روابط ایران و پاکستان در آستانه تحولی تاریخی

 ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور اسلامی ایران فردا و به مدت دو روز (3 تا 5 اردیبهشت) در راس هیئتی بلندپایه سیاسی و اقتصادی راهی پاکستان می‌شود تا بر اساس برآوردها فصلی جدید از روابط و همکاری‌های دو کشور را رقم بزند.

پاکستان و ایران روابط دوجانبه مستحکمی دارند که ریشه در تاریخ، فرهنگ و مذهب دارد، و این سفر فرصت مهمی برای تقویت بیشتر روابط خواهد بود.

لازم به ذکر است که این اولین سفر یک رئیس دولت خارجی به پاکستان پس از انتخابات سراسری این کشور می‌باشد که این موضوع در رسانه‌های داخلی پاکستان برجسته شد.

محسن نقوی وزیر کشور فدرال پاکستان در دیدار با رضا امیری مقدم سفیر جمهوری اسلامی ایران در اسلام آباد گفت: سفر رئیس جمهور ایران به پاکستان نقطه عطفی در روابط دو کشور خواهد بود. وی گفت: «پاکستان برای روابط برادرانه با کشور همسایه و برادر خود ایران ارزش قائل است».

بر اساس بیانیه وزارت امور خارجه پاکستان، در این سفر دستور کار گسترده ای برای تقویت بیشتر روابط دوجانبه و تقویت همکاری ها در زمینه های مختلف از جمله تجارت، ارتباطات، انرژی، کشاورزی و ارتباطات مردمی در نظر گرفته شده است.

همچنین به گفته منابع دیپلماتیک، رئیس جمهور ایران برنامه کاری و دیدارهای فشرده ای در طول این سفر کوتاه دو روزه خواهد داشت که با ملاقات با شهباز شریف نخست وزیر، و چند وزیر از جمله رئیس مجلس سنا و رئیس مجلس شورای ملی در روز نخست سفر شروع می‌شود.

دکتر ابراهیم رئیسی عصر دوشنبه نیز با آصف زرداری رئیس جمهور پاکستان دیدار می کند و پس از آن روز سه شنبه به لاهور می رود و در آنجا با مریم نواز شریف، وزیر ارشد پنجاب و بالیغور رحمان، فرماندار پنجاب دیدار می‌کند. پس از آن رئیس جمهور ایران به کراچی خواهد رفت می شود و با مرادعلی شاه وزیر ارشد سند و کامران تسوری فرماندار سند دیداری خواهد داشت.

آخرین برنامه دکتر ابراهیم رئیسی نیز بازدید از شهر مزار قائد در کراچی خواهد بود. اهمیت این بازدید دکتر رئیسی موجب شده تا کمیسر کراچی روز سه‌شنبه را در سراسر این ایالت تعطیل رسمی اعلام کند.

تمرکز بر توسعه روابط اقتصادی

همانند بیشتر سفرهای خارجی دولت سیزدهم، مسائل اقتصادی و فراهم آوردن زمینه‌های توسعه بیشتر روابط اقتصادی و تجاری با همسایگان از اولویت‌های سفر رئیسی به اسلام آباد عنوان شده است به صورتی که گفته می‌شود برنامه‌ریزی‌ها به دنبال رساندن سطح مناسبات اقتصادی از 2 میلیارد دلار در سال به 5 میلیارد دلار در مدت زمانی کوتاه است.

سال گذشته افتتاح بازارچه مرزی مند-پیشین و خط انتقال برق به پاکستان در اردیبهشت ماه و همچنین امضا تفاهمنامه منطقه ویژه اقتصادی مشترک در آبان ماه، تحول مهمی در روابط اقتصادی پاکستان و ایران بود و تداوم این رویکرد در سفر کنونی آغاز دوره جدید در عرصه همکاری‌های اقتصادی دو کشور را کلید می‌زند.

به گفته منابع پاکستانی، پیش نویس یادداشت تفاهم جدید تشکیل منطقه ویژه اقتصادی مشترک در مرز ریمدان – گبد (در شهرستان دشتیاری استان سیستان و بلوچستان) آماده شده و احتمالاً در این سفر به امضا مقامات سیاسی خواهد رسید.

