رمزگشایی از اتصال سامانه‌های پیام‌رسان بانک‌های ایران و روسیه

بازار: سامانه‌های پیام‌رسان ملی بانک‌های مرکزی دو کشور ایران (سپام) و روسیه (SPFS) به یکدیگر متصل شدند. با امضای توافق‌نامه بانک‌های مرکزی ایران و روسیه، امکان اتصال پیام‌رسان‌های بانک‌های ایرانی با ۱۰۶ بانک غیر از بانک‌های روسی در ۱۳ کشور نیز فراهم شد.

همچنین بنابر اعلام بانک مرکزی ایران با استفاده از سپام نه تنها برای اولین بار، یک زیرساخت پیام‌رسانی واحد مالیِ ملی در کشور برای تمام مراودات مالی عمده بانک‌ها از قبیل اعتبارات اسنادی ارزی و ریالی، ضمانت‌نامه‌های ارزی و ریالی، حوالجات ارزی، مکاتبات، استعلام ها و مذاکرات از طریق یک شبکه واحد پیام‌رسانی قابل انجام بوده، بلکه امکان اتصال به بانک‌های خارجی در خارج از کشور را می‌توان به گونه‌ای برقرار کرد که بدون به‌کارگیری امکانات مؤسسه سوئیفت و نگرانی‌های مربوط به آن، با زبانی مشترک و آشنا، تعاملات مالی با آخرین فناوری‌های موجود صورت گیرد.

نقش تحریم‌های روسیه

پس از حمله و الحاق شبه جزیره کریمه در سال ۲۰۱۴، روسیه هدف بسیاری از این تحریم‌ها قرار گرفت. اکنون، پس از حمله همه‌جانبه به همسایه خود اوکراین که در ۲۴ فوریه سال گذشته آغاز شد، بار دیگر تحت تحریم‌های هماهنگ از سوی ایالات متحده و اتحادیه اروپا و سایر کشورها مورد قرار گرفت. تحریم‌های ایالات متحده شامل کنترل صادرات، تحریم‌های مستقیم علیه اهداف نظامی و سیاسی و تحریم‌های مالی علیه دو بانک بزرگ روسیه؛ Sberbank و VTB Bank بود.

همچنین در ۲ مارس، اتحادیه اروپا کارتی را را رو کرد که از آن به عنوان برگ برنده یاد می‌شد و آن نیز ممنوعیت هفت بانک بزرگ روسیه از شبکه پیام‌رسانی پرداخت سوئیفت. بر اساس این اطلاعیه، VTB Bank Otkritie، Novikombank، Promsvyazbank، Bank Rossiya، Sovcombank و VEB Bank از زمان اعلام، هفت روز فرصت داشتند تا استفاده از سوئیفت را متوقف کنند.

انجمن ارتباطات مالی بین بانکی جهانی، به نام کامل سوئیفت، سازمانی است که بر سیستم پیام رسانی پرداخت بین المللی پیشرو در جهان نظارت دارد. همچنین سوئیفت مستقیماً رویه‌های تسویه را انجام نمی‌دهد، اما مسئول ارائه پیام‌هایی در مورد نحوه پرداخت و دریافت‌هاست و بیش از ۱۱ هزار موسسه مالی جهان از آن استفاده می‌کنند. ممنوعیت سوئیفت بانک‌های روسیه اساساً آنها را از انجام تراکنش‌های فرامرزی باز می‌دارد. موضوعی که بیشتر بر علیه بانکهای ایران نیز استفاده کرده بودند.

با این وجود، انزوای مالی نمی‌تواند از جاه طلبی‌های نظامی روسیه جلوگیری کند. در واقع، روسیه برای چنین موقعیتی کاملاً ناآماده نبود. به ویژه، روسیه در تلاش‌های مختلفی برای «دلارزدایی» حضور داشت که به شدت حول محور همکاری با چین بوده است. نخست، روسیه جایگزین داخلی خود را برای سوئیفت ایجاد کرده است که به نام سیستم انتقال پیام‌های مالی (SPFS) شناخته می‌شود.

