الوقت-اربعین 1402 علاوه بر ثبت رکورد جدید تعداد زائران کربلای حسینی (ع) برای گسترش تجارت و تسهیل سفر شهروندان دو کشور ایران و عراق با یک اتفاق بسیار مسرت بخش همراه بود و آن شروع آخرین فاز اتصال خط ریلی شلمچه به بصره توسط مقامات عالی رتبه دو کشور.
محمد شیاع السودانی، نخست وزیر عراق، و محمد مخبر، معاون رئیس جمهور ایران، هفته گذشته سنگ بنای پروژه اتصال راه آهن را در گذرگاه مرزی شلمچه گذاشتند تا هر چه سریعتر این پروژه قدیمی به سرانجام برسد.
به گفته مقامات ایرانی این پروژه بخشی از یک برنامه راهبردی برای دو کشور است و راه آهن بین دو همسایه را به هم متصل می‌کند و مکمل مسیرهای حمل و نقل بین‌المللی است. محمد مخبر در زمان کلنگ زنی این خط آهن گفت:«این مسیر مهم با همکاری دو کشور طی دو سال آینده در چارچوب سیاست تقویت روابط با همسایگان تکمیل خواهد شد و امیدواریم برای کشورهای ایران و عراق و همچنین کشورهای منطقه منشأ خیر و برکت باشد».
راه آهن شلمچه – بصره 32 کیلومتر طول دارد و شهر بصره واقع در جنوب شرقی عراق را به خرمشهر در استان خوزستان متصل می‌کند. بر اساس توافقات انجام شده قرار است 16 کیلومتر از این پروژه در شلمچه توسط راه‌آهن جمهوری اسلامی و ۱۶ کیلومتر نیز توسط دولت عراق احداث می‌شود.
احداث این خط آهن از دهه‌ها پیش کلید زده شده بود اما بنابه دلایل مختلف عراقی‌ها در این پروژه اهمال کاری کردند. ایران در سال 2011 خط آهن خرمشهر – شلمچه به طول 17 کیلومتر را تکمیل کرد که قرار بود به بصره متصل شود اما برای مدت زیادی پروژه به حالت تعلیق درآمد. این خط آهن مخالفان زیادی در داخل عراق و خارج داشت و بر اساس گزارشها، آمریکا در سالهای اخیر با فشار به دولتمردان بغداد اجازه تکمیل این کریدور را نمی‌داد ولی این فشارهای بین‌المللی هم نتوانست مانع تحقق رویای دو کشور شود و پس از دیدارهای مکرر مقامات ارشد ایران و عراق، تکمیل این خط آهن هم در دستورکار قرار گرفت.
مزایای اقتصادی ایران در خط آهن شلمچه-بصره
این خط آهن که قرار است به خطوط بین‌المللی در آینده متصل شود، برای ایران مزایای اقتصادی زیادی دارد که در ذیل می‌توان به مهمترین آنها اشاره کرد.
اول، مهمترین کارکرد خطوط ریلی رشد و توسعه تجارت بین کشورها است و ایران نیز می‌تواند از خط آهن شلمچه- بصره برای توسعه روابط تجاری خود با عراق بهره‌برداری کرده و در کمترین زمان و با هزینه پایین کالاهای خود را به همسایه خود صادر کرده و واردات خود را نیز از این طریق انجام دهد. عراق دومین شریک تجاری ایران به شمار می‌رود و با تکمیل این کریدور ترانزیتی، سطح روابط تجاری هم رونق خواهد گرفت و هدف تجارت 20 میلیارد دلاری بین دو کشور نیز هر چه زودتر عملی خواهد شد. ارزش صادرات ایران به عراق در حال حاضر سالانه بین 12 تا 13 میلیارد دلار است که 9 میلیارد آن کالاهای عمومی توسط بخش خصوصی و 3 میلیارد مابقی مربوط به صادرات برق و انرژی است که در صورت تمکیل این پروژه، صادرات این کالاها با سرعت بیشتری انجام خواهد شد.
دوم، بحث جابجایی مسافر یکی از ارکان اصلی خط آهن شلمچه- بصره را تشکیل می‌دهد و از آنجا که سالانه میلیونها نفر به عتبات عالیات در عراق سفر می‌کنند، این خط آهن می‌تواند در انتقال زائران به خصوص در مراسم پیاده روی اربعین حسینی (ع) نقش مهمی ایفا کند که این مسئله در ارتقای فرهنگی بین دو کشور هم موثر خواهد بود. از آنجا که خطوط ریلی نسبت به مسیرهای هوایی و جاده‌ای از امنیت بالایی برخوردارند، از این منظر نیز خط آهن دو کشور در بالا بردن امنیت مسافران در مراسم اربعین کارگشا خواهد بود و از بار ترافیک انسانی در گذرگاه‌های مرزی خواهد کاست.
