الوقت- روسیه که به دلیل جنگ اوکراین و تحریم‌های غرب بر روی یافتن بازارهای جایگزین در آفریقا و آسیا متمرکز شده است، اکنون برای نخستین بار به طور آزمایشی انتقال کالا به سمت خلیج فارس را از طریق کریدور زمینی جنوبی از مسیر ایران کلید زده است.
کریدور شمال-جنوب، که سال گذشته برای اولین بار راه اندازی شد، قرار است نقش مهمی در تجارت روسیه و کشورهای آسیای مرکزی با سایر مناطق جهان داشته باشد و با ورود اولین قطار کانتینری از مقصد روسیه به خلیج فارس فصل جدیدی در نقش آفرینی ترانزیتی کریدور شمال – جنوب در تجارت منطقه ای روی می‌دهد.
در این رابطه، میعاد صالحی، مدیرعامل راه آهن ایران روز یکشنبه اعلام کرد:«با پیگیری و دیپلماسی حمل‌و نقل ریلی در دولت سیزدهم، قطار ترانزیتی کانتینری شامل ۳۶ کانتینر، برای اولین بار از مبدا روسیه به مقصد عربستان سعودی از مرز ریلی اینچه‌برون وارد کشور شده است. این قطار ترانزیتی پس از انجام تشریفات گمرکی به سمت بندرعباس اعزام شد تا از آنجا به بندر جده منتقل شود».
باتوجه به اینکه عربستان در سمت خلیج فارس، بندری برای لنگر انداختن کشتی‌ها ندارد به ناچار این محموله تجاری به سمت جده در غرب این کشور انتقال خواهد یافت. گفتنی است پیشتر سفیر روسیه در ریاض در ماه فوریه از قصد دو کشور برای ارتقا حجم مبادلات تجاری به 5 میلیارد دلار خبر داده بود و به نظر می‌رسد سهم گسترده ای از تبادلات تجاری میان دو کشور از مسیر ایران صورت بگیرد.
در این رابطه شهریار شهریاری، مدیرکل گمرکات استان گلستان هم با اعلام انتقال اولین کانتینر روس به سمت عربستان گفت:«مسیر جدید امکان کاهش چندروزه زمان تحویل را فراهم می‌کند، همچنین این مسیر امکان ارسال قطارهای کانتینری از ایستگاه‌های راه‌آهن اورال جنوبی به سمت بندرعباس از طریق مرز ریلی اینچه‌برون و سرخس را افزایش می‌دهد. نکته مهم دیگر اینکه با کاهش تعرفه گمرکی، هزینه ارسال کالا از طریق کریدور شمال-جنوب تقریباً به نصف کاهش یافت».
کریدور شمال- جنوب؛ رگ حیاتی روسیه
کریدور شمال-جنوب ایران در اردیبهشت سال گذشته پس از دو دهه توقف، راه اندازی شد و اولین محموله آن نیز از روسیه به مقصد اقیانوس هند بارگیری شد.
حدود 160 کیلومتر از این مسیر ریلی از آستارا تا رشت هنوز تکمیل نشده است که آنهم بر اساس توافقات دوجانبه روسیه با انجام سرمایه گذاری موظف به تکمیل این پروژه تا چهار سال آینده شده است.
کارشناسان اقتصادی هدفگذاری درآمدی این کریدور را پس از تکمیل تا 11 میلیارد دلار برای ایران برآورد کرده‌اند. انتظار می‌رود از این کریدور سالانه حدود ۲۵٠میلیارد دلار محصولات هندی و چینی و آسیای شرقی به مقصد اروپا منتقل شود، و پیش‌بینی شده سهم ایران در ترانزیت کالا حدود ۴ درصد و تولید حدود 15درصد باشد.
انتقال کالاهای روسیه به مقصد عربستان از خطوط ریلی ایران، نقطع عطفی در تجارت منطقه‌ای به شمار می‌رود و می‌تواند مقدمه‌ای برای توسعه زیرساختهای ریلی بین کشورهای منطقه باشد.
روسیه پیشتر برخی کالاهای خود را از طریق دریای سیاه به دریای مدیترنه و از آنجا و از طریق کانال سوئز به دریای سرخ و سپس به اقیانوس هند صادر می‌کرد که مسیر طولانیتری بود و ماه‌ها طول می‌کشید تا کشتی‌های تجاری روسیه به هند برسند، اما این مسیر 3000 کیلومتری می‌تواند جایگزین خوبی برای روسیه باشد تا در کوتاه‌ترین زمان ممکن و با صرف هزینه کمتر بتواند با هندوستان و کشورهای خلیج فارس تعاملات تجاری خود را انجام دهد.
ایران در سالهای اخیر کوشیده است تا با توسعه زیرساختهای ریلی و کشاندن سایر کشورهای منطقه به استفاده از کریدور شمال-جنوب، به هاب تجاری منطقه تبدیل شود. در صورت تکمیل راه آهن آستارا-رشت در سالهای آینده ترانزیت کالا به سطح قابل توجهی خواهد رسید و کشورهای شرق آسیا، آسیای مرکزی و روسیه می‌توانند از این مسیر برای انتقال کالاهای خود به اقیانوس هند، خلیج فارس و حتی اروپا استفاده کنند.
ایران شاهراه تجارت ریلی
در دنیای کنونی خطوط راه‌آهن به دلایلی چون کاهش محسوس هزینه حمل و نقل، قابلیت انتقال حجم بیشتر و امنیت بالاتر نسبت به دیگر مسیرهای انتقال کالا، به عنوان زیرساخت حیاتی در شبکه تجارت بین‌الملل به شمار می‌روند.
