حسین امیرعبداللهیان روز چهارشنبه در پست اینستاگرامی خود در مورد اهداف سفر خود به مسکو نوشت: «برای سفری کوتاه و ماموریتی مهم در روسیه به سر می برم. مورد اولی که از بخشهای مهم این سفر به حساب می آید پیام یکی از سران کشورهای اروپایی برای آقای دکتر رییسی است که از ایران خواسته شده در موضوع اکراین ورود کرده و برای توقف جنگ مساعدت کند. در این مورد در خصوص مباحث انسانی و از جمله آزادی اسرای اوکراینی نیز گفتگو شد. وی افزود: هدف دیگر از سفرم به روسیه، مربوط به پیگیری توافقات اخیر روسای جمهور دو کشور در تهران و مسائل دوجانبه از جمله مناسبات اقتصادی و تجاری بود. تجار و بازرگانان دو کشور زمینه همکاری مناسبی را یافته اند و بخش دولتی در بستر سازی کار سهم مهمی دارد. بنا شد حجم مبادلات افزایش پیدا کرده و ارتباطات در همه ی جوانب حفظ و گسترده تر شود.»
همچنین، کاظم جلالی سفیر ایران در روسیه در خصوص روابط دوجانبه تهران-مسکو نیز گفت: خوشبختانه در این مورد ارتباطات ما ارتباط بسیار وسیع است، در بحث تجارت ما با یک افزایش تجارت با روسیه مواجه هستیم. از طرف دیگر ما به دنبال تحقق کریدور شمال به جنوب هستیم که در این خصوص گفتگوهای بسیار زیادی بین مسئولین دو کشور انجام شده است و در آینده نزدیک هم نمایندگان روسای جمهور سه کشور ایران، روسیه و آذربایجان در باکو جمع خواهند شد تا این ریل باقی مانده از کریدور شمال به جنوب را که رشت-آستارا باشد، عملیات اجرایی شدنش را انجام دهند.
وی افزود: در کنار این ها ما بحث قرارداد ۲۵ ساله را با روسیه داریم. ما پیش نویس را به طرف روس ارائه کردیم، طرف روس نظرات خودش را به ما اعلام کرده و طبیعی است که این مسئله در این در حال بررسی است. ان‌شاءالله در آینده نزدیک بتوانیم این موافقت نامه را با هم امضا کنیم. من قبلا هم گفتم که این یک موافقت‌نامه است و هیچ چیز سری در آن وجود ندارد و می‌رود در تا مجلس جمهوری اسلامی ایران مورد بررسی قرار می‌گیرد.
منطقه آزاد تجاری ایران و اوراسیا
یکی از مسائل مهم بین ایران ورسیه که پیشتر نیز مورد تاییر سرگئی لاوروف قرار گرفته بود ایجاد منطقه آزاد تجاری اوراسیا با ایران است. البته اواخر بهار سال جاری بود که «نواف» عضو مجلس دومای روسیه و نماینده ویژه پوتین، «سرگئی میلوشکین» مدیرعامل منطقه ویژه اقتصادی لوتوس آستارا خان روسیه، «الک ساو چنکو» نایب رئیس دومای روسیه و هیئت همراه در جلساتی متفاوت با «سعید محمد» مشاور رئیس جمهور و دبیر شورایعالی مناطق آزاد تجاری صنعتی و ویژه اقتصادی دیدار و بر گسترش همکاری‌های دو و چند جانبه ایران و روسیه با تکیه بر ظرفیت‌های در مناطق آزاد ایران تاکید کردند.
این توافقنامه شامل قوانین اساسی تجارت بین اتحادیه اقتصادی اوراسیا و ایران است و تا حد ممکن به قوانین سازمان تجارت جهانی (WTO) نزدیک است. در آن تعهدات طرفین برای کاهش یا لغو حقوق گمرکی و دیگر موانع غیرگمرکی برای برخی از کالاها در راستای تشویق همکاری‌های اقتصادی و تجاری دو طرف تعریف می‌شود.
