بنیاد تحقیقات آبزرور هند در مطلبی به بررسی این مساله پرداخته است. «چین گانگ» وزیر امور خارجه جدید چین بر اساس سنّت 33 ساله کشورش، به عنوان نخستین سفر رسمی در سال جدید به آفریقا رفت و از پنج کشور اتیوپی، گابن، بنین، آنگولا و مصر دیدار کرد. این دیدارها فرصتی برای وزیر امور خارجه جدید چین برای آشنایی با این قاره در زمانی بود که وام‌های چینی به آفریقا کاهش یافته و رقابت قدرت‌های بزرگ بالا گرفته است.
تیم جدید سیاست خارجی پکن در تلاش است تا این مسئله را مطرح کند که پکن، آفریقا را عرصه رقابت قدرت‌های بزرگ نمی داند، بلکه به آن به عنوان «صحنه ای بزرگ برای همکاری بین المللی» نگاه می کند. این مساله، بازتاب دیدگاه دولت بایدن رئیس جمهور آمریکاست که برداشت‌ها از آفریقا به عنوان عرصه رقابت یا هر شکلی از رقابت با مجموع صفر را کم اهمیت جلوه داد.
آمریکا در تلاش است تا شتاب پس از اجلاس سران آمریکا و آفریقا را که ماه گذشته در واشنگتن دی سی برگزار شد، حفظ کند. اجلاسی که طی آن دولت بایدن قصد خود را برای سرمایه گذاری 55 میلیارد دلاری در سه سال آینده در آفریقا اعلام کرد. دو وزیر برجسته کابینه – جنت یلن وزیر خزانه داری و لیندا توماس-گرینفیلد، سفیر آمریکا در سازمان ملل متحد – با هدف جایگزینی آمریکا به عنوان شریک واقعی آفریقا در درازمدت به جای چین، در حال سفر به این قاره هستند.
تلاش‌های آمریکا برای جذب کشورهای آفریقایی و تاکید مجدد بر تعهد واشنگتن بر پایه بهبود توسعه اقتصادی، تعمیق تجارت و سرمایه گذاری و حمایت از نهادهای پاسخگو بنا شده است. در این میان، روسیه نیز قصد دارد وارد بازی شود و عقب نماند. سرگئی لاوروف وزیر امور خارجه روسیه از آفریقای جنوبی، آنگولا و اسواتینی دیدن کرد زیرا این کشور به دنبال تقویت روابط نزدیکتر با کشورهای آفریقایی و برجسته کردن نفوذ مسکو در بخش امنیت و انرژی است. با این حال، نمی توان این واقعیت را تغییر داد که وجهه جهانی روسیه پس از حمله به اوکراین ضربه خورده است. اگرچه رای سازمان ملل در مورد تهاجم روسیه به اوکراین الگوهای رأی گیری متفاوت آفریقا را آشکار کرد اما موضع رسمی این قاره همچنان بی طرفی و مدیریت رقابت فزاینده آمریکا و چین است. در این میان، آنچه اهمیت دارد این است که کشورهای آفریقایی چه دیدگاهی نسبت به این دیدارها دارند؟
روابط چین-آفریقا
در روابط چین و آفریقا تقریباً هیچ دوره آرامی وجود ندارد و دائما با تحولات جدید روبرو بوده ایم. سفر وزیر امور خارجه جدید چین در آغاز سال 2023 نشان دهنده ارزش و اهمیتی است که پکن برای دوستی خود با آفریقا قائل است اما این سفر، حاوی مسئله جدیدی نیست. بااین وجود، این دیدار پس از چند تحول مهم انجام شد: پایان موفقیت آمیز بیستمین کنگره ملی حزب کمونیست چین (CPC) در اکتبر 2022، بازگشایی مرزهای چین پس از سه سال انزوای بین المللی که با سیاست «کووید صفر» شناخته می شود و هشتمین دوره مجمع همکاری چین و آفریقا که در ماه نوامبر در داکار سنگال برگزار شد و طی آن برنامه اقدام داکار (2022-2024) به تصویب رسید.
جالب اینجاست که این دوره زمانی است که گمانه زنی‌ها در مورد کاهش احتمالی وام‌های چینی برای پروژه‌های زیرساختی بزرگ در این قاره بالا گرفته است. پیامدهای اقتصادی بیماری همه گیر کووید-19 و جنگ روسیه و اوکراین، توانایی کشورهای آفریقایی را برای بازپرداخت بدهی‌هایشان تضعیف کرده است. پکن در واقع در تلاش است تا پول خود را بازگرداند و در عین حال، وجهه خود را به عنوان قهرمان کشورهای در حال توسعه حفظ کند.
