تحول در روابط ریاض و واشنگتن؛ آیا دوران سرد آغاز خواهد شد؟

پس روی کار آمدن جو بایدن در امریکا، روابط ایالان متحده با عربستان سعودی وارد مرحله‌ای تازه شد، مرحله‌ای که در آن خبری از حمایت‌های بی چون و چرای دونالد ترامپ از محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی نبود. چنین وضعیتی به ویژه در ماه های اخیر با وقوع بحران اوکراین، توافقات جدید اوپک پلاس مبنی بر کاهش تولید نفت و پافشاری دموکرات‌های امریکا بر مجازات محمد بن سلمان به خاطر قتل جمال خاشقجی به وضعیتی در آستانه‌ بحران تبدیل شده است.

تاریخ روابط آمریکا و عربستان

به گزارش میدل ایست نیوز، از زمانی که فرانکلین روزولت، رئیس‌جمهور ایالات متحده، عبدالعزیز بن سعود، پادشاه عربستان سعودی، در فوریه ۱۹۴۵، در کشتی کوئینسی ملاقات کردند، این روابط حول نفت و تهدید اتحاد جماهیر شوروی آغاز شد. در سال ۱۹۷۳، عربستان سعودی «بایکوت نفتی» را به تلافی کمک ایالات متحده به اسرائیل در جنگ یوم کیپور آغاز کرد و از آن زمان روابط این دو کشور بین یک اتحاد استراتژیک تا پایین‌ترین حد، یعنی بحران‌های طولانی و عمیق در نوسان بوده است.

چند سال بعد، یک اتحاد استراتژیک به دنبال تهاجم شوروی به افغانستان در سال 1979 و جنگ ایران و عراق در سال 1981 ایجاد شد. رئیس جمهور جیمی کارتر حتی تا آنجا پیش رفت که اعلام کرد که هرگونه مداخله شوروی در خلیج فارس توسط ایالات متحده پاسخ خواهد گرفت. این آغاز دکترین کارتر و دوران نفت در برابر امنیت و تضمین‌های ایالات متحده به سعودی‌ها بود و حتی پس از پایان جنگ سرد با انحلال اتحاد جماهیر شوروی ادامه یافت.

همه چیز در 11 سپتامبر 2001 تغییر کرد. نه تنها اسامه بن لادن، رهبر القاعده، پسر یک تاجر ثروتمند سعودی بود، بلکه 15 نفر از 19 عامل حملات تروریستی 11 سپتامبر اتباع سعودی بودند. یک شبه، عربستان سعودی از یک متحد کلیدی و قابل اعتماد به یک خطر امنیتی تقریبا دائمی تبدیل شد.

باراک اوباما، رئیس‌جمهوری وقت، چهار بار از عربستان سعودی بازدید و بین سال‌های 2009 تا 2017 شصت میلیارد دلار تسلیحات پیشرفته به سعودی‌ها فروخت تا بتواند اتحاد با عربستان را حفظ و چین را محدود کند. با این حال، در اواخر دوره تصدی خود، زمانی که سعودی‌ها با موضوع تعیین‌کننده سیاست خارجی او – توافق هسته‌ای با ایران – مخالفت و علیه آن لابی کردند، او به ناسپاسی و بی‌اعتماد فزاینده آن‌ها انتقاد کرد.

دوران ریاست جمهوری دونالد ترامپ را شاید بتوان دوره‌‌ای از نزدیک ترین روابط میان واشنگتن و ریاض دانست، عصری که با ریاست جمهوری بایدن بنظر می‌رسد پایان یافته باشد.

بایدن در مقام رئیس جمهوری اساساً روابط با سعودی‌ها را مشروط به انزوای محمد بن سلمان کرده و معاملات عمده تسلیحاتی را متوقف کرد. ناگزیر، تیرگی روابط تشدید شد. از دید دولت بایدن، روابط با عربستان سعودی به دلیل ترکیبی از نقض غیرقابل تحمل حقوق بشر، شکست‌های نظامی در یمن که انتقاد ایالات متحده را برانگیخت، موضع ناسازگار و غیر مفید در مورد چشم انداز تجدید توافق هسته‌ای ایران، تیره شد.

جو بایدن، رئیس جمهوری امریکا در سال 2019 زمانی که نامزد انتخابات ریاست‌جمهوری امریکا بود، خشم خود را نسبت به عربستان سعودی به‌دلیل نقش محمد بن سلمان، ولیعهد سعودی در قتل جمال خاشقجی، روزنامه‌نگار منتقد سعودی ابراز کرد. جو بایدن وعده داد که پرونده حقوق بشری عربستان را بررسی خواهد کرد و عربستان را منزوی‌ می‌کند.

