بازار/ روابط ایران با کوبا، ونزوئلا، بولیوی، اکوادور، نیکاراگوئه، پرو و اخیراً برزیل در سال‌های اخیر گرم‌تر شده است. گسترش روزافزون مقیاس و دامنه روابط دیپلماتیک و موافقتنامههای همکاری اقتصادی دوجانبه بین ایران و این کشورهای آمریکای لاتین که اکثر آنها سیاست‌های کلی رادیکال و ضدآمریکایی را دنبال می‌کنند، نشان دهنده تغییر جهت گیری در سیاست ایران و همچنین در پویایی ایران است.
حضور ایران در آمریکای جنوبی، عمدتاً با حمایت موجی از دولت‌های چپ‌گرا که در این منطقه قدرت می‌گیرند، ایران همچنین با سفرهای متعدد مقامات بلندپایه حضور دیپلماتیک خود را در منطقه تقویت کرده است.
در سطح استراتژیک، این نفوذ مستلزم انتقال تدریجی از حضور غیررسمی به حضور رسمی است، برای نمونه به طور همزمان و سیستماتیک فعالیت نظامی خود را افزایش می‌دهد. برای تهران، بهترین رویکرد در قبال آمریکای لاتین تمرکز بر جنبه‌های اجتماعی انقلاب ایران است، چون آن را جنبشی برای حفاظت از منابع طبیعی در برابر قدرت‌های غربی توصیف می‌کند و با اشاره به نارضایتی‌های تاریخی علیه شرکت نفت انگلیس، آن را حرکتی برای حفاظت از منابع طبیعی در برابر قدرت‌های غربی توصیف می‌کند. این رویکرد درهای بسیاری از کشورهای آمریکای لاتین را بر روی ایران گشوده که جنبش‌های کمونیستی نوپای و جوامع بومی سابقه طولانی درگیری بر سر منابع طبیعی با شرکت‌های چند ملیتی غربی دارند.
در ماه‌های اخیر، ایران و نیکاراگوئه توافقنامه‌های همکاری در بخش‌های انرژی و کشاورزی و همچنین صادرات مواد غذایی، دارو و مبادلات آموزشی با دانشگاه‌ها را افزایش داده‌اند. برای نمونه، ماناگوا و تهران توافق نامه ای برای صادرات گوشت گاو، یکی از محصولات اصلی صادراتی نیکاراگوئه امضا کردند.
ریکاردو سوماریبا، مدیر مؤسسه حفاظت و بهداشت کشاورزی نیکاراگوئه ( IPSA) پس از توافق مجازی به مطبوعات گفت : با امضای این قرارداد، نیکاراگوئه مرحله جدیدی را در صادرات به ایران آغاز خواهد کرد. یک ماه قبل از آن، در ۲۶ ژوئن ۲۰۲۲، رژیم دانیل اورتگا-روزاریو موریلو قراردادهایی را در بخش بهداشت امضا کرد. این توافق به نیکاراگوئه اجازه می‌دهد تا در زمینه همکاری‌های بهداشتی پیشرفت کند و دستیابی نیکاراگوئه به دارو، تجهیزات پزشکی و مواد اولیه برای تولید دارو را از ایران تسهیل کند.
همچنین ایران در ماه می ۲۰۲۲ متعهد شد سوخت نیکاراگوئه را تامین، در اکتشاف نفت شرکت کند و سرمایه گذاری در یک پالایشگاه را در راستای خنثی کردن اثرات تحریم‌های آمریکا و اروپا در دستور کار قرار دهد. جواد اوجی در اینباره گفت: « دولت نیکاراگوئه را به عنوان یک شریک استراتژیک در جهان می‌بیند. ما چشم انداز مناسبی برای گسترش و توسعه روابط در همه زمینه‌های ممکن با نیکاراگوئه را داریم.
