دورنمای سرمایه‌گذاری روسیه در پروژه ریلی رشت-آستارا

ایراس

مرضیه رودگرصفاری، کارشناس ارشد مطالعات منطقه

روسیه در حالی اقدام به سرمایه گذاری در پروژه خط آهن رشت-آستارا نمود که درگیر جنگ در اوکراین و زیر فشار اقتصادی و تحریم‌های بین المللی  است و باید به شهروندان خود نیز پاسخگو باشد. سوالی که ممکن است به ذهن متبادر شود این است که چرا حالا؟ چرا حالا کرملین اقدام به سرمایه گذاری در پروژه ای کرده است که سالها معوق مانده و نیازمند سرمایه و مهم تر از آن “اراده” بوده است، حال آنکه، اگرچه جمهوری اسلامی ایران همواره تحت تحریم‌ها بوده، روسیه به تازگی به جرگه کشورهای تحت تحریم‌های همه ‌جانبه اقتصادی  پیوسته است و تحت فشار است. شاید بتوان پاسخ را در خود سوال یافت.

سالهاست که افتتاح مسیر غربی راه گذار شمال-جنوب در گرو اتصال ریلی شهر رشت به شهر مرزی آستارا بوده است. اگرچه مسئولان مدعی اند که به دلیل تحریم‌های بین المللی یافتن سرمایه گذار با مشکل روبروست اما به نظر میرسد بخشی از مسئله ریشه در اراده و خواست دولت‌ها نیز دارد، حال آنکه می‌توان دید شرایط اقتصادی برای سرمایه گذاری روسیه در این پروژه پیش از جنگ اوکراین مناسب تر بوده است. این پروژه که دریای بالتیک را از طریق روسیه و آذربایجان به سواحل ایران در جنوب و نهایتا به هند متصل می‌کند قرار است با سرمایه گذاری ۱٫۷ میلیارد دلاری روسیه، ظرف مدت ۳ سال، مسیر ۱۶۴ کیلومتری آستارا-رشت را  از طریق راه آهن متصل کند تا نهایتا قطعه گمشده ی پازلی را جور کند که سالهاست جا مانده بوده، تا نهایتا بتوانیم تصویر کامل این پازل را که تسهیل تجارت منطقه ای است ببینیم.

پیش از جنگ اوکراین اتحادیه اروپا بزرگترین وارد کننده انرژی روسیه بود و حدود ۴۰ درصد از نیاز خود را از طریق این کشور تامین میکرد. در اروپا سالها صحبت از جایگزینی و کاهش نیاز به گاز روسیه نیز بوده است و بنظر میرسد این جنگ، بروکسل را در شرایطی قرار داد که به طور جدی تر در این مسیر گام بردارد و بخشی از کمبود خود را از ایالات متحده جبران کند. البته چیزی       که واضح است این است که آمریکا نمیتواند تمام نیاز اتحادیه اروپا را در مسئله انرژی جبران کند. در اولین سال حمله روسیه به اوکراین صادرات گاز روسیه به اروپا شاهد ۵۰ درصد کاهش بود. این کاهش در صادرات مشخصا نتایج سنگینی برای روسیه دارد. مشخص است که مسکو برای جبران این کمبود به دنبال بازارهای جدید سرمایه گذاری ولو به قیمت کمتر باشد.

شاید مهمترین اهرمی که روسیه را به سمت سرمایه گذاری در پروژه ریلی رشت-آستارا، آن هم در این برهه تاریخی سوق داد تسهیل صادرات منابع کربنی و یافتن بازارهای جدیدی در جنوب شرق آسیا برای جایگزینی بازارهای اتحادیه اروپاست. روسیه و هند همواره شرکای مهمی در مسئله تجارت محسوب میشدند و یکی از مهمترین دلایل برای راه اندازی مسیر غربی راه گذار شمال-جنوب همین مسئله بوده است، با اینحال به نظر میرسد پس از حمله روسیه به اوکراین صادرات انرژی روسیه به هند بیش از پیش افزایش داشته است. در حالی که واردات نفت روسیه به هند در سال ۲۰۲۱ فقط ۲ درصد کل واردات نفت هند را شامل میشد، در سال ۲۰۲۲ این رقم به ۲۰ درصد افزایش پیدا کرد.

طبق آماری که رویترز منتشر کرده است، صادرات سوخت جت از هند به اروپا ۲۳ درصد نسبت به قبل از حمله روسیه به اوکراین افزایش داشته است و مشخصا این نتیجه افزایش صادرات منابع انرژی روسیه به هند است که زیر قیمت بازار توسط روسیه عرضه می‌شود. مشخصا روسیه ترجیح می‌دهد که منابع انرژی خود را به اروپا صادر کند چراکه هم به قیمت جهانی صادر میکند و هم اینکه می‌تواند از آن به عنوان اهرمی علیه آمریکا استفاده کند.

شاید بتوان این گمانه‌زنی را کرد که روسیه به خوبی از این مسئله اگاه است که اروپا در حال اجرای پروژه‌هایی برای جایگزین سوخت‌های فسیلی با انرژی‌های تجدیدپذیر است و می‌تواند این مسیر را سریع تر از هند بپیماید. طبق انتظارات بروکسل، اتحادیه اروپا در نظر دارد تا سال ۲۰۳۰ واردات گاز خود را به یک سوم کاهش و سهم انرژی‌های تجدیدپذیر را به ۴۵ درصد افزایش می دهد.

نکته جالب توجه دیگر این است که مسیر دستیابی روسیه به بازار‌های  صادرات غلات این کشور نیازمند عبور از تنگه بسفر است که در کنترل ترکیه قرار دارد که در واقع در محدوده ناتو محسوب می‌شود. جایگزینی مسیر ایران میتواند مطمئن تر باشد و یا حداقل یک آلترناتیو برای روسیه محسوب می‌شود. با نگاه کردن به دورنمای مسئله می‌توان دریافت سرمایه‌گذاری روسیه در پروژه رشت-آستارا چیزی فراتر از گسترش روابط دو جانبه ایران و روسیه است و کرملین در تلاش است تا از مسیر ایران به عنوان راهی برای فرار از فشار‌های غرب بهره ببرد.

در شرایطی که روسیه تحت فشار تحریم‌های غرب است، مسکو نیاز دارد تا ثابت کند که هنوز یک بازیگر اقتصادی فعال در سطح جهانی است به همین منظور در تلاش است نفوذ سیاسی و اقتصادی خود را بیش از پیش در کشورهایی بگستراند که مایل اند با روسیه تحت تحریم تجارت کنند. بنظر می‌رسد نظمی جدیدی در منطقه غرب آسیا در حال شکل گیری است، دوباره شکل گیری روابط ایران و عربستان و حضور بشار اسد در نشست اتحادیه عرب شاید تا همین یک سال پیش غیر قابل تصور بود. برای روسیه ایرانی که روابط نسبتا با ثبات‌تری با کشورهای همسایه به خصوص عربستان دارد، محل بهتری برای سرمایه‌گذاری پروژه‌ای است ‌‌که بتواند از طریق آن روابط اقتصادی را با هند و حتی کشور‌های حوزه ی خلیج فارس افزایش دهد.