همچنان دلایلی برای حفظ روابط وجود دارد

ارزیابی واشنگتن این است که روابط ضعیفش با ریاض به منافع امریکا آسیب می‌زند و همچنین با تأکید بر لزوم اطمینان از اینکه عربستان و سایر کشور‌های خلیج‌فارس همچنان امریکا را متحد می‌بینند و از پیشبرد فرآیند‌هایی که باعث افزایش اتکای آنها به چین و روسیه می‌شود، خودداری خواهند کرد.

از طرفی، اسرائیل نیز نقش مهمی در پیوند امریکا و عربستان سعودی دارد؛ امریکایی‌ها بهترین راه را برای تقویت و گسترش قراردادهای عادی‌سازی روابط موسوم به ابراهیم، نزدیک شدن به سعودی‌ها می‌دانند.

بنابراین می‌توان گفت واشنگتن نخست به دلیل آنکه ریاض با چین و روسیه علیه او متحد نشود، دوم به دلیل حمایت از اسرائیل، متحد خود در منطقه و تداوم و گسترش فرایند صلح ابراهیم و سپس به دلیل کنترل بازار انرژی، حفظ روابط با عربستان را ضروری می‌داند، سفر اخیر بایدن به ریاض نیز در همین راستا اتفاق افتاد.

عربستان نیز ایالات متحده را شریکی راهبردی در امور اقتصادی و نظامی می‌داند و قصد ندارد چنین متحدی را از دست بدهد، از طرفی روابط رو به رشد خود با چین و روسیه را نیز متوقف نمی‌کند.

دلایل تنش

در حالی که عربستان سعودی در در دوران سردی روابط با ایالات متحده است، از شی جین پینگ، رئیس جمهوری چین دعوت کرد تا از این کشور دیدن کند و ریاض در حال مذاکره با چین (مشتری اصلی نفت عربستان) بر سر قیمت گذاری در معاملات نفتی بین آنها به به جای دلار امریکا، همانطور که تاکنون رواج داشته است به ارز چین است. این مسئله پیام مهمی برای کاخ سفید به همراه دارد مبنی بر اینکه، ایالات متحده تنها شریک قدرتمند عربستان نیست.

مسئله‌ی انرژی یکی دیگر از موارد اختلاف میان دو کشور است؛ از ابتدای جنگ اوکراین، رهبران عربستان سعودی و امارات از انتقاد از روسیه خودداری کردند و سعی کردند تا حد امکان خود را از بحران بین روسیه و غرب دور کنند. آنها با تلاش‌های امریکا برای منزوی کردن روسیه از نظر سیاسی و اقتصادی همکاری نکردند و از افزایش تولید نفت خود برای کاهش قیمت نفت خودداری کردند. این امتناع ریاض باعث شد که بسیاری از قانونگذاران دموکرات فشار خود را بر دولت برای افزایش اقدامات خود علیه عربستان سعودی افزایش دهند.

تصمیم جدید اوپک‌پلاس برای کاهش تولید 2 درصدی نفت نیز باعث ایجاد تنش‌هایی در روابط عربستان سعودی و امریکا شده است و دولت جو بایدن گفته گزینه‌های خود درباره عربستان را بررسی می‌کند.

مطابق توافق اوپک پلاس مقرر شده روزانه 2 میلیون بشکه نفت کمتر روانه بازار شود. سیاستی که در وهله نخست قیمت نفت را در بازارهای جهانی افزایش خواهد داد و به‌زعم امریکا در این اوضاع بحرانی جهان به نفع روسیه در جنگ اوکراین تمام خواهد شد.

آنتونی بلینکن، وزیر امور خارجه امریکا در این راستا گفته است: به رغم تقاضای زیاد امریکا برای خرید نفت، عربستان و شرکایش در اوپک پلاس میزان تولید خود را کاهش داده‌اند و در مورد روابط با عربستان، ما گزینه های گوناگون را در پاسخ به اقدام این کشور بررسی می کنیم؛ در این رابطه مشورت های فشرده‌ای هم با کنگره داریم.

برخی از سیاستمداران در امریکا نیز پیشنهاد داده‌اند که امریکا کمک‌های تسلیحاتی خود به عربستان سعودی را قطع کند.

فرجام

با اینکه مقامات عربستان بیان کرده‌اند امریکا متحدی راهبردی برای آنهاست و تصمیمات مربوط به انرژی قادر به تغییر چنین اتحادی نخواهد بود، به‌نظر می‌رسد تداوم وضعیت فعلی به بحرانی در روابط واشنگتن و ریاض بدل شود، هرچند در این میان اسرائیل به عنوان میانجی مهمی سعی در حفظ روابط ایالات متحده و عربستان خواهد داشت.