الوقت- در حال حاضر سیاست همسایگی ایران در قبال منطقه آسیای مرکزی بر اساس پتانسیل‌های جغرافیایی ایران تعریف شده است و ترکمنستان یکی از کشورهای این منطقه است که به دلیل سیاست همسایگی و مرز مشترک برای دولت سیزدهم اهمیت فزاینده‌ای دارد. پس از دیدارهای مکرر مقامات ارشد ایران و ترکمنستان در دو سال گذشته، اکنون برگزاری هفدهمین کمیسیون مشترک همکاریهای اقتصادی دو کشور هم در عشق‌آباد بسترهای مناسبی فراهم کرده تا همکاریهای دوجانبه در سطوح مختلف را تقویت کنند.
در این رابطه، مهرداد بذرپاش، وزیر راه و شهرسازی ایران که برای شرکت در این کمیسیون مشترک همکاریهای اقتصادی به عشق‌آباد سفر کرده است، هدف از برگزاری این رویداد، تعمیق و توسعه مراودات و مناسبات همه‌جانبه در حوزه‌های تجاری، بازرگانی، حمل و نقل و ترانزیت، انرژی، صنعتی، خدمات فنی و مهندسی، گمرکی، استانی، کشاورزی، علمی، بهداشتی، گردشگری اعلام شده است.
همزمان با برگزاری کمیسیون مشترک، همایش مشترک تجاری بازرگانان و بخش‌های خصوصی ایران و ترکمنستان و پانزدهمین نمایشگاه اختصاصی- تخصصی با عنوان «ایران پروژه» با مشارکت تعداد زیادی از شرکتهای ایرانی فعال در حوزه‌های مختلف در ترکمنستان برگزار شد. شانزدهمین کمیسیون مشترک اقتصادی دو کشور در آبان ماه سال ١۴٠٠ در تهران برگزار شده بود.
به گزارش فارس، در این کمیسیون مشترک علاوه بر امضای سند اجلاس، اسناد همکاری سایر حوزه‌ها نیز به امضای مقامات دو کشور خواهد رسید.
اقتصاد در راس برنامه دو کشور
وضعیت ایران و ترکمنستان در مرزهای یکدیگر و وجود ظرفیت‌های اقتصادی، سیاسی و فرهنگی زمینه‌ای برای همگرایی و همکاری دو کشور ایجاد می‌کند و این می‌تواند به رفع تنگناهای اقتصادی طرفین کمک کند.
هر چند حجم تجارت دو کشور در سالهای گذشته در سطح پایینی قرار داشت اما با روی کار آمدن دولت سیزدهم مبادلات دو طرف رشد قابل توجهی داشته است. در این باره بذرپاش گفت، میزان تجارت ما با ترکمنستان به ۵۰۰ میلیون دلار رسیده و در آینده نزدیک به یک میلیارد دلار خواهد رسید. بر اساس گزارش‌های ارائه شده در نشست ایران و ترکمنستان، صادرات ایران به ترکمنستان 741 هزار تن و به مبلغ 321 میلیون دلار و واردات از ترکمنستان، 122 هزار تن به مبلغ 243 میلیون دلار بوده است.
این درحالی است که در سال 2021 حجم تجارت دو کشور حدود 200 میلیون دلار بود که رقم ناچیزی برای دو همسایه به شمار میرود اما از آنجا که دولت سیزدهم راهبرد «نگاه به شرق» و توسعه همکاری با همسایگان را در راس برنامه‌های سیاست خارجی قرار داده، سطح روابط با کشورهای آسیای مرکزی هم در حال گسترش است.
در خرداد سال گذشته در دیدار روسای جمهور دو کشور، چندین تفاهم‌نامه در حوزه تجاری- اقتصادی همکاریهای حمل و نقل و ترانزیتی، علمی- فنی و فرهنگی و همچنین تفاهم‌نامه کارگروه مشترک سرمایه گذاری، قرارداد سوآپ گازی بین مقامات تهران و عشق‌اباد امضا شد. در این مدت روند تعاملات دو کشور روبه رشد بوده و با امضای سندهای همکاری این مناسبات به صورت چشمگیری افزایش خواهد یافت و افزایش حجم تجارت دو سال گذشته هم حکایت از این دارد.
از سوی دیگر، استانهای مرزی ایران با ترکمنستان از جمله خراسان شمالی، خراسان رضوی و گلستان که از لحاظ فرهنگی و تمدنی نقطه اشتراک زیادی دارند، میتوانند در عرصه‌های مختلف از جمله صادرات و واردات کالاها از هر دو طرف مرزها نقش مهمی ایفا کنند و نشست مقامات محلی دو طرف در افزایش هر چه بیشتر مبادلات اقتصادی اهمیت ویژه‌ای دارد.
بر همین اساس بذرپاش بر لزوم همکاری برای حذف عوارض حمل و نقل ترانزیت بین ایران و ترکمنستان تاکید کرد و گفت:«بایستی خدمات فنی مهندسی به خصوص در حوزه حمل و نقل و انرژی را با تعیین یک ساز و کار بین دو کشور افزایش دهیم». به گفته بذرپاش در این دیدار، همچنین صدور خدمات فنی و مهندسی، احداث خطوط انتقال برق، توسعه فعالیت بازارچه‌های مرزی نیز مورد تاکید طرفین قرار گرفت.
