بازار؛ به نظر می‌رسد که مصر و ایران پس از حدود ۴۵ سال جدایی، به از سرگیری روابط دیپلماتیک خود در سطح سفیران بسیار نزدیک هستند، به ویژه در شرایطی که کشورها با ترسیم مجدد روابط به دنبال تحکیم موقعیت خود را نظام چند قطبی هستند.
از زمانی که «انقلاب اسلامی» در ایران در سال ۱۹۷۹، محمدرضا شاه پهلوی را سرنگون کرد، روابط تهران و قاهره تیره شد. در سال‌های اخیر، قاهره و برخی از کشورهای عربی منطقه‌ای و غربی از جمله ریاض، تل‌آویو و واشنگتن، تهران را به داشتن سیاست منطقه‌ای و به زعم آنها دخالت در امور داخلی کشورهای عربی از جمله یمن، لبنان، عراق و سوریه متهم کرده‌اند. در حالی که ایران بارها پایبندی خود به اصول حسن همجواری را اعلام کرده است.
نقش ریاض
باوجود سکوت رسمی مصر، به نظر می‌رسد که قاهره و تهران در آستانه دستیابی به موفقیت در مسیر روابط خود هستند. فدا حسین مالکی، عضو کمیسیون امنیت ملی و سیاست خارجی مجلس، اعلام کرد که مذاکرات بین تهران و قاهره در عراق ادامه دارد و روابط دو کشور (در سطح سفرا) در آینده نزدیک از سر گرفته خواهد شد. این اظهارات تاییدی است بر آنچه حسین امیرعبداللهیان، وزیر امور خارجه ایران، در همان روز درباره «وجود کانال رسمی ارتباط مستقیم بین دو کشور» اعلام کرد. وی افزود: «سیاست دولت ابراهیم رئیسی برای توسعه روابط با کشورهای منطقه و کشور برادر و دوست مصر اهمیت زیادی قائل بوده و تهران امیدوار است شاهد گشایش و توسعه جدی در روابط دوجانبه باشد».
به گزارش روزنامه «نشنال» امارات، اظهارات مالکی و عبداللهیان چند روز پس از آن بیان شد که مقامات مصری و عراقی اعلام کردند که مصر و ایران دو دور مذاکره در ماه مارس و آوریل در بغداد برگزار کردند. این گفتگوها بر احتمال برگزاری دیدار روسای جمهور مصر و ایران، عادی سازی روابط دو قدرت منطقه‌ای و کاهش تنش در کشورهای منطقه متمرکز بود.
عبداللهیان نام کشورهایی که ایران و مصر را برای از سرگیری روابط خود تشویق می‌کنند، اعلام نکرد اما به احتمال زیاد عربستان سعودی در کنار عراق، برجسته‌ترین نقش را در این تحولات منطقه‌ای ایفا می‌کند. ریاض و تهران با اجرای توافقی که در ۱۰ مارس با میانجیگری چین برای پایان دادن به گسست ۷ ساله صورت گرفت به دنبال احیای روابط دیپلماتیک خود هستند.
رییس جمهوری مصر نیز در بیانیه‌ای از توافق ایران و عربستان استقبال کرد و آرزوی قاهره را مبنی بر اینکه «این تحول بر سیاست‌های منطقه‌ای و بین المللی ایران تأثیر مثبت خواهد داشت» ابراز کرد. البته روابط عربستان با مصر در دوره گذشته و پس از تغییر رویکرد عربستان شاهد تنش‌هایی بود. رویکرد عربستان به سرمایه گذاری به جای کمک‌های مالی به مصر است که از یک بحران اقتصادی عمیق و بی‌سابقه رنج می‌برد.
دستاوردهای اقتصادی
بر اساس تحولات منطقه، کشورهای همسایه و کشورهای اسلامی جایگاه ویژه‌ای در سیاست خارجی ایران دارند. اگرچه مصر کشوری همسایه محسوب نمی‌شود، اما کشوری مهم عربی و اسلامی است که سال‌ها از روابط عادی و فرصت‌هایی که می‌تواند در اختیارش با ایران باشد، محروم بوده است.
البته ایران به اهمیت مصر واقف است و تنها به لحاظ مالی، فرهنگی، سیاسی و راهبردی به این کشور نگاه نمی‌کند، زیرا مصر کریدور مهمی برای گسترش همکاری‌های ایران با کشورهای آفریقایی است. ۶۰۰۰ سال تمدن، گذشته باشکوه، جمعیت زیاد، موقعیت خاص ژئوپلیتیکی، ارزش استراتژیک بالا و همچنین سابقه مبارزات ضد استعماری از ویژگی‌های بارز مصریان است.
با توجه به تحریم‌های ایران از یک سو و بحران اقتصادی شدیدی که مصر با آن مواجه است از سوی دیگر، احتمالا پرونده‌های اقتصادی بازگشت روابط بین قاهره و تهران را تقویت کند. به خصوص که مصر با چالش‌های بسیاری در آینده از جمله امنیت آبی خود مواجه است، زیرا مسئله سد رنسانس خطراتی را به همراه دارد.
شکی نیست که توقف در مرز ایران به دلیل نبود روابط دیپلماتیک، مصر را از روابط تجارت خود با قفقاز و آسیای میانه باز می‌دارد و در این امر دائماً به روسیه یا ترکیه برای عبور نیاز دارد. این در تضاد با آرزوهای مصر است که به دنبال باز کردن افق روابط خود به مناطق مهم نوظهور، از جمله ایران و فراتر از آن است.