بسیاری از جنبه های تعامل ایران با اتحادیه اقتصادی اوراسیا ناچیز به نظر می‌رسد، اما این اتحادیه تجارت مطمئن، دیپلماسی و همسویی ضدغربی را برای تهران ارائه می‌دهد که در میان تحریم‌های متعدد همچنان می‌تواند برای تهران کارگشا باشد. در دهه گذشته و در طول همه‌گیری ویروس کرونا، تعامل اقتصادی ایران با چین افزایش داشته است. با این حال، تهران همچنین دیپلماسی اقتصادی خود را با نگاه به شمال و شرق سوق داده است. توافقنامه موقت منطقه تجارت آزاد (FTA) بین ایران و اتحادیه اقتصادی اوراسیا (EAEU)، سازمانی متشکل از ارمنستان، بلاروس، قزاقستان، قرقیزستان و روسیه تقریبا ۹ روز پس از خروج دولت ترامپ از توافق هسته‌ای ایران در ماه می ۲۰۱۸ امضا شد، در صورت به نتیجه رسیدن مذاکرات، ظرف سه جاری دائمی می‌شود.
این اولین توافقنامه اقتصادی منطقه‌ای در نوع خود برای تهران است که درخواست سال ۱۹۹۶ آن برای عضویت در سازمان تجارت جهانی همچنان روی میز باقی مانده است. به نظر می‌رسد جمهوری اسلامی اوراسیا و جمعیت ۱۸۳ میلیونی آن را بازاری مهم و ابزاری مفید برای کاهش تحریم های آمریکا می‌داند. در این توافقنامه تعرفه‌های ترجیحی برای ۸۶۲ دسته محصول کشاورزی و صنعتی اعمال می‌شود که ۵۰۲ مورد آن ایرانی است. این تعرفه‌ها متفاوت است و در برخی موارد به کلی حذف می‌شود. به طور متوسط، ایران همچنان بر کالاهای ورودی اتحادیه اوراسیا تعرفه بیشتری نسبت به طرف مقابل اعمال می‌کند. تجارت تعرفه‌های غیر ترجیحی نیز به موازات آن ادامه دارد.
یکی از موانع در این راستا، اینکه FTA تنها حدود ۵۰ درصد از کالاهای مبادله شده بین ایران و اتحادیه اوراسیا را با آزادسازی محدود پوشش می‌دهد. ایران برای حمایت از تولید داخلی و ارتقای خودکفایی، حداقل تعرفه وارداتی را ۴ درصد حفظ کرده است. علاوه بر این، علی‌رغم سودمندی بالقوه FTA در برابر تحریم‌های ایالات متحده، و براساس گزارش مرکز پژوهش‌های مجلس ناسازگاری‌های اقتصادی با اتحادیه اوراسیا می‌تواند مانع از سود قابل توجه کشورشان شود. به عنوان مثال، به غیر از ارمنستان، صادرات انرژی ایران به کشورهای عضو اتحادیه با توجه به تسلط روسیه در این بخش اهمیت چندانی ندارد.
در مجموع با وجود این موانع، FTA مزایای اقتصادی قابل توجهی برای ایران دارد و اقتصاد غیرنفتی کشور را تحریک می‌کند، که قبل از همه گیری، برخلاف بخش نفتی که به شدت تحریم شده بود، شروع به بهبودی کرده بود. بنابراین اگر ایران و اوراسیا منطقه آزاد تجاری را تاسیس کنند قطعا به نفع کالاهای ایران و بخش غیرنفتی خواهد بود.
برقی شدن قطار گرمسار-اینچه برون
تقریبا هفته گذشته در دیدار یکی از مقامات روس با مسئولان وزارت راه و شهرسازی ایران، برقی شدن قطار گرمسار و اینچه برون با اعتبار روسی ۱.۲ میلیارد یورویی به توافق اولیه رسید. البته پیشتر روس‌ها به دلیل تحریم‌های آمریکا از این پروژه انصراف داده بودند که قرار بود مبلغ قرارداد برقی سازی راه‌آهن گرمسار-گرگان- اینچه برون به طول ۴۳۰ کیلومتر به ارزش ۱.۲ میلیارد یورو و مدت آن ۴ ساله باشد و منابع مالی آن به صورت فاینانس کم بهره از محل منابع روسی تأمین می‌شد.
