الوقت- پایان دوران تک قطبی در غرب آسیا و در سطح جهانی، و شروع «بازی بزرگ» بین قدرتهای بزرگ در خلیج فارس، شرایط مساعدی را برای کشورهای منطقه فراهم کرده تا ظرفیت‌ها و توانمندی‌های خود را بکار گرفته و در نظم نوین جهانی حضور فعالتری را تجربه کنند. اگرچه تا یک دهه پیش در بین کشورهای عرب خلیج فارس، فقط عربستان سعودی به دلیل جایگاهی که در جهان عرب و بازارهای انرژی داشت، سیاست نفوذ در کشورهای منطقه را دنبال می‌کرد اما با رقابتی که بین اعراب شکل گرفته است، کشورهای کوچک‌تری همانند امارات و قطر هم به جرگه بازیگران مهم منطقه‌ای پیوسته‌اند. قطر از جمله بازیگرانی است که در سالهای اخیر با تکیه بر ابزار تمکن مالی به تقویت شبکه اتحادها و ائتلاف‌های خارجی و نفوذ منطقه ای پرداخته است.
در همین رابطه، تمیم بن حمد آل ثانی، امیر قطر روز جمعه به عراق سفر کرد تا روابط خود را با این کشور افزایش دهد. در این سفر، تفاهم‌نامه‌های زیادی با موضوع همکاری جامع در زمینه‌های سیاسی و اقتصادی و در زمینه انرژی و سرمایه گذاری بین مقامات دو کشور امضا شد. همچنین امضای دو قرارداد در زمینه حمل و نقل هوایی و دریایی و یادداشت تفاهمی در خصوص لغو شرایط روادید برای دارندگان گذرنامه دیپلماتیک در این مراسم امضا شد.
تفاهم‌نامه‌های همکاری در زمینه انرژی مربوط به نفت خام و تامین گاز مایع عراق و تفاهم‌نامه همکاری برای ایجاد یک شرکت نفتی مشترک و تفاهم‌نامه دیگری برای ایجاد پالایشگاه، افزایش همکاری‌ها در زمینه اقلیمی و محیط زیست و توسعه جاده‌ها از جمله تفاهمات بین مقامات بغداد و دوحه بود که نشان می‌دهد دو طرف گام بلندی برای ارتقای سطح همکاری‌ها برداشته‌اند.
انرژی عراق در کانون توجه قطر
از محتوای توافقات انجام شده بین مقامات عراقی و قطری، اینگونه برمی‌آید که مسئله انرژی، محور اصلی این تفاهم‌نامه‌ها بود و همانگونه که خبرگزاری رویترز گزارش داد، دولت قطر در حال مذاکره برای به دست آوردن سهام گروهی از پروژه‌های انرژی در عراق به ارزش 27 میلیارد دلار متعلق به شرکت فرانسوی توتال است. گفته می‌شود شرکت «قطر انرژی» قصد دارد 30 درصد از سهام این شرکت فرانسوی را خریداری کرده و بخشی از فعالیت آنرا در عراق برعهده بگیرد.
به گفته منابع آگاه، شرکت «قطر انرژی» و «توتال» در حال مذاکره در این زمینه هستند و با وجود عدم دستیابی به توافق نهایی، اما به احتمال زیاد این معامله انجام خواهد شد.
سران عراقی هم که به سرمایه گذاری شرکتهای غربی در عرصه انرژی تمایل دارند، امیدوارند که با شروع فعالیت شرکت قطری، شرکتهای غربی هم مجاب شوند دوباره به خاک عراق برگرداند. برخی از شرکتهای غربی از جمله «اکسون موبیل، شل و بی پی» پس از اشغال عراق در سال 2003 به دلیل کاهش درآمدهای مالی از این کشور خارج شدند و شاید حضور قطر انرژی، جذابیتهایی را برای شرکتهای اروپایی و آمریکایی ایجاد کند تا سهمی از این کیک داشته باشند.