پیشتر افتتاح بازارچه مرزی مند-پیشین و خط انتقال برق 100 مگاواتی گبد-پلان، آغاز فصل جدیدی در روابط پاکستان و ایران بود. این امر از پتانسیل بزرگ پروژه های دوجانبه انرژی و نفت بین دو کشور بهره می‌برد.

بی‌شک انرژی مهمترین بخش از پرونده اقتصادی روی میز مذاکرات میان هیئت‌های ایرانی و پاکستانی در سفر آیت الله رئیسی به اسلام آباد خواهد بود. اساساً در حال حاضر روابط اقتصادی پاکستان و ایران مبتنی بر تجارت انرژی است. پاکستان به منابع انرژی نیازمند است و در این میان نفت و گاز و بنزین ایران بهترین گزینه در دسترس برای پاکستانی‌هاست.

در این حوزه به سرانجام رساندن پروژه احداث خط لوله گاز ایران-پاکستان پس از سالها کش و قوس موضوعی است که انتظار می‌رود در این سفر به طور کامل تعیین تکلیف شود. این پروژه بزرگ که تحت عنوان خط لوله صلح نیز شناخته می‌شود در سال 2009 میان تهران و اسلام آباد امضا شد و مقرر گردید که ایران  ۷۵۰ میلیون فوت مکعب  گاز را در مدت 25 سال به پاکستان صادر کند. این خط لوله مشتمل بر ۱۱۵۰ کیلومتر خط لوله در داخل ایران و ۷۸۱ کیلومتر خط لوله در داخل پاکستان است. در حالی که ایران سالهاست سهم خود از ساخت خط لوله را تکیل کرده اما دولت پاکستان از اجرای تعهدات خود ناتوان بوده است که اساساً به دلیل فشارهای ایالات متحده بوده است. با این حال بر اساس این قرارداد، اگر پاکستان از تعهد خود عقب نشینی کند، باید 18 میلیارد دلار به عنوان جریمه پرداخت کند و ایران در ماه‌ ژانویه گذشته اخطار نهایی را به اسلام آباد صادر کرد. پس از آن بود که دولت پاکستان از آغاز عملیات تکمیل 80 کیلومتر باقی مانده از پروژه ساخت خط لوله خبر داد.

ساخت این خط لوله 80 کیلومتری با هزینه ای بالغ بر 44 میلیارد روپیه در مدت 24 ماه برآورد می شود و در بودجه سال 2024-2025، بخش نفت از برنامه توسعه بخش عمومی (PSDP) به تصویب رسیده است.

این تصمیم پاکستان بار دیگر دولت ایالات متحده را برآن داشته تا با اعمال فشارهای جدید اسلام آباد را منصرف کند.

به نوشته رسانه‌های پاکستانی، دولت جو بایدن نخست وزیر پاکستان را برای انجام گفتگوهای اقتصادی دوجانبه سطح بالا، آنهم تنها چند روز پس از سفر رئیس جمهور اسلامی ایران، دعوت کرده است. به گزارش بیزینس رکوردر، در جریان این مذاکرات، موضوع خط لوله گاز پاکستان به ایران نیز از سوی طرف آمریکایی مطرح خواهد شد.

پاکستان در حال حاضر درگیر یکی از چالش برانگیزترین نبردهای خود است که هم چشم انداز سیاسی و هم چشم انداز اقتصادی آن به دلیل افزایش قیمت های جهانی در حال تغییر است و نمی تواند از پس تأمین هزینه‌های افزایش قیمت نفت برآید بگیرد. چشم انداز جدید برای همکاری اقتصادی با ایران می تواند منافع زیادی برای پاکستان داشته باشد و یکی از فواید مهم تجارت با ایران بحث تهاتر کالا و نفت می‌تواند باشد.

تا پیش از این امید پاکستان به نفت ارزان روسیه بود اما، هزینه حمل و نقل نفت روسیه در حال افزایش است. اخیراً کشورهای G7 برای کاهش درآمد نفتی روسیه تصمیاتی برای بالا بردن هزینه‌های ریسک انتقال نفت خام روسیه به بازارهای جهانی اتخاذ کردند که تعرفه حق بیمه انتقال نفت از دریای بالتیک به هند را تا 20 دلار در هر بشکه برای بارهای پس از 5 دسامبر افزایش می‌دهد.