عادی‌سازی احتمالی روابط قاهره و تهران احتمالا باعث ورود گردشگران ایرانی به مصر کمک کند. مصری بخش قابل توجهی از درآمدهای حیاتی گردشگری خود را به دلیل پیامدهای جنگ روسیه و اوکراین از دست داده است. در زمانی که اقتصاد مصر از کمبود شدید ارز خارجی رنج می‌برد، مقامات مصری در ماه مارس گذشته تصمیم گرفتند به ایرانیان مقیم خارج از کشور اجازه ورود به آنها را بدهند. بر اساس آمار رسمی، مصر در سال ۲۰۲۲ حدود ۱۱.۷ میلیون گردشگر را پذیرایی کرده و هدف آن ۱۵ میلیون گردشگر در سال ۲۰۲۳ است.
از سوی دیگر ایران نیز پتانسیل بسیاری خوبی برای جذل گردشگران مصری را دارد.
بحران اقتصادی ناشی از جنگ روسیه و اوکراین و قبل از آن همه‌گیری کووید-۱۹، همه قدرت‌های منطقه را به سمت فضای آرام سوق می‌دهد، زیرا دیگر نمی‌توانند هزینه سنگین درگیری‌های نظامی را تحمل کند. در این میان، بدون تردید بازگشت احتمالی روابط تهران و قاهره به تقویت همکاری‌های اقتصادی، تجاری و سرمایه گذاری بین دو کشور کمک می‌کند، اما این تلاش ممکن است به دلیل تحریم‌های غرب علیه تهران با موانعی مواجه شود. در واقع، ایران در راستای برنامه مصر در راستای داشتن نقش پررنگ در منطقه است که توسط کشورهای نفت‌خیز خلیج فارس به‌ویژه عربستان سعودی و امارات به نوعی تصرف شده بود.
همچنین به باور کارشناسان ورود سرمایه‌گذاری‌های ایرانیان در درجه نخست بر روی بخش صنعتی مصر از جمله پتروشیمی، مایع‌سازی گاز و فناوری متمرکز خواهد بود، البته این موضوع در کاهش تحریم‌های اقتصادی ایران و نفوذ بیشتر اقتصادی در شامات کمک کننده خواهد بود بویژه که ایجاد کریدور ایران-عراق-اردن-مصر می‌تواند در تجارت کالایی دو کشور نقش سازنده داشته باشد.
رابطه با ایران، نتایج مثبت اقتصادی برای مصر دارد بویژه که قاهره در حال حرکت به سمت شرق و غرب به منظور جذب سرمایه گذاری خارجی است و هدف آن به حرکت درآوردن اقتصاد متاثر از رکود جهانی در نتیجه جنگ روسیه و اوکراین است.
البته در سال ۲۰۱۲ در زمان دولت محمد مرسی، تعدادی از سرمایه گذاران ایرانی خواستار تخصیص یک قطعه زمین در یکی از مناطق صنعتی برای مونتاژ خودروی ایرانی سمند در مصر شدند که هزینه سرمایه گذاری حدود ۸۰ میلیون دلار بود. البته حجم سرمایه گذاری ایران در مصر از طریق ۱۲ شرکت ثبت شده در سازمان سرمایه گذاری عمومی مصر از سال ۱۹۷۴ تا ۲۰۱۰ بالغ بر ۳۳۱ میلیون دلار بوده است که رقم بزرگی نیست.
سرمایه‌گذاری‌های ایرانیان در مصر در ۶ حوزه دیگر نیز وجود دارد که بیشتر آنها نمایندگی‌هایی از شرکت‌های ایرانی تا بازرگانان مصری هستند، مانند فرش ایرانی که واردات مصر از آن سالانه حدود ۱۰ میلیون پوند مصر است.
برای تسهیل امور فوق، ایجاد کارخانه تولید خودروهای داخلی و سرمایه گذاری مشترک، راه اندازی مجدد بانک مشترک ایرانیان مصر و همچنین ایجاد شرکت‌های مشترک در زمینه‌های نساجی، دریانوردی دریایی و تجارت فرش می تواند در این مورد تاثیرگذار باشد.
علاوه بر این، ایرلاین‌های ایرانی قصد دارند پروازهایی را در آسمان مصر به تعدادی از کشورهای آفریقایی انجام دهند. بنابراین این رابطه با ایران، نتایج مثبت اقتصادی برای مصر دارد بویژه که قاهره در حال حرکت به سمت شرق و غرب به منظور جذب سرمایه گذاری خارجی است و هدف آن به حرکت درآوردن اقتصاد متاثر از رکود جهانی در نتیجه جنگ روسیه و اوکراین است.
شکی نیست که نزدیکی مصر و ایران باعث نگرانی تل آویو می‌شود که از سال ۱۹۷۹ معاهده سازش با قاهره دارد. تل آویو دارای زرادخانه هسته‌ای است که به طور رسمی اعلام نشده و تحت کنترل نهادهای بین‌المللی نیست اما تهران را به تلاش برای تولید سلاح هسته‌ای متهم می‌کند. هرچند که تل آویو در پاسخ ادعا دارد که برنامه آن برای اهداف صلح آمیز از جمله تولید برق طراحی شده است. بنابراین این رژیم از هر تلاشی برای عدم احیای روابط تهران و قاهره بهره خواهد گرفت.