بی‌تردید احداث بازارچه‌های محلی در مرزهای دو کشور می‌تواند در صادرات و واردات کالا بین دو طرف نقش مهمی ایفا کند. علاوه‌براین، این بازارچه‌ها به ایجاد اشتغال و رفع بیکاری در مرزهای دو کشور هم کمک شایانی خواهد کرد و با تمهیداتی که تهران و عشق‌آباد اندیشیده‌اند، گشایش این بازارچه‌های به رونق اقتصادی در استانهای مرزی هم منجر خواهد شد.
صنعت برق هم یکی از عرصه‌هایی است که ایران و ترکمنستان می‌تواند سطح همکاریها را توسعه دهند. آرش کردی، مدیرعامل شرکت توانیر که به همراه بذرپاش به ترکمنستان سفر کرده است، روز شنبه در سخنانی از اجرای خط جدید انتقال برق ترکمنستان به ایران خبر داد و گفت:«در حال حاضر به صورت قراردادی بین ۳۵۰ تا ۴۰۰ مگاوات برق از کشور ترکمنستان وارد می‌کنیم و با بهره‌برداری ازخط انتقال جدید ۴۰۰ مگاوات ساعت، حجم واردات برق ایران تا ۱۸ ماه آینده ۲ برابر می‌شود».
باتوجه به کمبود برق ایران در فصل تابستان، ترکمنستان می‌تواند کمبود نیازهای استانهای شمالی را جبران کند. از آنجا که وزارت انرژی ترکمنستان اعلام کرده که تولید برق خود را تا سال ۲۰۳۰ به 35.5 میلیارد کیلووات ساعت افزایش خواهد داد، این فرصت مناسبی برای جمهوری اسلامی است تا با خرید برق از این کشور علاوه‌بر تامین نیازهای برق خود، نقش واسطه را در صادرات برق مازاد ترکمنستان ایفا کرده و درآمدهایی را از این طریق کسب کند.
مسئله دیگر که می‌تواند در مناسبات اقتصادی دو کشور نقش حیاتی بازی کند، انتقال دانش و فناوری‌های نوین از ایران به ترکمنستان است که این موضوع نیز در دستورکار مقامات دو طرف قرار گرفته است.
بذرپاش درباره نمایشگاه «ایران پروژه» که با حضور ۹۴ شرکت ایرانی و بیش از ۳۰۰ تاجر و فعال اقتصادی در ترکمنستان آغاز بکار کرده است، گفت که در این نمایشگاه، ۱۵ شرکت دانش بنیان فعال در بازار ترکمنستان یا مستعد برای فعال شدن در بازار در این نمایشگاه حاضر هستند. وزیر راه و شهرسازی همچنین گفت:«این اتفاق خوبی است؛ حضور شرکتهای ایران در خدمات فنی و مهندسی بازار ترکمنستان گواه رشد شرکتهای ایرانی است که به راحتی در بازارهای منطقه حاضر می‌شوند و پروژه‌ها را می‌گیرند و محصولات آنها در حال تبدیل به محصولات صادرات پایه است. شرکتهای ایرانی هم کیفیت بازارهای منطقه را مد نظر دارند و هم در حوزه قیمتی سعی می‌کنند رقابت‌پذیر باشند که این نشان از استعداد خوب شرکتهای ایرانی دارد».
به گفته بذرپاش،«در بحث حمل بار هدف‌گذاری شده تا به رقم ۲۰ میلیون تن در سال دست یابیم. برای این منظور نیازمند توسعه زیرساخت‌ها هستیم در این راستا قرار است شرکتهای ایرانی یک جاده حدود ۲۶۰ کیلومتری را در ترکمنستان بسازند».
باتوجه به اینکه محصولات دانش بنیان و فناوری ایران نسبت به مشابه خارجی آن به صرفه‌تر است، ترکمنستان می‌تواند از توانمندی و دستاوردهای ایران در این عرصه استفاده کرده و بخشی از نیازهای خود را تامین کند. جمهوری اسلامی می‌تواند در ساخت بنادر، سدها و نیروگاههای برق به همسایه شمالی کمک کند و به لحاظ اقتصادی نیز شرکتهای ایرانی نسبت به سرمایه‌گذاران خارجی به صرفه‌تر هستند.
چشم ترکمن‌ها به کریدورهای ریلی ایران
ترکمنستان به دلیل محصور بودن در خشکی از سالها پیش دنبال مسیرهای ریلی برای دسترسی به آبهای آزاد و تجارت با جهان خارج بود و برای رسیدن به این هدف، به کریدورهای ریلی ایران چشم دوخته است.