با برقی شدن این مسیر همچنین کاهش تصادفات در جاده‌ها و مصرف سوخت قرار است با استفاده از حمل ونقل ریلی کاهش یابد و از طرفی نوع زندگی در شهرها بر این مبنای تغییر کند. این محور مسیر ترانزیتی ایران از سوی قزاقستان، ترکمنستان و بندر امیرآباد در مسیر جدید است و اجرایی شدن این قرارداد علاوه بر بهبود قطارهای مسافری، ظرفیت خطوط در زمینه ترانزیت را به ۷میلیون تن افزایش می یابد.
همچنین با برقی سازی این مسیر با افزایش۳ برابری ظرفیت خط، سرعت قطار ها در کریدور شمال – جنوب نیز افزایش می‌یابد. برقی سازی علاوه بر افزایش ظرفیت حمل بار، آلودگی صوتی و زیست محیطی بسیار کمتری دارد و مصرف سوخت مایع را به صفر می‌رساند.
همکاری سه جانبه برای کریدور شمال-جنوب
اخیرا سه کشور روسیه، ایران و جمهوری آذربایجان نشست سه جانبه ای در راستای تسهیل راه اندازی کریدور شمال-جنوب برگزار کرده‌اند که به گفته مقامات ایرانی قرار است در روزهای آینده نیز دوباره دیداری داشته باشند. این مسیر در حال حاضر برای روسیه و دور زدن تحریم ها جنبه حیاتی دارد. اما خط ریلی رشت – آستارا که بندر شهید رجایی در جنوب ایران و بندر رشت در شمال را به هم متصل می‌کند در واقع حلقه مفقوده این کریدور است.
باید توجه داشت که با سرمایه گذاری‌های ایران و تجارت نفت روسیه و همچنین کمک‌های روسیه، دوره ساخت راه آهن به میزان قابل توجهی کاهش می‌یابد که پیش‌بینی می‌شود تا اواسط سال ۲۰۲۳ به پایان برسد.
باید توجه داشت که چندی پیش در سفر ولادیمیر پوتین رئیس جمهور روسیه به تهران، ایران و روسیه بزرگترین توافقنامه سرمایه گذاری استراتژیک در امور نفتی در تاریخ را امضا کردند. سرمایه گذاری روسیه در توسعه هفت میدان نفتی ایران با سرمایه گذاری اولیه حدوداً ۴ میلیارد یورویی همراه با سایر پروژه‌ها به ۴۰ میلیارد یورو افزایش می‌یابد. علاوه بر این، حمل و نقل پایدار و کارآمد به وضوح کلید تجارت نفت است.
کریدور بین المللی باری شمال-جنوب ۷۲۰۰ کیلومتر طول دارد و هند، ایران، آذربایجان و روسیه را از طریق کشتی، راه آهن و جاده به یکدیگر متصل می‌کند. انتظار می‌رود این خط زمان ترانزیت بین بمبئی و مسکو را به نصف کاهش دهد.
قراردادهای ساخت این کریدور توسط ۱۳ کشور از جمله آذربایجان، بلاروس، بلغارستان، ارمنستان، هند، ایران، قزاقستان، قرقیزستان، عمان، روسیه، تاجیکستان، ترکیه و اوکراین امضا شده است. انتظار می‌رود که پس از تکمیل کامل، زیرساخت‌های کریدور قادر به جابجایی ۱۵ میلیون تن بار در سال باشد.
این کریدور در ابتدا برای ارائه جایگزینی برای مسیرهای سنتی کشتیرانی ساخته شد. با تحولات ژئوپلیتیک، به ویژه جنگ اوکراین و تحریم‌های شدید متعاقب آن در اروپا و آمریکا، این کریدور باری که بیش از ۲۰ سال است مورد بی‌توجهی قرار گرفته است، امیدهای زیادی برای مسکو ایجاد کرد.
برخی از کارشناسان حتی آن را راهی برای اجتناب روسیه از تحریم‌ها و راه نجاتی برای تقویت تجارت با آسیا می‌دانند. در حال حاضر کشتی‌های تجاری از هند باید از دریای عرب، دریای سرخ، دریای مدیترانه عبور کنند، سپس اروپای غربی را دور بزنند و در نهایت از دریای بالتیک عبور کنند تا به سنت پترزبورگ برسند. با افتتاح کریدور بین المللی باری شمال به جنوب، زمان حمل و نقل از ۴۰ تا ۶۰ روز به ۲۵ تا ۳۰ روز و هزینه حمل و نقل نیز ۳۰ درصد کاهش می‌یابد./ تحلیل بازار
