بازار؛ اخیرا هند، ایران و ارمنستان در اقدامی با هدف تقویت همکاری‌های منطقه ای، یک کارگروه سه جانبه تشکیل داده‌اند. نخستین رایزنی سیاسی سه جانبه میان وزارتخانه‌های امور خارجه سه کشور روز پنجشنبه گذشته در ایروان پایتخت ارمنستان برگزار شد. بر اساس اعلام وزارت امور خارجه ارمنستان، سرپرستی این هیئت‌ها بر عهده مناتساکان صفریان، معاون وزیر امور خارجه ارمنستان، سید رسول موسوی، دستیار وزیر امور خارجه ایران و جی پی سینگ، دبیر مشترک وزارت امور خارجه هند بود.
وزارت امور خارجه ارمنستان در گزارشی اعلام کرد: در این دیدار طرفین به ویژه در مورد مسائل اقتصادی و کانال‌های ارتباطی منطقه‌ای بحث و تبادل نظر کردند و چشم‌انداز تعمیق ارتباطات فرهنگی و مردمی و همکاری‌های سه جانبه در زمینه‌های مختلف را تشریح کردند.
در ادامه این گزارش توضیح داده شده است که سه کشور تصمیم گرفته‌اند به مذاکرات خود در این چارچوب ادامه دهند. در این نشست سه‌جانبه کریدور حمل‌ونقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) که هند، ایران و روسیه را به هم متصل می‌کند، با هدف کاهش هزینه‌ها و زمان در جابجایی کالا از بمبئی به مسکو مورد بحث و بررسی قرار گرفت. قرارداد INSTC توسط روسیه، ایران و هند در سال ۲۰۰۲ امضا شد و از آن زمان گسترش یافته است.
روابط دوجانبه بین سه کشور با تعامل سطح بالا در ماه‌های اخیر تعمیق یافته است. هم وزیران خارجه و هم وزیر دفاع ارمنستان از هند دیدن کرده‌اند. آرارات میرزویان وزیر امور خارجه ارمنستان در مارس ۲۰۲۳ و وزیر دفاع سورن پاپیکیان در آوریل ۲۰۲۲ از این کشور بازدید کردند.
همچنین هند و ایران دارای روابط تاریخی بوده و دو کشور دارای میراث فرهنگی مشترکی هستند. بندر چابهار در ایران کلید ارتباط بین دو طرف بوده است. هند تجهیزاتی به ارزش ۲۵ میلیون دلار از جمله شش جرثقیل بندری برای کمک به توسعه بندر فراهم کرده است. چابهار این پتانسیل را دارد که به عنوان دروازه‌ای برای هند برای دسترسی به آسیای مرکزی و افغانستان عمل و در عین حال مسیر تجاری جایگزینی را برای ایران به خلیج فارس فراهم کند. همچنین پیش بینی می‌شود ابراهیم رئیسی، رئیس‌جمهور ایران در ماه ژوئیه برای شرکت در سازمان همکاری شانگهای به عنوان یک عضو کامل این گروه به هند سفر کند.
ایران و ارمنستان با داشتن مرز مشترک دارای روابط قوی نیز هستند. سال گذشته، ایران یک کنسولگری در کاپان ارمنستان افتتاح کرد و دو کشور همچنین برای تقویت همکاری‌های تجاری و اقتصادی با ارمنستان که به عنوان مسیر ترانزیتی ایران برای دسترسی به اتحادیه اقتصادی اوراسیا عمل می‌کند، همکاری کرده‌اند. انتظار می‌رود که کارگروه سه‌جانبه بین هند، ایران و ارمنستان راه را برای همکاری بیشتر در زمینه‌های مختلف از جمله تجارت، سرمایه گذاری، انرژی و حمل و نقل هموار کند.
مزیت کریدور جدید برای ایران
در شرایط سه جانبه، محور احتمالی نشست ایران-هند-ارمنستان بر تجارت متمرکز است، به ویژه یک مسیر تجاری که با اتصال خلیج فارس به دریای سیاه از طریق ارمنستان، دسترسی کالاهای هندی به بازار غرب را تسهیل می‌کند و به نوعی آذربایجان را از مسیر تجاری هند با اروپا کنار می‌گذارد و به جای آن ارمنستان و گرجستان را جایگزین می‌کند.