این امکان وجود دارد که SPFS بتواند با سیستم پرداخت نوپا و در عین حال بسیار بزرگتر چین، یعنی سیستم پرداخت بین بانکی فرامرزی (CIPS) یکپارچه شود. دوم، روسیه استفاده از رنمینبی چین را برای تجارت بین المللی و اهداف پرداخت در اولویت قرار داده است. در گذشته، وزیر دارایی سابق روسیه پیش‌بینی کرده بود که حذف روسیه از سوئیفت باعث کاهش ۵ درصدی تولید ناخالص داخلی این کشور می‌شود.

در پاسخ به تحریم‌های غرب علیه روسیه پس از حمله به کریمه در سال ۲۰۱۴، روسیه SPFS، جایگزین منطقه‌ای برای سوئیفت را تأسیس کرد. بانک مرکزی روسیه اعلام کرده که بیش از ۴۰۰ شرکت کننده در این شبکه وجود دارد. در حالی که بیشتر این بانک‌های عضو در داخل روسیه قرار دارند، بسیاری از آنها را می‌توان در سراسر اتحاد جماهیر شوروی سابق نیز یافت. تا پایان سال ۲۰۲۰، این پلتفرم برای تقریباً یک پنجم کل تراکنش‌های بانکی داخلی ارتباط برقرار کرد.

البته SPFS به تنهایی نمی‌تواند جایگزین مناسبی برای SWIFT ارائه کند. به همین دلیل است که از اوایل سال ۲۰۱۶، روسیه از برنامه‌هایی برای ادغام سیستم‌های خود با سیستم CIPS چین حمایت کرده است. با حمایت بانک خلق چین، CIPS در سال ۲۰۱۵ راه اندازی شد تا به بین المللی سازی RMB کمک کند. این سیستم بزرگتر از همتای روسی است و CIPS در سال ۲۰۲۱ حدود ۱۲.۶۸ تریلیون دلار تراکنش را پردازش کرد. CIPS گزارش داد که ۱۲۸۰ موسسه مالی در ۱۰۳ کشور و منطقه به این سیستم متصل هستند.

همکاری روسیه با ایران

یکی از موارد کلیدی مشارکت استراتژیک جدید ۲۰ ساله بین دو ایران و روسیه، ایجاد یک شبکه تسویه حساب مستقر در اوراسیاست که برای رقابت با SWIFT، سیستم پیام رسانی جهانی بین بانک‌ها، طراحی شده است. با شروع از روسیه، ایران و چین (RIC)، این مکانیسم پتانسیل آن را دارد که کشورهای عضو سازمان همکاری شانگهای (SCO)، اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU)، آسه‌آن، بریکس و سایر سازمان‌های تجاری/امنیتی منطقه‌ای را متحد کند. وزن ترکیبی ژئواکونومیک همه این بازیگران به ناچار بسیاری دیگر را در سراسر جنوب جهانی و حتی اروپا جذب خواهد کرد.

زمانی که این سیستم راه‌اندازی شود، برای ایران که به شدت در پی افزایش تجارت با روسیه است، اما به دلیل تحریم‌های ایالات متحده ناتوان نبوده، عالی است. ایران قبلاً قراردادهای تجاری امضا کرده و در توسعه استراتژیک بلندمدت با روسیه و چین مشارکت دارد. اما در بعد مالی، بانک‌های چینی محتاط در مواجهه با غرب، همیشه این واقعیت را نمایان می‌کنند که نزدیک به ۸۰ درصد از تراکنش‌های فرامرزی جهانی هنوز به دلار و یورو و تنها دو درصد به یوآن است.

به موازات آن، جبهه روسیه و ایران کاملاً پر جنب و جوش است. همانطور که الکساندر نواک، معاون نخست وزیر تاکید کرد، آنها به ارزهای ملی خود تا بالاترین سطح ممکن در تسویه حساب‌های متقابل استفاده می کنند، وی گفت: ما با بانک‌های مرکزی در مورد گسترش و عملکرد سیستم پیام رسانی مالی و همچنین اتصال کارت‌های پرداخت میر و شتاب بحث کردیم.»

البته کارت میر هنوز در ایران پذیرفته نمی‌شود، اما این در حال تغییر است – درست مانند ترکیه، که در تابستان سال گذشته پرداخت میر کارت را از بخش گردشگران روسی آغاز کرد. یعنی روسیه و ایران بانک‌های خود را به سیستم انتقال پیام‌های مالی (SPFS) که معادل روسی سوئیفت است، متصل خواهند کرد. البته مسکو در حال حاضر به ارزهای دیجیتال و رمزنگاری نیز چشم دوخته است.

