تاسیس رشته مطالعات عربستان در دانشگاه تهران

جواد شعرباف مدیر گروه مطالعات غرب آسیا و آفریقا دانشکده مطالعات جهان در گفتگو با خبرنگار دیپلماسی پلاس با اشاره به دو دهه فعالیت در حوزه مطالعات کشور شناسی گفت: دانشکده مطالعات جهان با الگوبرداری موفق از دانشکده‌های مطرح دنیا، پس از انقلاب اسلامی راهی نو در مطالعات کشوری گشود.

وی افزود: در ابتدا مطالعات آمریکای شمالی و اروپا مد نظر بود، اما با توسعه فعالیت ها و توجه به نیازمندی های کشور، مطالعات حوزه های دیگر نظیر روسیه، ژاپن، هند، فلسطین اشغالی، مصر، عراق، ترکیه، آمریکای لاتین،آلمان، فرانسه، بریتانیا و … افزوده شد و کشورشناسی در دانشگاه تهران از مسیر دانشکده مطالعات جهان به شکل معتبری بنیان نهاده شد.

جواد شعرباف در ادامه با اشاره به مزیت های دانشکده اظهار داشت: در این دانشکده، کلیه امور مرتبط به مطالعات کشورها، نظیر آموزش، تحقیق و پژوهش، رساله و حتی دفاع از پایان نامه ها، به زبان بومی همان کشور تدریس می‌شود. یکی دیگر از مزیت های دانشکده این است که با توجه به کاربردی بودن رشته ها و بی نظیر بودن آن، استقبال زیادی از دانشکده می شود و فارغ التحصیلان آن کمترین بیکاری را تجربه می کنند. بر اساس گزارش های آماری، بیشترین ضریب اشتغال در بین دانشکده های دانشگاه تهران، متعلق به دانشجویان این دانشکده است و کمترین میزان عدم اشتغال را داریم.

وی با اشاره به اهمیت کشورشناسی در برقراری روابط خارجی گفت: برای تامین نیازمندی یک کشور نمی توان به مطالعات شخصی، ذوقی، تفننی، سلیقه ای و مبتنی بر مطالعات پراکنده و اینترنتی افراد، تکیه کرد. بنابراین دانشکده مطالعات جهان تاسیس شد تا نیازمندی های دستگاه‌های فعال در سیاست و عمدتا سیاست خارجی را برطرف کند و تجربه و آمار نشان دهنده آن است که در این زمینه توفیقات زیادی داشته است.

استادیار دانشگاه تهران درخصوص تاسیس رشته مطالعات عربستان سعودی در دانشکده مطالعات جهان گفت: تاسیس رشته جدید در آموزش عالی و طی مراحل تصویب و تایید از گروه مربوطه تا وزارت خانه، کار بسیار طاقت فرسا و چند مرحله ای است و هر مرحله و مجاب کردن کارشناسان هر حوزه زمان زیادی نیاز دارد. درخواست تاسیس رشته مطالعات عربستان مربوط به یک دهه قبل بود اما متاسفانه و به دلایل مختلف، تا سال گذشته محقق نشد. در سال گذشته پس از برگزاری چند جلسه درخصوص ضرورت و طراحی و بازبینی دروس و توجیه  سلسله مراتب اداری نسبت به اهمیت تاسیس این رشته، در نهایت در بهمن ماه سال جاری، تاییدیه برگزاری رشته مطالعات عربستان  به طور رسمی ابلاغ شد.

وی در پاسخ به ضرورت تشکیل رشته مطالعات عربستان نیز گفت: در کنار کشورهای حوزه غرب آسیا مانند مصر، عراق و … جای خالی حوزه عربستان به شدت احساس می‌شد که به دلیل غفلت و کم توجهی، فاصله ای بین تدوین این رشته و عملیاتی شدن آن اتفاق افتاد که خوشبختانه از سال گذشته مجددا احیا و امسال محقق شد.

جواد شعرباف درخصوص چرایی اهمیت مطالعه درخصوص کشور عربستان اظهار داشت: در علوم سیاسی مفهومی به نام «محیط امنیتی» وجود دارد که معتقد است کشورها دارای حیات خلوت پیرامونی هستند و اگر واحدهای سیاسی عضو آن محیط امنیتی، کمک و همراهی کنند آن محیط امن و فارغ از جنگ و درگیری خواهد ماند و هزینه های زندگی مسالمت آمیز و امن، به حداقل ممکن خواهد رسید. اما اگر اعضای این محیط امنیتی با هم دچار مشکل شوند هزینه های توسعه و رفاه کشورها، صرف امور نظامی و امنیتی شده و در نهایت به جنگ و درگیری یا رقابت های ناسالم و خصومت منجر می شود. عربستان جزو کشورهایی است که مهمترین حضور و نقش را در حوزه امنیتی جمهوری اسلامی و البته خلیج فارس دارد است. این کشور اسلامی در همسایگی ماست و منافع و مصالح مشترک بسیاری، تهران و ریاض را به هم متصل می کند. چنانچه بتوان روابط مناسبی را سامان داد، بی تردید منطقه از درگیری و نزاع های بی پایان رهایی خواهد یافت. عربستان کشوری بزرگ و سرمایه ای هنگفت و بازار مصرف سیاسی و اقتصادی خوبی برای ایران و منطقه می تواند باشد. این کشور هم تراز با ایران، در حکم لنگرگاهی برای امنیت و آسایش منطقه می تواند عمل کند.