تمرکز مقامات دوحه به سهام توتال درحالی است که این شرکت فرانسوی در سپتامبر 2021 قراردادی را با عراق منعقد کرد که شامل 4 پروژه بزرگ از جمله سرمایه‌گذاری 600 میلیون فوت مکعب گاز در روز و افزایش تولید میدان نفتی آرتاوی از 85000 بشکه به 210 هزار بشکه در روز است. علاوه بر این، این پروژه شامل احداث نیروگاه خورشیدی با ظرفیت یک گیگاوات و پروژه تزریق آب دریا به میزان پنج میلیون بشکه در روز برای افزایش فشار ذاتی در میادین نفتی جنوب کشور است. انتظار می‌رود که غول فرانسوی در ابتدا 10 میلیارد دلار سرمایه گذاری کند و کل هزینه‌ها را تا پایان پروژه به حدود 27 میلیارد دلار برساند. به همین خاطر بیراه نیست که دولت قطر قصد دارد به هر قیمتی شده سهام توتال را خریداری کند، زیرا عملا تامین انرژی عراق در دستان شرکتهای قطری خواهد گرفت. همچنین قطر در ازای تامین نیازهای عراق، می‌تواند درآمد زیادی را از این طریق به دست آورد و این منابع ارزی را برای توسعه زیرساختهای داخلی ایتفاده کند.
از سوی دیگر، سرمایه‌گذاری در بخش گاز مرتبط با استخراج نفت هم یکی از برنامه‌های قطر است که در تفاهم نامه‌های اخیر روی آن توافق شده است. وزارت نفت عراق تخمین می‌زند که این کشور حدود 132 تریلیون فوت مکعب گاز دارد که 700 میلیارد آن در دهه‌های گذشته به دلیل ضعف فنی سوزانده شده است و به عبارتی این حجم قابل توجه از انرژی هدر رفته است و قطری‌ها با استفاده از تجاربی که در این زمینه دارند، می‌خواهند به عراقیها کمک کنند تا این مقدار انرژی را به چرخه تولید برق برگردانند.
عراق در حال حاضر بخش عمده‌ای از گاز مورد نیاز خود از ایران وارد می‌کند و در صورتی که بتواند گاز هدر رفت خود را به نیروگاههای برق تزریق کند می‌تواند بخشی از وابستگی خود به خارج را کاهش دهد. باتوجه به اینکه عراق در سالهای اخیر با مشکل تامین برق در داخل مواجه بوده و از این حیث به کشورهای همسایه وابسته است، لذا قطری‌ها تلاش دارند به عراق در این عرصه کمک کنند.
عبدالحسن الشمری، تحلیلگر اقتصادی عراقی، معتقد است:«ورود قطر برای سرمایه‌گذاری در عراق در حوزه انرژی به این معناست که عراق علاوه بر انرژی برق، در صادرکننده مشتقات نفتی هم پیشگام خواهد بود. سهم 30 درصد برای قطر و 70 درصد برای طرف عراقی برای توسعه عراق مهم است، زیرا عراق برای راه اندازی کارخانه‌ها در زمینه کشاورزی به انرژی الکتریکی نیاز دارد».
لازم به ذکر است که «قطر انرژی» شرکت نفت و گاز دولتی قطر است که در زمینه اکتشاف، استخراج، پالایش، انتقال و ذخیره‌سازی نفت خام، گاز طبیعی و تولید ال‌ان‌جی، ال‌پی‌جی، محصولات پتروشیمی و فراورده‌های نفتی فعالیت می‌کند و به‌طور میانگین روزانه ۶۵۵ هزار بشکه نفت خام تولید می‌نماید. درآمد حاصل از نفت و گازی که توسط شرکت قطر انرژی به دست می‌آید، به‌طور متوسط 60 درصد از تولید ناخالص داخلی این کشور را شامل می‌شود. قطر انرژی، یکی از بزرگترین شرکتهای نفتی جهان، از نظر مالکیت مجموع ذخایر نفت و گاز می‌باشد و با توسعه زیرساختها برای صادرات نفت و گاز، پیش‌بینی می‌شود که درآمدهای این شرکت در آینده به طور چشمگیری افزایش یابد.
