آیت الله علی خامنه ای، رهبر معظم ایران اخیرا در اظهاراتی بیان نموده که خنثی کردن برنامه های مرتبط با جلوگیری از فروش نفت و گاز ایران، یک اقدام جهادی است. صادرات انرژی و درآمد حاصل از آن، فشار تحریمی آمریکا بر صنعت هیدروکربن ایران را کاهش می‌دهد. با این حال، کاربرد و استفاده حداکثری از ذخایر ایران مستلزم این است که میادین مشترکی مانند دوره – آرش ( یک میدان گازی واقع در شمال خلیج فارس توسعه پیدا کند) جایی که ایران بر سر این میادین با عربستان سعودی و کویت اختلاف نظر دارد. در گذشته، در نتیجه تحریم ها، ایران اغلب از میادین گازی مشترک خود غفلت کرده و در مقابل برای تامین نیازهای داخلی خود بر بهره برداری از میادین غیرمشترک تمرکز کرده است اما این امر باید در آینده تغییر کند.
ایران یک غول گازی بین المللی است که تا پایان سال ۲۰۲۰م، بیش از ۱۱۳۳ فوت مکعب ذخایر قطعی دارد که معادل ۱۷.۱ درصد کل جهان می باشد. با نرخ فعلی، نسبت ذخایر به تولید کمتر از ۱۳۰ سال است که این امر فرصت زیادی به ایران می دهد تا تولید خود را افزایش دهد. با توجه به افزایش تقاضای جهانی برای گاز و نیاز اروپا به جایگزینی واردات از روسیه، ایران احتمالا بر این امید است که در آینده، سهمی از بازار بین المللی گاز را به خود اختصاص دهد. اگر چه این امر مستلزم سرمایه گذاری عظیمی می باشد که در حال حاضر ایران فاقد آن است. با توجه به ذخایر دست نخورده و مناقشات جاری مرزی، مشخص نیست که ایران چقدر گاز در میادین مشترک با همسایگان دارد. خبرگزاری تسنیم ، مدعی است که ۷۰ درصد از میدان مشترک دوره – آرش در داخل مرزهای دریایی خلیج فارس ایران قرار دارد.
به عنوان نخستین گام، تهران می خواهد میادین مشترکی را با استفاده از استارت آپ های بومی راه اندازی کند که پس از اعمال مجدد تحریم های آمریکا در سال ۲۰۱۸م، به شرکت ملی گاز ایران کمک کرده تا پیشرفت هایی داشته باشد. در حالی که ایران به دلیل تحریم‌ها فاقد فناوری‌های پیشرفته است. این شرکت ها به نام دانش بنیان شناخته می شوند که بهترین استعدادهای محلی را آموزش می دهند و به خدمت می گیرند تا به ادامه صنعت کمک کنند. در نتیجه در طی سال های اخیر، تولید گاز طبیعی ایران به ۸.۸۵ تریلیون مکعب رسیده است که نسبت به ۵.۰۸ تریلیون مکعب یک دهه قبل، به میزان قابل توجهی افزایش یافته است. البته شایان ذکر است که مصرف داخلی گاز طبیعی به میزان قابل ملاحظه ای افزایش یافته است.
نگرانی‌ها در مورد تحریم همواره به یک چالش بزرگ برای مقامات ایران تبدیل شده و جلوی سرمایه‌گذاری مشترک را گرفته است. در طی سال های گذشته، تحریم باعث شد تا پروژه خط لوله گاز که ایران را به عمان متصل می کرد، با شکست روبه‌رو شود. علاوه بر این تحریم‌ها باعث شد تا یادداشت تفاهم قطر و ایران برای دعوت از شرکت توتال برای توسعه ۱۲۶۰ تریلیون متر مکعب ذخایر گاز قابل بازیافت در پارس جنوبی محقق نشود.
مناقشات بر سر منابع مشترک گاز چالش دیگری را برای مقامات ایران ایجاد می کند و ادعای کویت و عربستان سعودی ، بهره برداری از میدان گازی دوره – آرش در خلیج فارس را پیچیده تر کرده است. میدان دوره – آرش که در سال ۱۹۶۷ کشف شد، انتظار می رود که به طور متوسط روزانه ۱ میلیارد فوت مکعب گاز طبیعی و ۸۴ هزار بشکه میعانات گازی تولید کند. در طی سال ها، کویت و ایران در مورد مرزهای دریایی مورد مناقشه خود بدون دستیابی به توافق مذاکره کرده اند. در سال ۲۰۰۰م، آن‌ها مذاکرات را در مورد این مسئله رهبری کردند، اما عربستان سعودی بار دیگر ادعای خود را مطرح کرد. یک سال بعد، ایران به امید تشویق عربستان سعوی و کویت به توسعه مشترک، تجهیزات حفاری را به میدان فرستاد اما با مخالفت کویت از آن خارج شد. سپس کویت مذاکراتی را با عربستان سعودی برای ترسیم مرزهای دریایی آغاز کرد. در سال ۲۰۱۴م عربستان سعودی، سهم ایران را به چالش کشید؛ اما اعتراف کرد که توسعه این میدان مستلزم هماهنگی با این کشور است. البته مشخص نیست که آیا مذاکرات کنونی بین ریاض و تهران برای حل تنش‌ها در این جبهه متمرکز است یا خیر؛ اما برخی نشانه ها حاکی از آن است که ممکن است چنین باشد. البته در سال ۲۰۱۹م، عربستان سعودی و کویت، توافق نامه‌ای را برای عملیاتی کردن آرش ( البته تا سال ۲۰۲۲) امضا کردند، اما ایران این توافق نامه را غیرقانونی اعلام کرد. خبرگزاری تسنیم، کویت را به واگذاری سهم بر حق ایران به عربستان سعودی متهم کرد. در مارس ۲۰۲۲م، جواد اوجی، وزیر نفت ایران اعلام کرد که این کشور پس از ۲۱ سال وقفه، عملیات حفاری در میدان را از سرخواهد گرفت. در شرایط کنونی، عربستان سعوی به همراهی با کویت خواستار حل و فصل دعاوی مورد مناقشه با ایران شده است.
میدان آرش با حدود ۱۰ تا ۱۱ تریلیون متر مکعب گاز برای کویت و عربستان سعودی از اهمیت بسیار بالایی برخوردار است. تا سال ۲۰۲۲م، ذخایر گاز طبیعی اثبات شده کویت به ۵۹.۹ تریلیون مکعب رسید و تولید گاز طبیعی آن کمتر از مصرف بود. این کشور در حال حاضر برای تامین نیاز داخلی به گاز طبیعی مایع وارداتی متکی است. میدان گازی آرش می تواند به عربستان سعودی کمک کند تا به صادر کننده گاز طبیعی تبدیل شود. باید دید آیا ایران می تواند سرمایه مورد نیاز برای توسعه میدان آرش و یافتن راهی برای همکاری با عربستان سعودی و کویت فراهم کند یا خیر. در سطح سیاسی، ایران خواستار یک قرارداد برای توسعه میادین مشترک با همسایگان عرب خود است و بر این تاکید کرده که در صورت امتناع همسایگانش از همکاری، این پروژه را به سرمایه گذاران خصوصی ایران تحویل دهد. علاوه بر این، ایران از همسایگان عرب خود می خواهد از استفاده بیش از حجم عادلانه گاز از میادین مشترک خودداری کنند./ گزارش اندیشکده « موسسه خاورمیانه»