پیوند چابهار و بندر گوادر

همکاری‌های ترانزیتی بخش دیگری از ظرفیت‌های موجود و بالقوه توسعه روابط اقتصادی است. گوادر، شهر بندری پاکستان، فاصله چندانی با چابهار ندارد. به گفته پاکستان، دو بندر گوادر و چابهار باید به عنوان خواهر و نه به عنوان رقیب رشد کنند. با افزایش ارتباطات از طریق راه آهن، جاده ها و پیوندهای دریایی، این دو بندر راهبردی در اتصال شرق به غرب می‌توانند مکمل یکدیگر در تقویت تجارت در منطقه باشند. پیوند ژئوپلیتیکی بین چابهار و گوادر، این پتانسیل را دارد که ارتباطات و تجارت منطقه ای را به میزان قابل توجهی تغییر دهد.

ایران و پاکستان هر دو عضو سازمان شانگهای هستند و هر دو کشور روابط نزدیک اقتصادی با چین دارند و به دنبال بهره‌گیری هرچه بیشتر از کریدور اقتصادی بزرگ چین تحت عنوان طرح کمربند و جاده چین (BRI)هستند. از سوی دیگر هند برای جا نماندن از رقیب شرقی خود به سرمایه‌گذاری و توسعه بندر چابهار ایران تمایل نشان داده و توفقاتی میان دو کشور در راستای کریدور شمال به جنوب صورت گرفته است.

در این شرایط برای اطمینان از نتایج برد-برد پیوند بنادر چابهار و گوادر در کمک به افزایش ثروت و ثبات منطقه، گفت و گوی سازنده و همکاری عملی میان دو کشور بسیار مهم است.

موضوعات سیاسی و امنیتی

در کنار موضوعات متنوع اقتصادی، بحث‌های سیاسی و امنیتی هم از اهمیت زیادی در روابط دو کشور برخوردار بوده و نقش پررنگی در مذاکرات هیئت بلندپایه ایرانی در اسلام اباد خواهد داشت.

سفر رئیسی به پاکستان چند ماه پس از آن صورت می‌گیرد که میان دو کشور در مقطعی کوتاه تبادل آتش موشکی صورت گرفت و به متشنج شدن کوتاه مدت روابط سیاسی انجامید. ایران ابتدا مخفیگاه های گروه تروریستی جیش العدل را در شهر مرزی پنجگور بلوچستان هدف قرار داد و کمتر از 48 ساعت بعد، پاکستان با حمله به نقاطی در استان سیستان و بلوچستان به این حمله پاسخ داد. این تشنج سیاسی دوام چندانی نیاورد و بلافاصله دو کشور برای جلوگیری از شکلگیری بحران توافق کردند.

هر دو کشور منافع مشترکی در مبارزه با تروریسم، ​​افراط گرایی و تلاش برای پیشبرد ثبات منطقه ای دارند. منطقه همواره شاهد فعالیت گروه های تروریستی و تجزیه‌طلب متعددی بوده است که منجر به تروریسم فرامرزی شده و تهدیداتی برای ثبات و حاکمیت هر دو کشور ایجاد کرده است. برای مبارزه با این خطرات و تضمین امنیت مرزها، پاکستان و ایران تمایل بیشتری برای همکاری در زمینه مسائل امنیتی و نظامی و اطلاعاتی نشان داده‌اند.

پاکستان و ایران نگرانی های مشابهی نیز از تحولات داخلی افغانستان دارند. برای رسیدگی به این مشکلات امنیتی مشترک، افزایش هماهنگی نظامی و اطلاعاتی بین دو کشور اکنون ضروری است.

همچنین دو کشور به دلیل نزدیکی نزدیک به دریای عرب، منافع مشترکی در حفظ امنیت دریایی و حفاظت از خطوط کشتیرانی منطقه ای دارند. تهران و اسلام‌آباد برای بهبود همکاری های دریایی و آماده شدن برای چالش‌های امنیتی احتمالی، بارها تمرین های دریایی مشترکی را برگزار کرده اند./ الوقت