روزنامه هندی اکونومیک تایمز به مناسبت این رویداد نوشت: کریدور خلیج فارس-دریای سیاه به خوبی با برنامه‌های هند مطابقت دارد زیرا دهلی نو به دنبال حذف و کوتاه کردن مسیرهای اضافی برای رسیدن به اروپا، دور زدن کانال سوئز و اجتناب از تاثیر منفی رویارویی روسیه و غرب است.
کریدور شمال به جنوب از طریق ایران و ارمنستان و گرجستان به دریای سیاه، برای هند مزیت های بالقوه ای دارد. در این مسیر تجاری دولت باکو کنار گذاشته خواهد شد. گفته می‌شود از این کریدور سالیانه حدود ۲۵٠ میلیارد دلار محصولات هندی و چینی و آسیای شرقی به مقصد اروپا تراتزیت خواهد شد، پیش‌بینی شده سهم ایران در ترانزیت کالا حدود ۴٪ و تولید حدود ۱۵٪ باشد. بدین معنا که تقریبا سالی ۱٠ میلیارد دلار درامد مکفی ایران از تراتزیت کالاست و هچنین راه اندازی این کریدور در حدود ۱۵٪ بر روی تولید ناخالص ملی در بلند مدت تاثیر خواهد داشت.
دلایل نزدیک سه کشور
البته در ۳ مارس ۲۰۲۳، ارمنستان پیشنهاد ایجاد کریدوری برای اتصال خلیج فارس و دریای سیاه را برای تسهیل تجارت بین هند، روسیه و اروپا را رائه کرده بود. این پیشنهاد در سفر وزیر امور خارجه ارمنستان آرارات میزویان به هند مطرح شد. وی ایجاد یک کریدور تجاری جایگزین را پیشنهاد کرده است که در کنار کریدور حمل و نقل بین‌المللی شمال-جنوب (INSTC) برای ایجاد ارتباط تجاری بین بمبئی و بندر بندرعباس در ایران و سپس به ارمنستان و سپس اروپا یا روسیه ادامه می‌یابد. هدف اصلی این مسیر جایگزین دور زدن آذربایجان است، زیرا آذربایجان روابط نزدیکتری با ترکیه و پاکستان دارد، بنابراین ارمنستان درخواست حمایت و کمک مالی از هند را دارد.
هند و ارمنستان هر دو روابط بسیار سردی با ترکیه و پاکستان دارند. از لحاظ تاریخی، ترکیه نزدیکترین متحد آذربایجان بوده و از آذربایجان در مناقشه قره باغ حمایت می‌کند. آذربایجان همچنین روابط دیپلماتیک نزدیکی با پاکستان دارد و پاکستان نیز در مناقشه قره باغ از آذربایجان حمایت می‌کند. در مقابل هند آشکارا در مناقشه قره باغ کوهستانی در کنار ارمنستان ایستاد. این عوامل باعث سردی در روابط سیاسی هند و آذربایجان شد. بنابراین، هند و ارمنستان هر دو کشور دارای مجموعه‌ای از مسائل مشترک با آذربایجان و ترکیه هستند.
ارمنستان از نظر تاریخی روابط سیاسی و تجاری قوی با ایران دارد. هر دو کشور مرز مشترکی به طول ۳۵ کیلومتر دارند که در امتداد مرز شمالی ایران قرار دارد. سیاست خارجی ایران در قبال قفقاز جنوبی در مورد ارمنستان و آذربایجان بسیار عمل گرایانه است. هند همچنین روابط قوی با ایران دارد. برای هند، ایران نقش مهمی در پروژه‌های ارتباطی خود برای پیوند آسیای مرکزی و اروپا ایفا می‌کند.