با این وجود، همزمان که گمانه زنی‌ها درباره عقب نشینی چین از آفریقا ادامه دارد، واقعیت کاملاً متفاوت است. ژانویه 2023 ماه بزرگی برای چین بود، زیرا رهبران آفریقایی در کشورهای مختلف، چندین پروژه توسعه بزرگ را به چین سفارش دادند. در نیجریه، رئیس جمهور «محمدو بوهاری» بندر جدید «لکی» را در شهر لاگوس راه اندازی کرد. این بندر در حال حاضر، بزرگترین بندر آفریقای غربی است. علاوه بر این، یک خط راه آهن سبک 27 کیلومتری که توسط چین تامین مالی و ساخته شده است، در این ماه افتتاح شد. در اوگاندا، رئیس جمهور «یووری موسونی» سکوی حفاری نفت کینگ فیشر را در دریاچه آلبرت راه اندازی کرد که انتظار می رود به اوگاندا در تولید نفت خام بیشتر کمک کند. در جمهوری دموکراتیک کنگو، یک مرکز فرهنگی و هنری جدید برای مرکز آفریقا در کینشاسا در حال ساخت است. اینها طرح‌های بزرگ و قابل مشاهده ای هستند که می توانند به طور بالقوه تأثیری دگرگون کننده بر اقتصاد محلی داشته باشند. بنابراین، به نظر می رسد روزی که غرب در آفریقا از چین سبقت بگیرد بسیار دور است.
روابط آمریکا-آفریقا
تمرکز اصلی آمریکا در سال جاری، تداوم و حفظ حرکت سیاست آفریقایی خود است که در اجلاس سران رهبران آمریکا و آفریقا تقویت شد. اگر دولت بایدن به تعهدات خود پایبند باشد و واقعاً آفریقا را یک شریک برابر بداند، رهبران آفریقایی این موضوع را از نزدیک زیر نظر خواهند داشت. جنت یلین، وزیر خزانه داری آمریکا در جریان سفر خود بر حمایت آمریکا از کمک به آفریقا برای تحقق ظرفیت واقعی اقتصادی خود و حمایت دولت بایدن از گنجاندن اتحادیه آفریقا به عنوان عضو دائمی در گروه 20 تاکید کرد. موضوع بدهی‌ها، طبق معمول در طول دیدار جنت یلن مطرح شد.
یلن در زامبیا، کشور آفریقایی که بیشترین بدهی را به چین دارد، پکن را متهم کرد که “مانعی” بر سر سامان یافتن بدهی‌هایی است که طولانی شده اند.بااین وجود، روند تجدید ساختار بدهی دشوار است زیرا قراردادهای غیرشفاف وام چین و اصرار بر تعامل بر سر بدهی‌ها به صورت دوجانبه و موردی، هماهنگی بدهکاران را دشوارتر می کند. تقریباً سه چهارم کل بدهی کشورهای جنوب صحرای آفریقا به سازمان‌های مالی چندجانبه و طلبکاران تجاری است. بر اساس گزارش جدید چتم‌هاوس، ۱۲ درصد از کل بدهی خارجی آفریقا به ارزش ۶۹۶ میلیارد دلار به وام دهندگان چینی است.
روابط روسیه – آفریقا
برای دومین بار در یک سال، «سرگئی لاوروف» وزیر امور خارجه روسیه به آفریقا رفت تا روسیه را یک شریک در توسعه آفریقا، به ویژه در بخش امنیت و انرژی معرفی کند. سفر به آفریقای جنوبی به ویژه با اعلام مانور دریایی مشترک چندجانبه شامل آفریقای جنوبی، روسیه و چین، موسوم به “عملیات موسی” از 17 تا 27 فوریه در نزدیکی بندر دوربان، جالب و بحث برانگیز بود. علیرغم اینکه جنگ روسیه در اوکراین ترس از تأثیر اقتصادی عمده در سراسر این قاره را برانگیخته است، کشورهای آفریقایی همچنان «بی‌طرفی» را انتخاب می‌کنند و از روسیه و غرب فاصله دارند.
تصمیم دولت آفریقای جنوبی برای شرکت در رزمایش دریایی با انتقاد شدید مخالفان و سازمان‌های جامعه مدنی مواجه شده است. با این حال، «نالدی پاندور» وزیر امور خارجه آفریقای جنوبی، انتقادات را با این ادعا که چنین تمرین‌هایی با «دوستان» «مسیر طبیعی روابط» است، رد کرد. علیرغم تبلیغات زیاد در مورد سفر لاوروف، این دیدار از نظر نتایج، موفقیت زیادی به دست نیاورد و تنها مسئله، یادداشتی در لوآندا مبنی بر توافق برای کمک به آنگولا برای توسعه برنامه انرژی اتمی خود بود. از نظر امنیتی، روسیه بزرگترین تامین کننده تسلیحات این قاره است و حضور امنیتی زیادی به ویژه در غرب آفریقا دارد. شرکت امنیتی واگنر وابسته به دولت در کشورهایی مانند مالی، موزامبیک، لیبی، جمهوری آفریقای مرکزی فعال است و حتی گفته می شود که در آنگولا و اسواتینی نیز حضور دارد. آنچه روسیه را در آفریقا متمایز می کند، پافشاری مداوم آن بر استانداردهای دوگانه غربی، نقش غرب در میراث استعماری آفریقا، و این واقعیت است که اتحاد جماهیر شوروی سابق در “تحت سیطره در آوردن آفریقا” شرکت نکرد و در واقع از مخالفان استعمار بود. چنین روایت‌هایی در برخی از کشورهای آفریقایی طرفدار داشته و آنها حاضر نیستند روابط خود را با مسکو قطع کنند.
