با توجه به سفر رسمی «امامعلی رحمان» رئیس جمهور تاجیکستان به جمهوری اسلامی ایران تعدادی از کارشناسان تاجیک نظر و دیدگاه‌های خود را در مورد روابط میان دو کشور با خبرنگار خبرگزاری فارس در دوشنبه در میان گذشتند.
«ذوالفقار اسماعیلیان» روزنامه‌نگار و تحلیلگر
سفر رسمی رئیس جمهور تاجیکستان به ایران پس از یک مقطع زمانی نسبتا طولانی9 ساله انجام شد. تا قبل از این، بالاترین رقم بازدیدهای خارجی «امامعلی رحمان» پس از روسیه به ایران تعلق می‌گرفت و جمهوری اسلامی در ردیف سوم فهرست شرکای تجاری تاجیکستان قرار داشت.
متاسفانه به دلایلی در چند سال پیش روابط میان دو کشور برادر با برخی مشکلات مواجه شد که در این خصوص هم در تاجیکستان و هم در ایران نظر و دیدگاه‌های متعددی مطرح شد که ضرورت به پرداختن مجدد به این موضوع نیست.
فقط این نکته شایان تاکید است که برای جلوگیری از بروز هر نوع تنش احتمالی در روابط میان دو کشور همزبان، هم‌فرهنگ و هم‌تاریخ که عمدتا حاصل مداخلات طرف‌های مغرض و بدخواه خارجی است، باید خط قرمزهای منافع ملی به دقت مد نظر قرار داده شود.
به صورت طبیعی برای تاجیکستان روابط و همکاری با ایران نه تنها از منظر منافع تجاری و اقتصادی از اهمیت بالایی برخوردار است، بلکه متعلق بودن به تاریخ، تمدن، زبان و ارزش‌های فرهنگی واحد و مشترک یکی از عوامل مهم و تاثیرگذار در قرار گرفتن منافع ژئوپلیتیکی دو کشور در بستر مشترک و همسو است که نمونه‌های از آن را طی سال‌های گذشته در ثبت جهانی میراث فرهنگی و هنری مشترک مشاهده کردیم.
به نظر من این نکته نیز قابل توجه است که طی مدت‌های اخیر و به خصوص پس از آغاز عملیات نظامی روسیه در اوکراین، رویارویی میان روسیه و آمریکا به مراتب شدت گرفته است. روابط آمریکا و غرب با چین نیز پیچیده‌تر از گذشته شده و شرایط به گونه‌ای است که «مسکو» و «پکن» ملزم به حمایت از ایران در تقابل با آمریکا خواهند بود.
این مهم همچنین بدین معنی است که روسیه و چین مخالف نقش آفرینی فعال ایران در آسیای مرکزی نیستند که با عضویت جمهوری اسلامی در سازمان همکاری‌های شانگهای فرصت‌های به مراتب بهتری فراهم خواهد شد.
اتفاق مهمی که طی یک سال اخیر رخ داد جدی شدن روند همکاری های میان دوشنبه و تهران در زمینه های نظامی و فنی می‌باشد. در یک سال پیش طی سفر «شیر علی میرزا» وزیر دفاع تاجیکستان به ایران و تصمیم به ایجاد کمیته مشترک نظامی و دفاعی گرفته شد که برای بسیاری ناظران خارجی غیر قابل انتظار بود.
در کمتر از سه هفته پیش نیز سرلشکر باقری رئیس ستاد مشترک نیروهای مسلح ایران به تاجیکستان انجام شد که ضمن آن کارخانه مشترک تولید پهپاد راه اندازی گردید که اقدامی بی سابقه بوده و حاکی از جدید بودن نگاه ایران به مشارکت نظامی و امنیتی با تاجیکستان می‌باشد.
ضمنا به این نکته نیز باید توجه داشت که در متن تشدید فعالیت‌های سیاسی، امنیتی و فرهنگی ترکیه در آسیای مرکزی و عضویت قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان و ترکمنستان در سازمان کشورهای ترک، تاجیکستان است که به عنوان تنها کشور فارسی زبان منطقه در حاشیه قرار داده شده است. در چنین شرایطی، برای «تهران» تقویت موضوع همکاری با «دوشنبه» از اهمیت مهم و حتی راهبردی برخوردار می‌شود.
«نعمت میرزا احمد» کارشناس مسائل منطقه
سردی روابط میان تاجیکستان و ایران طی سال‌های گذشته نه تنها تبعات منفی برای دو کشور داشت، بلکه پیامدهای دیگری را هم در ابعاد منطقه‌ای به بار آورد. چنانچه تاجیکستان و ایران در مورد مسائل امنیتی منطقه و به خصوص افغانستان همکاری نزدیک می‌داشتند، احتمالا وضعیتی که امروز بر این کشور همسایه «دوشنبه» و «تهران» حاکم شده است، می توانست طوری دیگر باشد.