ارمنستان از نظر تاریخی روابط سیاسی و تجاری قوی با ایران دارد. هر دو کشور مرز مشترکی به طول ۳۵ کیلومتر دارند که در امتداد لبه شمالی ایران قرار دارد. سیاست خارجی ایران در قبال قفقاز جنوبی در مورد ارمنستان و آذربایجان بسیار عمل گرایانه است. ایران به درگیری بین آذربایجان با اکثریت مسلمان و ارمنستان با اکثریت مسیحی نگاه متفاوتی دارد و از ارمنستان به جای آذربایجان با اکثریت شیعه حمایت می کند. هند همچنین روابط قوی با ایران دارد. برای هند، ایران نقش مهمی در پروژه های ارتباطی خود برای پیوند آسیای مرکزی و اروپا ایفا می‌کند.
همچنین هند در بندر چابهار ایران برای توسعه یک هاب ترانزیتی سرمایه گذاری کرد که به نفع تجارت هند برای رسیدن به اروپا و دور زدن کانال سوئز خواهد بود. بندر چابهار برای هند از اهمیت استراتژیک برخوردار است، چون مستقیما با بندر گوادر پاکستان رقابت دارد که توسط چینی‌ها اداره می‌شود و بخش مهمی از کریدور اقتصادی چین پاکستان (CPEC) است.
ارمنستان به دنبال سرمایه گذاری هند برای کریدور در داخل خاک ارمنستان با توجه به درگیری روسیه و اوکراین است. سرمایه گذاری هند همچنین می‌تواند توسعه سایر پروژه‌های منطقه‌ای مانند کریدور حمل و نقل بین المللی شمال-جنوب (INSTC) را تسهیل کند و هند را در نقشه حمل و نقل آسیای مرکزی با پیوند به اروپا و روسیه قرار دهد. تجارت هند با روسیه از طریق INSTC که ارتباط تجاری بین بمبئی و روسیه را از طریق ایران و دریای خزر فراهم می‌کند، به طور قابل توجهی افزایش یافته است. آذربایجان عمدتاً به دلیل موقعیت جغرافیایی و پیوندهای ارتباطی خود با ایران، نقش حیاتی در INSTC دارد. با این حال، آذربایجان در توسعه پروژه‌های زیربنایی تحت INSTC کند بوده است .
در مجموع، کریدور پیشنهادی دریای سیاه- خلیج فارس با هدف هند برای جستجوی مسیرهای تجاری جدید به اروپا با دورزدن کانال سوئز، همسو است و هزینه‌ها و زمان حمل و نقل را به میزان قابل توجهی کاهش می‌دهد. این کریدور که ایران و گرجستان را از طریق ارمنستان به هم متصل می‌کند، خطر تحریم‌ها را برای انتقال هند از غرب به اروپا به دلیل خصومت مستمر غرب و روسیه کاهش می‌دهد. این امر اعتماد تجار هند را افزایش می دهد که برای اقتصاد هند مفید خواهد بود.
از این نظر، ایجاد پروژه خلیج فارس-دریای سیاه دلایل معقولی دارد. با این حال، سوال اینجاست که چرا ایران با راه اندازی یک کریدور موافقت می‌کند، در حالی که می‌تواند از طریق ترکیه به دریای سیاه برسد؟ چون ایران و ترکیه در این مورد تضاد منافع دارند. روابط آنها اخیراً متشنج بوده و ریشه این مشکل در مناقشه ارمنستان و آذربایجان است. سردی روابط ایران و ترکیه یکی از دلایل اصلی رکود INSTC است. ایران به همکاری با ارمنستان نزدیکتر است در حالی که ترکیه از آذربایجان حمایت می‌کند. بنابراین درگیری در قره باغ بیشترین تأثیر را بر این موضوع دارد. ترکیه یکی از ذینفعان اصلی در مناقشه است و به آذربایجان قدرت می‌بخشد تا بر ارمنستان غلبه و مرز ایران و ارمنستان را مسدود کند.
اگر ایران ترکیه را حذف کند، ایران فقط دو راه برای رسیدن به دریای سیاه دارد: عبور از ارمنستان یا آذربایجان از طریق گرجستان. گرجستان دارای اتصالات راه آهن و بزرگراه با ارمنستان و آذربایجان است و آذربایجان دارای خط آهنی است که به مرز ایران و آذربایجان می‌رسد، اما مشکل اینجاست که ارتباط مستقیم راه آهنی وجود ندارد که ایران را از طریق ارمنستان به دریای سیاه متصل کند.