یا در مورد بولیوی نیز روابط دوجانبه مطلوب است. مورالس که یک فعال بومی و رهبر سیاسی سوسیالیست بود، در سال ۲۰۰۵ به عنوان رئیس جمهور بولیوی انتخاب شد و تا زمان استعفای خود در سال ۲۰۱۹ این کشور را اداره کرد. در این زمان، ایران از حضور ناچیز در بولیوی به یکی از متحدان اصلی مورالس رئیس جمهور وقت و حزب سیاسی حاکم MAS تبدیل شد. ایران با افتتاح سفارت جدید در سال ۲۰۰۸، چندین قرارداد دوجانبه با بولیوی در زمینه‌های هیدروکربن، کشاورزی، بهداشت، جنگل‌داری، فرهنگ، معدن، فضا، امنیت و فناوری نانو امضا کرد. حجت‌الله سلطانی، دیپلمات ایرانی که معمار مثلث تهران-کاراکاس-لاپاز است، از سال ۲۰۰۸ تا ۲۰۱۰ در لاپاز خدمت کرده، اکنون سفیر تهران در کاراکاس است.
نقش محوری ونزوئلا
واضح است که خصومت سیاسی و شعارهای ایدئولوژیک و فکری از عوامل پیشبرد منافع مشترک ونزوئلا و ایران با توجه به تحریم‌های اقتصادی آمریکا علیه آنها بوده است. تحریم‌ها زمینه مشترکی برای همکاری‌های اقتصادی و سیاسی ایجاد کرد و تهران می‌خواهد با ایجاد منافع و توانایی‌های مشترک با کشورهای آمریکای لاتین و همچنین کشورهایی مانند چین و روسیه، تلاش‌های آمریکا برای منزوی کردن آن در سطح بین‌المللی را تضعیف کند.
تردیدی نیست که ایران فعالانه برای افزایش حضور اقتصادی، فرهنگی و اطلاعاتی خود در این منطقه تلاش می‌کند تا همچنان کارت مهمی در روابط خود با واشنگتن باشد. بر همکاری در جنبه‌های اقتصادی و تجاری، از جمله بسیاری از پروژه‌ها و سرمایه گذاری‌ها در زمینه‌های انرژی و نفت تمرکز دارد. نفت که نزدیک به نیمی از بودجه ونزوئلا و ایران را تامین می‌کند، نقش کلیدی در ماهیت روابط اقتصادی بین آنها ایفا کرده است. سطح همکاری های دوجانبه بین شرکت های نفتی ایران و ونزوئلا در زمینه اکتشاف و پتروشیمی همچنان رو به رشد است و تهران اعلام کرد در ازای سرمایه گذاری در داخل ونزوئلا برای ساخت سکوهای توسعه میادین نفتی در منطقه دلتای اورینوکو حدود ۴ میلیارد دلار تخمین زده می شود.
از زمان انقلاب اسلامی در سال ۱۹۷۹، ایران برای تقویت روابط خود با کشورهای آمریکای لاتین تلاش کرده است و این امر در دو دهه گذشته به ویژه در دوران ریاست جمهوری محمود احمدی نژاد افزایش یافته است. احمدی نژاد و هوگو چاوز ونزوئلا دوستان نزدیک و شرکای سیاسی و اقتصادی بودند. بین سال‌های ۲۰۰۵ تا ۲۰۱۲، بیش از ۲۷۰ موافقت‌نامه، از جمله معاهدات تجاری و موافقتنامههای مربوط به پروژه‌های توسعه، توسعه خودرو، سیاست‌های انرژی و برنامه‌های بانکی امضا شد.
در سایه فشار فزاینده بین المللی، ایران برای شکستن انزوای سیاسی خود، یافتن ابزارهای استراتژیک جدید و تضعیف کنترل آمریکا به دنبال همکاری با ونزوئلاست. همکاری اقتصادی بین ایران و ونزوئلا در این دوره به طور قابل توجهی گسترش یافت، زیرا تهران به دنبال تنوع بخشیدن به اقتصاد خود برای غلبه بر تحریم‌های اقتصادی بود. سطح همکاری و سرمایه گذاری در بسیاری از زمینه ها را تشدید کرد، اما بر بخش های نفت، بانکداری و مالی و مسکن متمرکز شد.
حضور نظامی در آمریکای لاتین
کانال پاناما یک آبراه بین المللی است که اقیانوس آرام را به دریای کارائیب متصل می‌کند. یک مرکز لجستیکی بزرگ که حدود ۳.۵ درصد از تجارت دریایی جهان هر ساله از طریق آن انجام می‌شود. تخمین زده می‌شود که محموله به ارزش بیش از ۲۷۰ میلیارد دلار هر سال از کانال عبور می کند و به بیش از ۱۴۰ مسیر دریایی به بیش از ۸۰ کشور جهان خدمات رسانی می‌کند.