یکی از نتایج ملموس فاصله گرفتن دو کشور از همکاری نزدیک در مسائل حساس منطقه و به ویژه افغانستان، این است که زبان و فرهنگ فارسی در این کشور همسایه به طور برنامه‌ای و هدفمند در حاشیه قرار داده شده که با تاریخ و فرهنگ افغانستان و مهم تر از همه با اراده مردم آن در تقابل است.
این اتفاق برای منافع مشترک فرهنگی تاجیکستان و ایران در افغانستان پیامدهای سنگینی دارد که جبران آن نیازمند هزینه‌های بالایی خواهد بود. امید است با سفر رئیس جمهور تاجیکستان به ایران و بازگشت روابط به سطح مطلوب میان دو ملت دوست و برادر، به این موضوع و سایر حوزه‌های منافع تمدنی مشترک تاجیکستان و ایران توجه لازم صورت گیرد.
به نظر من این نکته که «امامعلی رحمان» ضمن استقبال از روسای جمهور ایران در «دوشنبه» همیشه تاکید می‌کند «به وطن دوم خودتان خوش آمدید»؛ تنها یک تعارف دیپلماتیک نیست و استفاده این حرف جز در رابطه به مقامات کشورهای همزبان، جای دیگری به چشم نمی‌خورد.
همچنین از سوی رهبری جمهوری اسلامی، «خویشاوندی» عنوان شدن روابط میان ایران و تاجیکستان نشان دهنده عمق نگاه تهران به تاجیکستان است. ضمنا آقای رئیسی نیز طی گفت و گوی تلفنی خود با رئیس جمهور تاجیکستان به مناسبت عید فطر بر این نکته تاکید داشت که «امنیت و سعادت مردم تاجیکستان امنیت و سعادت مردم ایران است».
«عبدالفتاح واحد» تحلیلگر سیاسی
روابط ایران و تاجیکستان نه تنها برای دو کشور هم زبان از اهمیت ویژه‌ای برخوردار است، بلکه قادر به تاثیرگذاری بر اوضاع منطقه‌ای نیز است. اعمال تحریم‌های بی شمار و طولانی مدت آمریکا و غرب علیه ایران و تلاش‌های مداوم برای محاصره ژئوپلیتیکی و اقتصادی جمهوری اسلامی، بر اهمیت آسیای مرکزی به عنوان یکی از مناطقی که دارای فرصت‌های خوب همکاری با «تهران» می باشد، افزوده است. در این راستا، تاجیکستان به عنوان یک کشور دارای اشتراکات عمیق تاریخی، فرهنگی و زبانی می‌تواند نقش قابل توجهی داشته باشد.
خوشبختانه نگاه دولت آقای رئیسی نسبت به همکاری با کشورها و مناطق همسایه، از جمله آسیای مرکزی، در قیاس با دولت قبل متفاوت و امیدوارکننده است. به اعتقاد من حضور فعال ایران در عرصه‌های اقتصادی، زیربنایی و ارائه خدمات فنی و مهندسی می‌تواند نتیجه بسیار مطلوبی داشته باشد. ضمنا ایران در سال‌های قبل در این زمینه‌ها فعال بوده و پروژه‌های مهمی نظیر ساخت تونل، نیروگاه برق آبی، جاده و غیره اجرا کرده است.
حوزه دیگری که می‌تواند نتیجه بخش باشد، گردشگری است که خوشبختانه در این زمینه ضمن سفر فعلی رئیس جمهور تاجیکستان سند همکاری به امضا رسید.
با توجه به خطر تروریسم و افراط گرایی در منطقه و به خصوص فعال شدن گروه‌های تروریستی و به ویژه داعش در افغانستان و احتمال تشویق هسته‌های افراطی زیرزمینی و اقدام در کشورهای آسیای مرکزی، همکاری‌های نظامی و امنیتی ایران با منطقه و قبل از همه با تاجیکستان بسیار ضروری به نظر می‌رسد.
به باور من مهم ترین بحث در روابط میان تاجیکستان و ایران بازگرداندن اعتماد بین مقامات عالی دو کشور است که محقق شدن آن، تمام حوزه‌های همکاری را تحت تاثیر قرار داده و فرصت‌های جدیدی را نه تنها برای بازگرداندن روابط به سطح قبل از سال 2015، بلکه بسیار فراتر از آن فراهم خواهد کرد.
بازگشت به سطح روابط استراتژیک و تبدیل شدن به الگوی همکاری‌های موثر در منطقه، توقع مردم دو کشور دوست و برادر از دولت‌های خود است.