استاد دانشکده مطالعات جهان در پاسخ به سوال علت ورود دانشگاه تهران به این حوزه اشاره کرد: برای تمام صاحب نظران و متخصصان آشکار است که عربستان یکی از کشورهایی است که همواره قبل و بعد از انقلاب اسلامی با آن رقابت جدی داشته ایم که بعضا این رابطه ناخواسته و به دلیل مداخلات نیروهای خارجی یا کانون های سازمان یافته متاثر از منافع خارجی، که تمایلی به بهبود روابط دوجانبه نداشتند، به خصومت تبدیل می شد. ترس و نگرانی که بین کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس وجود داشت مانع نزدیکی دو طرف به همدیگر می شد که در نتیجه زمینه شناخت را نیز فراهم نمی‌کرد یا شناختی سوگیرانه در اختیار مقامات تصمیم گیرنده قرار می داد. ما علاوه بر موضوع همسایگی، در حوزه های مهم و راهبردی چون حج، بحث انرژی و نفت، مسائل منطقه ای چون فلسطین، اسلام سیاسی، حضور بیگانگان در منطقه و رقابت های منطقه ای با عربستان پیوند خورده ایم. طبیعی است که برای شناخت این کشور و ارائه راه کارهای مناسب به تصمیم گیرندگان، تاسیس مراکز مطالعاتی و اندیشکده ها و موسسات تحقیقاتی تخصصی به شدت مورد نیاز است. این موسسات و مراکز هم نیاز به کارشناسانی متخصص و آموزش دیده دارند و گام نخست و موثر برای تامین این نیاز از سوی دانشگاه تهران برداشته شده است.

این کارشناس حوزه غرب آسیا ادامه داد: شناخت ما از عربستان محدود است و صرفا از طریق مراسم حج یا کارشناسان نفتی که در اجلاس های نفتی یا از طریق چند نفر در کنفرانس اسلامی حضور دارند این شناخت حاصل می شده است. طی سال های طولانی پس از انقلاب و علی رغم اهمیت زاید الوصف شناخت کشوری چون عربستان، متاسفانه هیچ زمینه شناخت جدی، عمقی و دانشگاهی نسبت به یکی از مهمترین اعضای محیط امنیتی خود نداشته ایم. تاسیس این رشته زمینه را برای شناخت جدی و چند لایه این کشور مهم منطقه و سایر کشورهای منطقه خلیج فارس فراهم می آورد.

وی با بیان اینکه دانشکده وظیفه تامین بخشی از نیروی انسانی دستگاه های درگیر در سیاست خارجه را دارد و می تواند کار علمی و اکادمیک انجام دهد تصریح کرد: بیش از 40 تا 50 سازمان در داخل کشور درگیر مسائل حوزه عربستان هستند درصورتی که عموما شناخت کارشناسی مبتنی بر مطالعات دانشگاهی در حوزه عربستان را ندارند.

استاد دانشکده مطالعات جهان، ابراز امیدواری کرد که این دانشکده در سال تحصیلی آینده در مقطع فوق لیسانس بتواند پذیرش دانشجو را انجام داده و سپس مقطع دکترای آن را نیز فراهم نماید.

مدیر گروه مطالعات غرب آسیا و آفریقای دانشکده مطالعات جهان درخصوص سرفصلهای این رشته دانشگاهی نیز گفت: به طور کلی دانشجویان در این رشته باید مجموعا 28 واحد درسی را بگذرانند که شامل دروس اصلی و اختیاری است.  دروس اصلی شامل شناخت جغرافیای سیاسی، اقتصاد عربستان، سیاست و حکومت عربستان، تاریخ عربستان، روابط خارجه عربستان و دروس اختیاری شامل جامعه و فرهنگ عربستان، اسلام، حج ،جریانهای مذهبی و سیاسی در عربستان، عربستان و شورای همکاری خلیج فارس، ادبیات و رسانه در عربستان، نیروهای مسلح و قدرت نظامی عربستان، عربستان و سازمانهای منطقه ای و بین المللی، عربستان و نقش آن در مناقشه فلسطین، عربستان و نفت، تاریخ معاصر خاورمیانه، عربستان و جهانی شدن، قدرت و رقابتهای سیاسی در عربستان، ساختار سیاسی و اجتماعی قبایل عربستان، روابط و مناسبات ایران و عربستان و عربستان و قدرتهای بازار می شود.

وی ادامه داد: تمام دانشجویانی که علوم سیاسی، روابط بین الملل، علوم اجتماعی، مطالعات منطقه ای، الهیات و حقوق و … را در مقطع کارشناسی خوانده اند و همچنین تمامی دانشجویان علاقه مند به مباحث خاورمیانه و عربستان از حوزه های مطالعاتی دیگر نیز که به زبان عربی تسلط دارند می توانند پس از شرکت در آزمون سازمان سنجش، در این رشته در مقطع کارشناسی ارشد به تحصیل بپردازند.

جواد شعرباف در پایان از تمام علاقه مندانی که مشتاق به شناخت مباحث منطقه ای و به طور خاص عربستان هستند و مایل به دفاع از منافع ملی بوده و تعلق خاطری نیز به مباحث خلیج فارس دارند خواست تا در این حوزه به تحصیل بپردازند چراکه فارغ التحصیلان این دانشکده عموما با توانایی های اکتسابی و تقویت دانش و بینش و نیز تسلط به زبان حوزه، به خوبی می توانند در حوزه سیاست خارجی، رسانه، صدا و سیما، سلامت، نفت، گردشگری و غیره وارد عرصه کار و فعالیت شوند.