روابط جبهه روسیه و ایران از ژانویه سال گذشته به سرعت در حال تحول بوده است. بطوریکه ابراهیم رئیسی، رئیس جمهور ایران در سفر به مسکو، پیش نویس توافقنامه همکاری استراتژیک برای ۲۰ سال آینده را به پوتین اعلام کرد که مبتنی بر تجربه بسیار خوب همکاری بین ایران و روسیه در سوریه در مبارزه با تروریسم، و گسترش به حوزه‌های اقتصادی، سیاسی، فرهنگی، علمی، فنی، دفاعی و نظامی و همچنین مسائل امنیتی و فضایی است.

ایران کشوری فوق‌العاده غنی بوده که از همه نوع منابع معدنی برخوردار است. ذخایر ثابت شده گاز طبیعی ایران بیش از ۱۲۰۰ تریلیون فوت مکعب و پس از روسیه در رتبه دوم قرار دارد و پس از آمریکا و روسیه سومین تولیدکننده گاز طبیعی در جهان است.

همچنین نزدیک به ۱۰ درصد از کل ذخایر نفت جهان را به خود اختصاص داده است. بر اساس گزارش سازمان زمین شناسی آمریکا، ذخایر روی، مس و سنگ آهن ایران از بزرگترین ذخایر جهان هستند. علاوه بر این، دارای ذخایر زیادی از طیف وسیعی از مواد معدنی مانند کروم، سرب، منگنز، گوگرد، طلا، اورانیوم، تیتانیوم و غیره و همچنین دارای ذخایر وسیعی از لیتیوم است. اما تحریم‌ها دارایی‌های ایران را مسدود کرده و از جمله بر سرمایه‌گذاری در گاز، نفت و پتروشیمی، همراه با معاملات بانکی و بیمه، و کشتیرانی تأثیر گذاشته است.

با این حال، اگر ایران برای ایجاد یک کارتل یا دستیابی به توافقی در سهم بازار با روسیه دست به دست هم دهد، این دو به تنهایی حدود ۴۰ تا ۴۵ درصد از کل ذخایر گاز جهان را تشکیل خواهند داد! کاملا واضح است که مشارکت روسیه و ایران یک الگوی بسیار استراتژیک از سیاست جهانی خواهد بود. اکنون ایران و روسیه از طریق SPFS روسیه (سیستم انتقال پیام‌های مالی) و سپام (سامانه پیام‌رسانی مالی الکترونیکی) به منظور دور زدن سیستم‌های تحت کنترل ایالات متحده متصل شده‌اند. آنها از یک سیستم جدید به عنوان جایگزینی برای پرداخت از طریق سوئیفت استفاده می‌کنند تا از خود در برابر تحریم‌های واشنگتن محافظت کنند.

در مجموع همه چیز برای کنار گذاشتن دلار آمریکا و محافظت از بانک‌های دو کشور در برابر تحریم‌های ثانویه است. به هر حال، تهران به منطقه آزاد تجاری تحت رهبری روسیه، اتحادیه اقتصادی اوراسیا پیوسته است. همانطور که اوضاع پیش می‌رود، سیستم جدید پرداخت بین ایران و روسیه و تجارت با ارزهای محلی را تسهیل می‌کند. دو همسایه به سیستم جدید پرداخت و تجارت با ارزهای محلی عادت کرده‌اند و احتمالا همکاری آنها حتی پس از لغو تحریم‌های آمریکا و بازگشت به توافق هسته‌ای نیز ادامه خواهد داشت.

نکته مهم این است که روسیه و ایران ثابت کرده‌اند که تجارت با ارزهای محلی کارآمد است. آنها رسما تحریم‌های یکجانبه و ثانویه اعمال شده توسط ایالات متحده را دور می‌زنند و نشان داده‌اند که تجارت دوجانبه با ارزهای محلی به جای ریسک دلار بسیار امن‌تر است. مطمئناً تا زمانی که رویه‌های سیاست خارجی یکجانبه واشنگتن ادامه داشته باشد، این پروژه کوتاه مدت نخواهد بود.