به گزارش مختصات یاب جهانی Geodatos، فاصله ایران تا کانال پاناما ۱۳۲۴۶ کیلومتر است. علاوه بر این، کشتی‌های ایرانی باید از دو اقیانوس عبور کنند تا به کانال پاناما برسند. علاوه بر این، برخلاف بسیاری از قدرت‌های استعماری اروپایی سابق، ایران هیچ ارتباطی با منطقه اطراف کانال ندارد.
در یک نظم جهانی چندقطبی رقابتی، قدرت نظامی واقعی یک ملت بر حسب صلاحیت دفاعی بومی آن کشور محاسبه می‌شود. پس از انقلاب اسلامی ۱۹۷۹، ایران هوشمندانه تأسیسات نظامی بسیار کارآمدی را ایجاد کرد، چیزی که قبلا فاقد آن بود.
اکنون، کشتی‌های جنگی ایران در آب‌های آمریکای لاتین نشان دهنده قدرت نظامی این کشور است که علی‌رغم همه فشارها علیه جمهوری اسلامی در گذشته، روز به روز افزایش یافته است.
همچنین باوجود کشورهای همسو مانند ونزوئلا، کوبا، نیکارگوئه، بولیوی، ورود ایران به آب‌های آمریکای لاتین می‌تواند به عنوان یک پیشرفت طبیعی طبیعی تلقی شود. با توجه به این تحول، تهران در پرورش و همچنین تعمیق روابط با این کشورهای ضد آمریکایی بسیار فعال بوده است.
فراتر از جایگاه نظامی ایران در آمریکای لاتین؛ ردپای اقتصادی، استراتژیک و فرهنگی ایران در منطقه قابل توجه است. برای در نظر گرفتن همه موارد، در ژوئن ۲۰۲۰، ونزوئلا و ایران تحریم‌شده آمریکا توافقنامه همکاری استراتژیک ۲۰ ساله امضا کردند که روابط اقتصادی آنها را بیشتر تحکیم کرد.
طرح جامع تقویت همکاری‌های دوجانبه میان نیکاراگوئه و جمهوری اسلامی ایران در دسامبر ۲۰۰۲ به امضای وزیر امور خارجه این دو کشور رسید. همچنین در جبهه دیپلماتیک قدرت نرم، محمد حسینی، معاون رئیس جمهور ایران، مهمان دعوت شده مراسم تحلیف گوستاوو پترو، رئیس جمهور کلمبیا منتقد سرسخت ایالات متحده بود. اگرچه آنها هیچ توافق نامه‌ای با تهران امضا نکرده‌اند، با این حال از ایران و نیاز به برقراری روابط اقتصادی و سیاسی قوی‌تر کشورهای متبوع خود ابراز تحسین کرده‌اند.
پویایی پیوند برازیلیا-تهران در گذشته عمیقاً تحت تأثیر خشنودی ایدئولوژیک بین رئیس جمهور فعلی برزیل، لوئیز ایناسیو لولا داسیلوا و همتای ایرانی سابقش محمود احمدی نژاد بوده است. با بازگشت لولا به قدرت، حال و هوای رابطه با تهران دوباره گرم‌تر شده است. پهلوگیری ناوگان نیروی دریایی ایران قبل از کانال پاناما در بندر ریودوژانیرو، شاهدی بر گرم شدن مجدد روابط بین برزیل و ایران است.
حضور نظامی ایران در منطقه کانال پاناما در مقابل ایالات متحده شاید ضعیف باشد اما اقدامی در راستای مقابله با هژمونی ایالات متحده در نیمکره غربی، بر اساس دکترین مونرو- است. در واقع این موضوع از توانایی این کشور برای ایجاد حضور نظامی در قلمرو آمریکا صحبت می‌کند. البته اگر حضور بالن‌های چینی در آمریکا و جنگ اوکراین را در کنار اقدام ایران در نظر گرفته شود، میتوان اتحاد نظامی این محور در نظم جدید چندقطبی را برجسته کرد.
