اما به دلیل حساسیت روسها، این طرح تاکنون اجرایی نشده بود ولی پس از جنگ اوکراین بدون هیچ گونه ملاحظه‌ای گام به گام به مرزهای رقیب سنتی خود نزدیک می‌شوند. تا جایی که رئیس کمیسیون اروپا اخیرا در اظهاراتی تحریک آمیز از ارمنستان خواست تا به ناتو بپیوندد و از واشنگتن خواست تا در این زمینه به ایروان کمک کند.
ایالات متحده در تلاش است تا آنچه را که به عنوان اتحاد “دوستان روسیه” شناخته می‌شود درهم بشکند و ارمنستان را با وعده پیوستن به چتر ناتو به سمت خود بکشاند. واشنگتن متوجه است که دامن زدن به هرگونه خصومت بین متحدان دیروز (روسیه و ارمنستان) جو قفقاز را به شکلی گسترده ملتهب خواهد کرد و روسیه بیکار نخواهد ماند و واکنشی به ماجراجوییهای واشنگتن در قفقاز انجام خواهد داد.
میزبانی از مقامات باکو و ایروان در واشنگتن و پایتختهای اروپایی در یکسال گذشته، همگی گواه این بود که دولتمردان کاخ سفید دلشان به حال مردم قره باغ نمی‌سوزد بلکه هدف اصلی این خیمه شب بازی‌ها ضربه زدن به منافع مسکو است که تا حدودی هم موفق عمل کرده‌اند. استقرار 30 نفر از کارشناسان نظامی اتحادیه اروپا در مرز ارمنستان به بهانه جلوگیری از درگیری، و اکنون برگزاری رزمایش مشترک ایروان و واشنگتن، گام‌هایی برای نفوذ گسترده در قفقاز و سپس آسیای مرکزی است تا دوباره سیاست «پرده آهنین» علیه روسیه را اعمال کنند.
هر چند مقامات آمریکا تصور می‌کنند که می‌توانند جای روسیه را در قفقاز گرفته و امنیت این منطقه پرتنش را تامین کنند اما تجربه 19 ماه جنگ اوکراین و تحولات جهانی شکست سیاستهای غرب را نشان داد. آمریکا و اروپایی‌ها با صرف 170 میلیارد دلار، اوکراین را به سلاحهای مدرن مجهز کردند تا روسیه را شکست دهند ولی به جای آن 15 درصد از خاک اوکراین را تقدیم روسها کردند و این کمکها جز هزینه تراشی برای غرب و خالی شدن زرادخانه‌های تسلیحاتی آنها هیچ فایده‌ای نداشت.
کشورهای متحد آمریکا از جمله شیوخ عرب خلیج فارس هم به افول هژمونی آمریکا پی برده‌اند و حاضر نیستند امنیت خود را تنها به دست نیروهای آمریکایی بسپارند. از طرفی، چین و روسیه که برای شکست هیمنه آمریکا و یکجانبه گرایی برساخته آن متحد شده‌اند، اجازه نخواهند داد تا واشنگتن در قفقاز نفوذ کند. زیرا این منطقه حلقه اتصال بین شرق و غرب به شمار می‌رود که قرار است در اجرای هر چه بهتر پروژه‌های کلان قدرتهای نوظهور شرق نقش محوری ایفا کند.
هدف اصلی روسیه از حمله به اوکراین جلوگیری از توسعه ناتو به سمت مرزهای خود بود و این حساسیت در قفقاز به مراتب گسترده از شرق اروپا است و روسها در برابر ماجراجوییهای غرب سکوت نخواهند کرد، روسها پیش از این در جنگ گرجستان در سال 2008 نشان داده‌اند که همگرایی با غرب چه عواقببی می‌تواند داشته باشد. لذا، دل بستن ارمنی‌ها به آمریکا برای تامین امنیت این کشور راه به جایی نخواهد برد، زیرا سابقه هشت دهه ثابت کرده که هر جا آمریکایی‌ها وارد شدند، امنیت از آنجا رخت بربسته و تنش جای آنرا گرفته است و قفقاز هم به چنین سرنوشتی دچار خواهد شد.
