بازار؛ تصمیم برای گسترش بریکس به کشورهای جدید از جمله سه کشور عربی یعنی مصر، عربستان سعودی و امارات، همچنان دارای ابهامات زیادی است و گمانه زنی‌های زیادی در مورد رویکرد توسعه‌ای که این بلوک دنبال کرد و علل و آثار آن وجود دارد. اما به نظر می‌رسد تا حد زیادی موضوع به بازار انرژی مربوط می‌شود. ۸ کشور عربی درخواست رسمی برای پیوستن به گروه بریکس ارائه کرده بودند که اجلاس سران آن در ۲۲ تا ۲۴ آگوست ۲۰۲۳ در آفریقای جنوبی برگزار شد. چرا مصر، عربستان سعودی و امارات به این گروه دعوت شدند؟
اعضای رای‌دهنده بریکس – برزیل، روسیه، هند، چین و آفریقای جنوبی – کارشناسان را با این گسترش عمده غافلگیر کردند، که به نظر می‌رسید برخی از کشورهای قوی‌تر اقتصادی را دور زده و کشورهای فقیرتر را انتخاب کردند، اما اعضا آن را تأثیرگذار می‌دانند. به عنوان مثال، نیجریه شامل این انتخاب نمی‌شود، در حالی که اتیوپی که فقیرتر و کمتر توسعه یافته را شامل می‌شود. این کشورها از این پس اجازه خواهند داشت به عضویت این اتحاد تجاری درآیند، یعنی آرژانتین، عربستان، مصر، اتیوپی، امارات و ایران. بر اساس گزارش مجله آمریکایی فوربس، این یک گام استثنایی است که با پیامدهای بالقوه ژئوپلیتیکی همراه خواهد داشت.
تاثیر گسترش بریکس بر کنترل تولید جهانی نفت
بررسی اخیر منتشر شده در VisualCapitalist.com نتیجه می‌گیرد که گسترش جدید اتحاد بریکس اکنون مجموعاً ۴۳ درصد از تولید جهانی نفت را به خود اختصاص خواهد داد. برآورد اخیر Statisa نشان می‌دهد که اوپک ۳۸ درصد از نفت خام جهان را کنترل می‌کند. بنابراین، پیامدهای سیاسی «گسترش بریکس» روشن به نظر می‌رسد. عربستان سعودی بزرگترین صادرکننده نفت و مرکز گردشگری مذهبی جهان اسلام محسوب می‌شود و صادرات غیرنفتی این کشور بیش از ۷۰ میلیارد دلار است.ایران و امارات نیز دارای ذخایر عظیم نفتی هستند و جزو کشورهای پیشرو در جهان هستند. تولیدکنندگان نفت و چشم انداز زیادی برای افزایش تولید دارند.
اگرچه برخی از کارشناسان در دسامبر ۲۰۲۲ ادعا کردند که تولید ناخالص داخلی اتحاد بریکس از تولید ناخالص داخلی کشورهای صنعتی گروه هفت (G۷) فراتر رفته است، اما اضافه شدن این شش کشور که شامل عربستان سعودی با تولید ناخالص داخلی بیش از یک تریلیون دلار، همه تردیدها را برطرف کرد. بر اساس داده‌های منتشر شده، اتحاد BRICS اکنون ۲۹ درصد از تولید ناخالص داخلی جهانی را کنترل خواهد کرد. طبیعتا انرژی عامل اصلی این سلطه اقتصادی است.
بررسی اخیر منتشر شده در VisualCapitalist.com نتیجه می‌گیرد که گسترش جدید اتحاد بریکس اکنون مجموعاً ۴۳ درصد از تولید جهانی نفت را به خود اختصاص خواهد داد. برآورد اخیر Statisa نشان می‌دهد که اوپک ۳۸ درصد از نفت خام جهان را کنترل می‌کند
عربستان سعودی و روسیه به عنوان دو بازیگر اصلی در گروه اوپک پلاس، اغلب بر سر تنظیم سیاست رسمی برای آن گروه با یکدیگر درگیر هستند. این در مارس ۲۰۲۰ بسیار محسوس بود که یک درگیری بزرگ بین دو کشور باعث جدایی تقریباً کامل این اتحاد برای یک دوره موقت و منجر به سقوط قابل توجه قیمت نفت شد و حتی به زیر صفر رسید. باید دید که افزایش همکاری بین دو کشور پس از توسعه بریکس برای کاهش سایر درگیری‌ها در عملیات اوپک پلاس کار می‌کند یا خیر.
ائتلاف بریکس علاوه بر تبدیل شدن به یک نیروی اصلی از نظر عرضه نفت خام، اولین و سومین واردکننده بزرگ نفت جهان، چین و هند را نیز شامل می‌شد. طی یک سال و نیم گذشته، کارشناسان انرژی مانند دانیل یرگن، معاون S&P Global، توجه را به انشعاب فزاینده تجارت جهانی نفت که عمدتاً از جنگ روسیه علیه اوکراین سرچشمه می‌گیرد، جلب کرده‌اند. به همان اندازه که این گسترش روابط تجاری نفتی جدید و پیشرفته بین شرکای اتحاد بریکس را تقویت می‌کند، منجر به تقسیم بیشتر در بازاری خواهد شد که قبلاً یک بازار جهانی واحد برای پرمعامله ترین کالای جهان بود.
همچنین، پیوستن عربستان، ایران و امارات به گروهی که روسیه نیز در آن حضور دارند، به جای رقابت با یکدیگر که غرب می‌خواهد، سیاست‌های این کشورها به عنوان مهمترین صادرکنندگان نفت را هماهنگ می‌کند. البته انشعاب بازار نفت را پس از جنگ اوکراین برای چین و هند مفید است، زیرا بخشی از افزایش قیمت نفت را برای آنها جبران می‌کند، زیرا آنها نفت روسیه را با قیمت‌هایی ارزان‌تر از نرخ‌های جهانی خریداری می‌کنند.