ایران به دلیل قرار گرفتن در موقعیت ژئوپلتیکی حساس و دسترسی به مسیرهای زمینی و دریایی و نیز داشتن برخی زیرساخت‌های ترانزیتی برای حمل‌و‌نقل کالا یکی از اقتصادی‌‌ترین و امن‌‌ترین راه‌ها برای اقلام صادراتی ترکمنستان چه در بخش انرژی و چه سایر کالاها به شمار میرود.
در این میان، کریدور شمال-جنوب که از سال گذشته راه‌اندازی شد مسیر ورود ترکمنستان به اقیانوس هند و خلیج فارس را هموار کرد و مقامات عشق‌آباد هم سعی دارند با استفاده از طرفیت‌های ایران برای توسعه تجارت خود با سایر کشورها استفاده کنند. چیزی که بذرپاش هم در عشق‌اباد به آن اشاره کرد و گفت که ایران از پیوستن ترکمنستان به کریدور شمال- جنوب و تراسیکا استقبال می‌کند.
ترکمنستان در گذشته بخش زیادی از کالاهای خود به کشورهای اروپایی و آفریقا را از مرز روسیه صادر می‌کرد اما پس از حمله روسیه به اوکراین و بسته شدن این مرزها، به سمت ایران روی آورد و در دو سال اخیر هم سطح همکاریها با تهران را ارتقا داده است.
ترکمنستان می‌تواند با استفاده از خطوط ریلی ایران، در کمترین زمان و با هزینه کمتر کالاهای خود را به اقیانوس هند و خلیج فارس انتقال داده و به رویای دیرینه خود دسترسی به آبهای آزاد نیز دسترسی پیدا کند. از اینرو، اتصال خط آهن ترکمنستان به شهر سرخس و امتداد آن تا بندرعباس همچنین همکاریهای ترکمنستان و ایران برای توسعه کریدور شمال-جنوب از جمله مهمترین همکاریها در زمینه حمل و نقل و ترانزیت بوده است.
بذرپاش روز جمعه در دیدار با سردار بردی محمد اف، رئیس جمهور ترکمنستان با تاکید بر اینکه با توجه به روح حاکم بر توافقات دو کشور باید یک گام اساسی برای تحقق شراکت هم افزا در روابط دوجانبه برداشته شود، ابتکار «ایران راه» در دولت سیزدهم را برای رئیس جمهور ترکمنستان تشریح کرد و گفت که کشورهای همسایه میتوانند از ایران به عنوان راه و راه حل استفاده کنند.
وی تاکید کرد: ترکمنستان در ابتکار «ایران راه» جایگاه ویژه‌ای دارد و شریک راهبردی ایران به شمار میرود. این کشور دروازه آسیای مرکزی و دسترسی به کریدور شرقی – غربی و شمال جنوب است».
وزیر راه و شهرسازی با تاکید بر اینکه معتقدیم ترکمنستان به آبهای آزاد دسترسی دارد گفت:جمهوری اسلامی ایران تسهیلات خاصی را برای دسترسی همسایگان به آبهای آزاد فراهم کرده است. در این هدف گذاری نقش ترکمنستان در کریدورهای شمال جنوب و شرق غرب قابل پیگیری است».
از طرفی، ایران به عنوان حلقه اتصال کریدور شرق به غرب، در پروژه «کمربند و جاده» چین نیز نقش کلیدی ایفا خواهد کرد و ترکمنستان هم می‌تواند در حمل و نقل کالاهای خود از مسیرهای ترانزیتی ایران نهایت بهره‌برداری را بکند.
تدام توافق سواپ گازی در آستانه فصل سرما
طی سالیان اخیر گفتگو در مورد سواپ گازی همواره یکی از محورهای رایزنی‌های سیاسی و اقتصادی میان مقامات تهران و عشق اباد بوده است. اکنون نیز در آستانه فرا رسیدن فصل سرما یکی از دلمشغولی‌های دولت اطمینان از تأمین پایدار گاز برای استانهای شمالی است که از سوی ترکمنستان صورت می‌گیرد.
ترکمنستان برای انتقال گاز خود به قفقاز سال گذشته قرارداد «سوآپ گازی» با ایران امضا کرد و طی آن این کشور روزانه پنج تا شش میلیون مترمکعب گاز را به جمهوری آذربایجان انتقال می‌داد و بر اساس توافقات انجام شده در خرداد سال جاری، قرار شد که حجم سوآپ گاز از ترکمنستان به مقصد آذربایجان دو برابر شود و نشان می‌دهد روابط دو کشور در عرصه ترانزیت انرژی رو به رشد است.
ترکمنستان به لحاظ ذخایر گاز، چهارمین کشور دنیا است و بخش زیادی از درآمدهای سالانه این کشور از طریق فروش این منبع انرژی حیاتی تامین می‌شود و حتی بر اساس آمارها، ترکمنستان در حال حاضر 62 میلیارد مترمکعب به چین و کشورهای دیگر گاز صادر می‌کند و تا سال 2027 قرار است ظرفیت تولید گاز این کشور به 127 میلیارد مترمکعب افزایش یابد که می‌تواند مقادیر زیادی را صادر کند و در این میان، مسیرهای ایران میتوانند در حمل و نقل این محموله‌های انرژی نقش مهمی ایفا کنند.