در این رابطه همزمان با شروع به ساحت پروژه سید میعاد صالحی، مدیرعامل راه‌آهن جمهوری اسلامی درباره میزان ظرفیت مسافری و ترانزیتی و باری مسیر شلمچه – بصره گفت که هر خط ریلی بین ۸ تا ۱۰ میلیون تن امکان جابه‌جایی بار دارد و در حوزه مسافری نیز ظرفیتی حدود ۱۲ میلیون نفر پیش‌بینی می‌شود.
سوم، دسترسی به دریای مدیترانه یک هدف راهبردی برای ایران است و تهران قصد دارد از طرق خطوط ریلی عراق و پس از آن با اتصال به مسیرهای ریلی سوریه، به این امر مهم دست پیدا کند و روند صادرات کالا به مصد سوریه، لبنان و اروپا در کمترین زمان و با هزینه پایین انجام خواهد شد. بیش از یک دهه بحران و ناامنی در سوریه به معضلی بزرگ برای حمل کالاهای ایرانی به مقصد این کشور، چه از طریق هوا، دریا و زمینی تبدیل شده بود اما اکنون با پایان بحران و تسلط دمشق بر اوضاع امنیتی شرایط برای گسترش تجارت دو طرفه و حتی صادرات کالاهای ایرانی از مسیر سوریه به دیگر کشورهای منطقه فراهم شده است و از اینرو خط آهن شلمچه- بصره، در این فرآیند کمک شایانی خواهد کرد. از آنجا که سوریه در عصر بازسازی بعد از جنگ قرار دارد، ایران به عنوان یکی از هم پیمانان آن با انتقال مصالح ساختمانی و کمکهای فنی از طریق خطوط ریلی، می‌تواند روند بازسازی‌ها را سرعت ببخشد.
چهارم، با توجه به قرار گرفتن ایران در شاهراه مسیرهای ترانزیتی، از طریق خط شلمچه- بصره، ایران می‌تواند به شبکه‌های ریلی کشورهای حاشیه خلیج فارس، از جمله عربستان و کویت هم متصل شود و روابط تجاری خود با شیوخ خلیج فارس را از این مسیر ترانزیتی توسعه دهد.
پنجم، باتوجه به اینکه ایران از چهار دهه پیش تحت شدیدترین تحریمهای غرب قرار دارد، لذا خط آهن شلمچه- بصره به عنوان ابزاری برای دور زدن تحریمهای غرب و فشارهای خارجی عمل خواهد کرد.
ششم، این خط همچنین موقعیت جغرافیایی ایران را در پروژه جاده ابریشم چین تقویت می‌کند و به این ترتیب تهران بازیگر اصلی در غرب آسیا و همچنین به هاب تجاری در منطقه تبدیل خواهد شد.
بهره مندی عراق از کریدور بین المللی
این خط آهن همانگونه که برای ایران سودمند است، برای عراق هم ثمرات فراوانی خواهد داشت. اول، عراق که در سالهای اخیر به دلیل ناامنی و بی‌ثباتی سیاسی مداوم، با بحران اقتصادی دست و پنجه نرم می‌کند می‌تواند با استفاده از این خط ریلی روند تجارت خود با تهران را افزایش داده و به اقتصاد خود سر و سامان دهد.
دوم، این خط آهن به توسعه گردشگری مذهبی در عراق کمک خواهد کرد، بر اساس آمارهای رسمی امسال 4 میلیون نفر فقط از ایران در مراسم پیاده روی اربعین شرکت کرده بودند که در طول سال هم هزاران نفر دیگر راهی عتبات عالیات می‌شوند و بنابراین، با توسعه زیرساختهای ریلی میلیونها مسافر می‌توانند از خط آهن جدید استفاده کنند. در این رابطه نخست وزیر عراق هم در سخنانی گفت که اتصال خط آهن به ایران برای جابجایی مسافران، بخش حمل و نقل عراق را فعال می‌کند. نخست وزیر عراق همچنین تاکید کرد که وزیر حمل و نقل عراق در عربستان، پرونده اتصال راه آهن با عربستان برای انتقال مسافران و حجاج را نیز بررسی می‌کند. از اینرو، با تکمیل خط آهن شلمچه- بصره و در ادامه اتصال آن به مسیرهای ریلی خلیج فارس، گردشگری عراق هم رونق بیشتری خواهد گرفت.