تاثیر راهبردی اعضای جدید
علیرغم تلاش‌های آمریکا و کشورهای غربی برای متقاعد کردن آنها برای عدم ادامه این اقدام، رهبران سعودی بر ادامه تلاش‌های خود برای پیوستن به ائتلاف بریکس تاکید کردند. این تلاش‌ها به ارتباطات وزارت خارجه محدود نمی‌شد، بلکه شامل سفر خود جو بایدن، رئیس‌جمهور آمریکا به ریاض در تابستان گذشته نیز می‌شد.
اتیوپی از موقعیت استراتژیک ژئوپلیتیکی برخوردار است، زیرا در ورودی دریای سرخ قرار دارد که به کانال سوئز منتهی می‌شود، بنابراین یک مسیر تجاری اصلی برای نفت خاورمیانه و بسیاری از کالاهای دیگر است
برخی تعجب می‌کنند که چرا اتیوپی با توجه به سطح اقتصادی متوسط در اتحاد تجاری گنجانده شد. اولین دلیل آشکار این است که اتیوپی به یک شرکت کننده مهم در طرح کمربند و جاده چین تبدیل شده است. وزیر امور خارجه چین در ژانویه به خبرنگاران گفت: «چین از اتیوپی در ایفای نقش بیشتر در امور منطقه‌ای و بین‌المللی حمایت می‌کند و آماده است تا از نزدیک با اتیوپی ارتباط و همکاری داشته باشد تا این دو کشور در برابری بین‌المللی شریک شوند». علاوه بر این، اتیوپی از موقعیت استراتژیک ژئوپلیتیکی برخوردار است، زیرا در ورودی دریای سرخ قرار دارد که به کانال سوئز منتهی می‌شود، بنابراین یک مسیر تجاری اصلی برای نفت خاورمیانه و بسیاری از کالاهای دیگر است.
مصر اگرچه ذخایر بزرگ نفتی مانند عربستان سعودی و امارات ندارد، اما موقعیت استراتژیک به ویژه کانال سوئز را در اختیار دارد که در مسیر تجارت جهانی قرار دارد و جمعیتی بالغ بر ۱۰۵ میلیون نفر را شامل می‌شود. همچنین این کشور عضو اتحادیه کشورهای عربی بوده و اقتصاد آن پس از نیجریه از نظر تولید ناخالص خام در رتبه دوم قرار دارد. همچنین، به لطف اکتشافات عمده اخیر انجام شده در ۲۰ یا چند سال گذشته، مصر اکنون در رتبه سیزدهم رتبه بندی بزرگترین تولیدکنندگان گاز طبیعی قرار دارد. به گزارش مجله آمریکایی، میزان گاز طبیعی تولید شده توسط کشورهای عمده صادرکننده نفت مانند امارات، مکزیک و برزیل بیشتر شده و شاید در تصمیم گیری برای الحاق به بریکس نقش داشته است.
درست است که آرژانتین در حال حاضر یک کشور نفتی نیست، اما میادین شیل Vaca Muerta پتانسیل تبدیل شدن به یک نیروی بزرگ در بازارهای جهانی گاز طبیعی، پس از تکمیل پروژه خط لوله عظیمی در حال توسعه، را دارد. این کشور نماینده منطقه آمریکای لاتین است که بریکس معیار توزیع جغرافیایی را در نظر گرفت. دومین اقتصاد بزرگ منطقه پس از برزیل محسوب می‌شود و تولید ناخالص داخلی حدود ۶۳۳ میلیارد دلار بوده و نرخ رشد بیش از ۵ درصد در سال ۲۰۲۲ را به دست آورد.
عربستان میزبان مقر سازمان همکاری اسلامی، مصر میزبان مقر اتحادیه کشورهای عربی، اتیوپی میزبان مقر اتحادیه آفریقا، ایران نماینده جامعه شیعیان، و آرژانتین یکی از اعضای موسس گروه بازار مشترک جنوب (مرکسور) است
باوجود پوشش نسبتاً کم در مطبوعات غربی، گسترش اخیر اتحاد بریکس با طیف وسیعی از پیامدهای بالقوه تأثیرگذار ژئوپلیتیکی همراه است. جای تعجب نیست که بسیاری از این تأثیرات مربوط به نفوذ فزاینده‌ای است که این گروه در بازارهای جهانی و روابط تجاری مربوط به نفت خام و همچنین گاز طبیعی خواهد داشت.
بریکس بر تنوع بخشیدن به توزیع جغرافیایی، چهار کشور از منطقه خاورمیانه (عربستان سعودی، امارات، مصر و ایران)، یک کشور از جنوب صحرای آفریقا (اتیوپی)، و یک کشور از آمریکای جنوبی (آرژانتین) تمرکز کرد. همچنین بر نقش منطقه‌ای هر کشور تمرکز شده است، زیرا عربستان میزبان مقر سازمان همکاری اسلامی، مصر میزبان مقر اتحادیه کشورهای عربی، اتیوپی میزبان مقر اتحادیه آفریقا، ایران نماینده جامعه شیعیان، و آرژانتین یکی از اعضای موسس گروه بازار مشترک جنوب (مرکسور) است. اما مهم ترین معیار انتخاب، به گفته سرگئی لاوروف، وزیر امور خارجه روسیه، اعتبار، وزن (سیاسی) و البته موقعیت آن در عرصه بین المللی است.