گسترش نفوذ در منطقه
قطر اگرچه یک کشور کوچک در حاشیه خلیج فارس به شمار می‌رود اما به لطف ذخایر عظیم نفت و گاز و کسب درآمدهای بیشتر از این حوزه، نسل جدید رهبران قطر همانند دیگر کشورهای عرب سعی دارند تا جایگاه بین المللی دوحه را در نظام بین المللی ارتقا دهند و برای این منظور مسئله انرژی در کانون توجه حاکمان این کشور قرار دارد.
شرکت قطر انرژی، از طریق مشارکت در برخی پروژه‌های جهانی، در نظر دارد طی دهه آینده به بزرگترین شرکت در تجارت گاز طبیعی مایع جهان تبدیل شود. قطر قراردادهای زیادی را با کشورهای بزرگی مانند چین و آلمان برای انتقال گاز مایع امضا کرده و سعی دارد تا نبض این بازار پرسود را در دست خود بگیرد و با توسعه زیرساختهای انرژی خود گامهای بلندی برای رسیدن به این هدف برداشته است. بنابراین، عراق به دلیل داشتن ذخایر بزرگ نفتی، یکی از مناطقی است که شرکت قطری تلاش می‌کند تا بخش انرژی آنرا تحت کنترل خود داشته باشد.
به اعتقاد کارشناسان، قطر توانایی‌های مالی و عملی زیادی دارد و می‌تواند به موفقیت پروژه‌های انرژی در عراق کمک زیادی کند و سهم سرمایه‌گذاری مورد نظر در پروژه‌ها را نیز خواهد داشت. از آنجا که محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق هم در ماه‌های اخیر سیاست همگرایی عربی را در دستورکار قرار داده است، این مسئله راه نفوذ شرکتهای قطری به عراق را هموارتر می‌کند.
تنش بین قطر و کشورهای شورای همکاری خلیج فارس در ژوئن 2017 که حتی به قطع روابط سیاسی چهارساله منجر شد، تجربه خوبی برای حاکمان دوحه بود و به این جمع‌بندی رسیدند که باید خود را از یوغ سیاستهای عربستان و امارات خارج کنند، و برای رسیدن به این هدف از دروازه‌های مالی وارد شدند.
قطر به دلیل برخورداری از ذخایر مالی هنگفت سعی کرده نفوذ منطقه‌ای خود را افزایش دهد و در سالهای اخیر در بخشهای اقتصادی و گردشگری ترکیه سرمایه گذاری زیادی انجام داده است و توانسته دولتمردان این کشور را با سیاستهای خود همسو کند. لذا، این سناریو در عراق هم با جدیت پیگیری می‌شود و این شیخ نشین کوچک که خود را در قامت رهبری انرژی می‌بیند روی کشورهای صاحب نفت و گاز تمرکز بیشتری دارد.
خیز بلند قطر به سوی حضور در بازار انرژی عراق پس از آن انجام می‌شود که عربستان و امارات سعی دارند با انتقال بخشی از برق خود به عراق، در ساختارهای حاکمیتی این کشور نفوذ کرده و بغداد را با سیاستهای منطقه‌ای خود همسو کنند. از اینرو، دوحه نیز نمی‌خواهد از این قافله سهم خواهی عقب بماند و درصدد است وزن خود را در برابر برادران عرب خود بالا ببرد. چرا که قطری‌ها به خوبی می‌دانند در نظم نوین جهانی، کشورهایی که نبض انرژی را در دست داشته باشند، در سیاستهای جهانی تاثیرگذار خواهند بود.
