الوقت- درگیریها در سودان بین نیروهای پشتتیانی سریع به رهبری محمد حمدان دقلو معروف به حمیدتی و ارتش به رهبری عبدالفتاح البرهان که صدها کشته و زخمی بر جای گذاشته است، وارد چهارمین هفته متوالی شده و در این میان تلاش‌های بین‌المللی برای متوقف کردن این درگیریها ثمری نداشته است. با این حال در یکی از جدیدترین تحرکات سیاسی میانجی‌گرایانه طرح ابتکاری مشترکی از سوی آمریکا و عربستان سعودی ارائه شده که قرار است در سفر هیئت‌هایی از ارتش سودان و نیروهای واکنش سریع به جده مبنای توافق صلح قرار گیرد.
در این رابطه یک منبع مسئول در وزارت خارجه عربستان تاکید کرد که هیئت ارتش سودان از سه افسر و یک سفیر و هیئت نیروهای واکنش سریع از سه افسر تشکیل شده است. یک منبع در ارتش سودان نیز اعلام کرد که هیئت اعزامی ما به جده در خصوص مسائل نظامی و انسانی و نه مسائل سیاسی مذاکره خواهد کرد.
به گزارش رسانه‌ها، ابتکار آمریکا و عربستان سه مرحله را برای مقابله با بحران کنونی پیشنهاد کرده است. اولا، هر دو طرف با تمدید آتش‌بس موافقت می‌کنند تا کریدورهای بشردوستانه باز شوند و شهروندان بتوانند به مناطق امن برسند. ثانیاً باید یک توافق آتش‌بس بلندمدت ایجاد شود و سوماً، مذاکرات مستقیم بین نمایندگان دو طرف درگیر تشکیل شود. هدف این ابتکار فراهم کردن زمینه لازم برای گفت‌گو به منظور کاهش تنشها در این کشور به نحوی که امنیت و ثبات سودان را تضمین کند.
پیش از این فیصل بن فرحان، وزیر خارجه عربستان و آنتونی بلینکن وزیر خارجه آمریکا درباره ابتکار مشترک دو کشور برای کاهش تنش در سودان بحث و تبادل نظر کردند. عربستان و آمریکا در بیانیه مشترکی از هر دو طرف خواسته‌اند که در قبال مردم سودان احساس مسئولیت کنند، به طور جدی در این گفت‌وگوها شرکت کرده، نقشه راهی برای مذاکرات برای توقف عملیات نظامی ترسیم نموده و بر پایان دادن به درگیریها و دور نگه داشتن مردم از رنج بیشتر و اطمینان از رسیدن کمک‌های بشردوستانه به مناطق آسیب دیده متعهد شوند. عربستان و آمریکا در بیانیه مشترکی اعلام کردند که ما خواستار ادامه هماهنگی حمایت‌های بین‌المللی برای گسترش روند مذاکرات در سودان هستیم. در ادامه این بیانیه آمده که روند مذاکرات گسترده باید شامل مشارکت همه احزاب سیاسی سودانی باشد.
سایه سنگین تردید بر موفقیت آتش بس جدید
هر چند سعودیها و واشنگتن سعی دارند با میانجیگری بین دو طرف درگیر در سودان، راهکاری برای پایان تشنها بیابند اما نوع واکنش رهبران نظامی سودان در هفته‌های اخیر مسیر صلح را دشوار کرده است. در این راستا، سخنگوی وزارت خارجه سودان گفته که موفقیت نشست جده به این بستگی دارد که ایالات متحده و عربستان نیروهای واکنش سریع را متقاعد کنند که از مواضع خود عقب‌نشینی کرده و سلاحهای خود را به ارتش تحویل دهند. درخواستی که حمیدتی به شدت با آن مخالف است و دلیل اصلی درگیری هم به این خاطر بود که حمیدتی حاضر نشد تا نیروهای تحت امرش زیر بیرق ارتش بروند. از طرفی، آتش‌بس‌های متعدد در سه هفته گذشته هم ثمری نداشته و بلافصله از سوی یکی از طرفین نقض شده است.
از سوی دیگر، عربستان و آمریکا درحالی برای پایان تنشها در سودان نسخه می‌پیچند که مواضع سیاسی آنها در نگاه به تحولات سودان نقطه مقابل هم قرار دارد و بازیگران بی‌طرفی نیستند. عربستان در سالهای اخیر از شورای نظامی سودان و شخص البرهان حمایت کرده تا بتواند نفوذ خود را در این کشور آفریقایی افزایش دهد. بلافاصله پس از کودتای ارتش علیه عمرالبشیر، دیکتارتو سابق سودان، عربستان به همراه امارات بسته مالی 3 میلیارد دلاری را به دولت موقت البرهان تحویل داد تا مقدمات امتیازات‌گیری سیاسی در آینده را فراهم کند. عربستان به دلیل ساختار و شیوه حکومتی که دارد ترجیح می‌دهد افرادی مانند البرهان در راس قدرت سودان قرار بگیرند، زیرا بهتر می‌توانند منافع سعودیها را تامین کنند.