با تمرکز بیشتر قدرتهای بزرگ اقتصادی بر بخش راه آهن و سرمایه‌گذاری در این بخش برای توسعه شبکه تجارت بین المللی خود، تکاپو در میان دیگر کشورها نیز برای ارتقا ظرفیتهای خطوط ریلی بیش از پیش در اولویت قرار گرفته است تا بتوانند در تجارت جهانی، سهم بیشتری را به خود اختصاص دهند.
در حال حاضر، مسیر ریلی برای اتقال کالاهای روسی به مقصد خلیج فارس و به ویژه عربستان وجود ندارد و ناگزیر باید از بندرعباس به صورت کشتی به این کشورها منتقل شوند اما در ماه‌های اخیر پیشنهاداتی بین جمهوری اسلامی و برخی کشورهای عربی خلیج فارس برای توسعه زیرساختهای ریلی از مسیر عراق به ایران مطرح شده است که در صورت موافقت بین دو طرف در سالهای آینده می‌تواند شاهد شکوفایی مسیرهای ترانزینتی در منطقه باشیم.
در این رابطه در خردادماه نشست مشترکی بین نمایندگان عربستان و عراق برای توسعه زیرساختهای ریلی برگزار شد. به گفته منابع آگاه، یکی از مهمترین این طرح‌ها که در راستای چشم انداز توسعه ۲۰۳۰ عربستان تدوین شده، تاسیس راه آهن مشترک میان عربستان و عراق است که از سواحل دریای سرخ آغاز شده و به داخل خاک عراق کشیده خواهد شد.
ایران و عراق از یک دهه پیش موافقت کرده‌اند تا خط آهن «خرمشهر- شلمچه- بصره» را تکمیل کرده و روند تجارت دو کشور را توسعه دهند و بخش گسترده این خط ریلی احداث شده و اگر دولت عراق همت به خرج دهد در کوتاه‌ترین زمان این پروژه به سرانجام خواهد رسید که می‌تواند در افزایش تجارت منطقه هم موثر واقع شود.
اگر این خط ریلی به عربستان و سایر کشورهای عربی هم متصل شود، به لحاظ زمانی و هزینه های مالی تجارت میان روسیه و چین و هند با خلیج فارس کاهش خواهد یافت. از طرف دیگر کشورهای شورای همکاری هم سعی دارند تا از ظرفیت ایران برای تجارت با آسیای مرکزی استفاده کنند.
لازم به ذکر است که ایران و عربستان اخیرا در گروه مالی بریکس هم عضو شده‌اند و سطح تعاملات این کشورها با روسیه و چین در آینده افزایش خواهد یافت.
ایران در سالهای اخیر تلاشهای زیادی انجام داده تا بتواند با توسعه ناوگان ریلی، حلقه اتصای ترانزیت شرق به غرب باشد و در این میان تکمیل خطوط راه آهن با افغانستان، آسیای مرکزی و تلاش برای تکمیل پروژه ریلی تا عراق و پس از آن تا ماورای مدیترانه، بخش‌هایی از فعالیت‌های دولت سیزدهم برای بهره‌برداری بیشتر از ظرفیت ناوگان ریلی است و کشورهای منطقه هم به اهمیت این مسئله آگاه هستند.
گزارش عملکرد دولت سیزدهم در بخش ترانزیت حاکی از حمل 9 میلیون و 300 هزار تن بار ترانزیتی جاده‌ای در سال ۱۴۰۱ و سه میلیون و 600 هزار تن در چهار ماهه اول سال ۱۴۰۲ است که معادل رشد سه درصد ترانزیت جاده‌ای در این بازه زمانی است.
ایران حتی در ماه‌های اخیر با کمک هند و ارمنستان احداث خط ریلی جدید را در دستورکار قرار داده است که اقیانوس هند را به دریای سیاه و پس از آن به مقصد اروپا وصل می‌کند که بر اساس تخمین‌های اولیه، سالانه ده‌ها میلیارد دلار کالا از این مسیر حمل خواهد شد.
هندی‌ها در یک دهه گذشته روی بندر چابهار به عنوان اولین گام کریدور ریلی و دریایی سرمایه‌گذاری کرده بودند ولی اخیرا به مسیرهای دیگری هم چشم دوخته‌اند تا به مسیرهای حمل و نقل خود تنوع بخشند. پروژه‌هایی مانند، اقیانوس هند تا خلیج فارس تا سرزمینهای اشغالی و در نهایت اروپا، یا کریدور دریایی تا یونان از جمله برنامه‌هایی است که رهبران دهلی نو در دستورکار قرار دارند.
اما با وجود تمامی این گزینه‌های روی میز، بندر چابهار و کریدورهای ریلی ایران بهترین گزینه برای هند است تا بتواند کالاهای تولیدی خود را به مقصد اروپا و خلیج فارس و آسیای مرکزی و روسیه انتقال دهد. زیرا هندی‌ها به خوبی می‌دانند که چین به عنوان رقیب اصلی آنها، برای احداث پروژه کلان «یک کمربند و یک جاده» از خطوط ریلی ایران بهره‌برداری خواهد کرد و در صورت تعلل بیشتر دهلی نو این چینی‌ها خواهند بود که می‌توانند نبض تجارت منطقه را به دست بگیرند.
به طور کل، می‌توان گفت راهبرد ایران برای توسعه زیرساختهای ریلی و افزایش همکاریهای تجاری با سایر کشورها، جایگاه ایران در تجارت جهانی را ارتقا خواهد داد و بیانگر این است که سیاستهای آمریکا برای به انزوا کشاندن تهران با شکست مواجه شده و قدرتهای جهانی، برای پیشبرد برنامه‌های کلان خود روی مسیرهای ترانزیتی ایران حساب ویژه‌ای باز کرده‌اند.