سوم، این پروژه عراق را قادر می‌سازد تا به راحتی به شبکه راه آهن گسترده ایران که تا مرز شرقی امتداد دارد متصل شود. این پیوند مسیرهایی را برای بغداد برای ارتباط با افغانستان، پاکستان، چین، قفقاز، آسیای مرکزی و خاور دور باز خواهد کرد. تجارت عراق با این کشورها بیشتر از مسیر هوایی و دریایی انجام می‌شود که هزینه‌های زیادی را به دولت عراق تحمیل می‌کند، لذا کریدور ریلی در کاهش هزینه‌های بغداد مثمر ثمر خواهد افتاد.
چهارم، در آینده، این پروژه عراق را به عنوان یک مسیر ترانزیتی برای تجارت بین کشورهای عربی منطقه خلیج فارس با جمهوری‌های آسیای مرکزی و روسیه قرار می‌دهد. ایران و روسیه به تازگی توافق نامه احداث خط آهن رشت-آستارا را برای تکمیل کریدور شمال-جنوب امضا کرده‌اند و خط آهن شلمچه- بصره هم به این کریدور بین‌المللی متصل خواهد شد.
ثمرات منطقه‌ای خط آهن شلمچه-بصره
پروژه‌‌های زیرساختی مشترک میان کشورها را نمی‌توان تنها از منظر اقتصادی نگریست و پیامدهای ژئوپلیتیکی آن نیز باید مورد توجه قرار گیرد. شکی نیست که پروژه اتصال ریلی ایران و عراق ارتباطات بین کشورهای غرب آسیا را تقویت می‌کند و نیاز به همکاری قدرت‌های دیگر با این منطقه مهم را که به لحاظ استراتژیک در بخشی از «هارتلند» جهانی قرار دارد، افزایش می‌دهد.
از سوی دیگر، پروژه جدید به روند انتقال مسافران از کشورهای آسیای مرکزی و جمهوری آذربایجان به عراق و از آنجا به کشورهای دیگر، به ویژه عربستان سعودی، در ایام حج و عمره خدمات رسانی خواهد کرد.
عمان و عربستان سعودی در ماه‌های اخیر آمادگی خود را برای توسعه زیرساختهای ریلی و تعامل با آسیای مرکزی اعلام کرده‌اند که شلمچه- بصره در مرکز این خطوط ترانزیتی قرار خواهد داشت و روند تجارت بین جمهوری‌های آسیای مرکزی و خلیج فارس را تقویت خواهد کرد. رهبران آسیای مرکزی هم در یکسال گذشته برای استفاده از کریدورهای ترانزیتی ایران اعلام آمادگی کرده‌اند و شرایط برای توسعه تجارت بین همسایگان مهیا است و بازیابی حلقه مفقوده اتصال ریلی ایران به عراق می‌تواند این تجارت پر سود بین کشورهای منطقه را تسریع کند.
همچنین، هر چه مسیرهای حمل و نقل ریلی بین کشورهای منطقه توسعه پیدا کند، اختلافات تنش آفرین بین کشورها هم به خاطر منافع درهم‌تنیدگی‌های تجاری کاهش خواهد یافت و ثبات و امنیت بیشتری در منطقه حاکم خواهد شد.
هر چند اخیرا توافقاتی بین دولت عراق و ترکیه برای ساخت خط آهن ترکیه تا بصره و پس از آن تا خلیج فارس انجام شده است، اما این خط ریلی منافاتی با شلمچه- بصره ندارد و اتفاقا با اتصال این خطوط به همدیگر روند تجارت در منطقه هم رونق بیشتری خواهد گرفت و همگرایی سیاسی که اخیرا بین ایران و همسایگان ایجاد شده با کمربند تجاری تحکیم خواهد شد و این مسئله مداخلات خارجی برای برهم زدن روابط کشورهای منطقه را هم کاهش خواهد داد.
اتصال کریدورهای ریلی ایران به خطوط ترانزیتی بین‌المللی، ثابت کرد که تلاشهای آمریکا برای تنگ تر کردن جلقه تحریمها و منزوی کردن جمهوری اسلامی ناکارآمد بوده و چشم‌انداز همکاریهای تجاری نشان می‌دهد که ایران برای تبدیل شدن به هاب تجاری در منطقه راه درازی ندارد.