آمریکا هم با وجود اینکه ظاهرا از هر دو طرف درگیری در سودان خواسته تا خویشتنداری کرده و به تنشها پایان دهند اما نوع موضعگیری مقامات کاخ سفید نشان می‌دهد که حمیدتی را گزینه مناسبی برای منافع خود می‌دانند. آمریکا همواره شورش شبه‌نظامیان علیه دولتهای مستقر را (به استثنای دول متخاصم) محکوم می‌کرد اما در برابر اقدام نیروهای پشتیبانی سریع سودان هیچگونه مخالفتی نداشته و تنها به درخواست پایان درگیریها اکتفا کرده اند که این موضعگیری نشان می‌دهد که واشنگتن به حمیدتی بیشتر تمایل دارد. آمریکا در جولای 2019 هم به عربستان سعودی و امارات فشار آورده بود تا دست از حمایت کامل از شورای انتقالی نظامی سودان به رهبری البرهان بردارند و هر از گاهی جامعه بین‌المللی را برای تحت فشار قرار دادن البرهان تحریک می‌کرد. بنابراین تضاد منافع عربستان و آمریکا در سودان سبب می‌شود تا ابتکار صلحی که خواست جامعه جهانی است محقق نشود، چرا که این دو کشور در میز مذاکرات بیشتر دنبال تامین منافع خود هستند تا مردم سودان. برخی کارشناسان معتقند که خود عربستان و آمریکا یکی از عوامل اصلی بحران در سودان هستند و نمی‌توانند میانجی خوبی برای کاهش تنشها باشند.
جای خالی خواست سیاسی انقلابیون
با اینکه نشست طرف‌های درگیر در جده گامی مثبت برای کاهش تنشها به شمار می‌رود و در صورت موافقت رهبران دو طرف مناقشه می‌تواند در برقراری امنیت و ثبات در سودان موثر واقع شود اما اینکه روند سیاسی پس از آن چگونه پیش خواهد رفت، مسئله‌ای است که ذهن بسیاری از تحلیلگران را به خود مشغول داشته است.
مردم سودان چهار سال پیش اعتراضات مدنی علیه عمر البشیر را کلید زدند تا پس از سه دهه دیکتاتوری، دولتی مردمی روی کار بیاورند اما کودتاچیان، انقلاب را به نفع خود مصادره کرده و بر کرسی ریاست تکیه زدند. اکنون خواست اصلی سودانی‌ها انتقال قدرت از نظامیان به غیرنظامیان است اما با وجود وعده‌های البرهان و امضای توافق‌نامه با رهبران احزاب مدنی هنوز گشایشی در این زمینه حاصل نشده است و رهبران کودتا حاضر نیستند قدرت را به غیرنظامیان واگذار کنند.
اگرچه سازمان ملل و آمریکا پیشتر گفته بودند که باید هر چه سریعتر روند انتقال قدرت انجام شود اما در طرح جدید واشنگتن و ریاض، این موضوع مغفول مانده و توجهی به خواست عمومی سودانی‌ها نشده است. در مذاکرات جده فقط روی مسائل نظامی بحث می‌شود و خبری از بررسی مسائل سیاسی و آینده این کشور نیست.
این مسئله نشان می‌دهد که آمریکا و عربستان دوست دارند مهره‌های نزدیک به خود همچنان در سودان قدرت را در دست داشته باشند تا بتوانند برنامه‌های خود را به پیش ببرند. زیرا، قدرت گیری غیرنظامیان به منزله برچیدن دست استعماری آمریکا و ناکام گذاشتن روند عادی سازی روابط سودان با رژیم صهیونیستی است و این با خواست مقامات کاخ سفید در تضاد است.
درگیریهای اخیر بین رهبران کودتا نشان داد که دو طرف دنبال سهم‌خواهی در ساختار سیاسی هستند و با روند انتقال قدرت که آنها را به حاشیه خواهد برد موافقت نخواهند کرد. حمیدتی حتی حاضر نیست تحت سلطه البرهان باشد و دنبال تاسیس سازمان نظامی موازی با ارتش است، سازمانی که خارج از حیطه دولت و ارتش باشد. از اینرو، حتی اگر فرض بگیریم که مفاد توافقات سال گذشته با رهبران مدنی هم اجرایی شود در ظاهر غیرنظامیان در راس کار خواهند بود، اما در پشت پرده باز هم نظامیان هستند که درباره مسائل کلان حکومتی تصمیم گیری خواهند کرد.
ریشه خشونت‌های داخلی در سودان، بیش از آنکه نظامی باشد سیاسی است که تاکنون راه حلی برای آن پیدا نشده است. بنابراین، اگر نتایج نشست جده موقتی و جزئی باشد، بی‌ثباتی‌ها همچنان ادامه خواهد داشت و صلح در درازمدت هم امری دست نیافتنی خواهد بود. به عبارتی، وضعیت نه جنگ و نه صلح و با رهبری نظامیان همچنان در سودان حکمفرما خواهد بود.
