ایران و عربستان، یک سال پس از بهبود روابط

 19 اسفند 1401 در پکن، پایتخت چین توافقی تاریخی به دست آمد که بر مبنای آن تهران و ریاض به رکود و بعضاً تنش در روابط دوجانبه که از ابتدای سال 2016 میلادی آغاز شده بود، پایان دادند و عصر جدیدی در روابط دوجانبه آغاز کردند که نتیجه آن خیلی زود در چندین عرصه منطقه ای نمایان شد.

با وجود متشنج بودن اوضاع غرب آسیا ناشی از تجاوزات رژیم صهیونیستی به نوار غزه، ایران و عربستان یک سال پس از توافق بر سر ازسرگیری روابط، انسجام خود را حفظ کرده اند.

پرونده یمن

هیچ کس نمی تواند این واقعیت را انکار کند توافق ازسرگیری روابط کشورمان با عربستان سعودی تأثیر مستقیم بر بسیاری از پرونده های منطقه ای به ویژه یمن داشته است که تا همین اواخر یکی از پیچیده ترین و غم انگیزترین درگیری ها را در آنجا شاهد بودیم.

فارغ از تجاوزات مداوم رژیم صهیونیستی به نوار غزه از هفتم اکتبر 2023، روابط بر مبنای صلح ایران و عربستان در خنثی سازی تنش ها به ویژه در یمن که با سرعت بالایی در حال پیشرفت بود، نقش داشت.

به نظر می آید توافق پکن به سعودی ها فرصت بزرگی داد تا ورق جنگ یمن را که ایران به دست داشتن در آن متهم بود، برگرداند؛ جنگی که خسارت های مادی و انسانی زیادی برجای گذاشت و نتوانست حتی غیرمستقیم اهداف پادشاهی سعودی و متحدانش را در منطقه محقق کند. درواقع مبارزان یمنی با اقدامات نظامی خود تلاش های محمد بن سلمان، ولیعهد عربستان را برای تغییر و جاه طلبی های برنامه ریزی شده در کشورش برهم زدند.

دیگر پرونده های منطقه ای

ازسرگیری روابط ایران و عربستان بر پرونده های دیگر منطقه ازجمله سوریه تأثیر گذاشت، زیرا ریاض به سرعت درصدد برگرداندن سوریه به جمع متحدان و کشورهای عربی برآمد.

با عملیات «طوفان الاقصی» و متعاقب آن جنگ وحشیانه ای که صهیونیست ها تا امروز علیه مردم فلسطین رقم زده اند، بیم سرد شدن روابط تهران و ریاض به وسیله عوامل ریاض که درگیر جنگ رژیم صهیونیستی شدند می رفت؛ ولی این گونه نشد و دو طرف همچنان روابط گرم و دوستانه ای دارند.

شاید بحرانی ترین نقطه ای که می توانست اصطکاک جدیدی در روابط ایران و عربستان ایجاد کند، دریای سرخ و خلیج عدن بود، جایی که انصارالله در حال یک سری حملات به کشتی های صهیونیستی، آمریکایی و انگلیسی است و اتهاماتی علیه تهران مطرح می شود. با وجود این، روابط تهران و ریاض تحت تأثیر این عامل منطقه ای قرار نگرفته و همچنان دوستانه باقی مانده است.

به نظر می آید تهران و ریاض مصمم هستند توافق صلحی را که با میانجی گری چین به دست آمد، با موفقیت تکمیل کنند. ناظران سیاسی معتقدند، توافق ازسرگیری روابط ایران و عربستان نویددهنده تغییرات واقعی ژئوپلیتیک در منطقه خلیج فارس و میان کشورهای عربی به ویژه در حوزه منطقه ای و نیز در پرتو افول هژمونی آمریکا در منطقه است.

تحلیلگران منطقه ای درباره دستاوردهای یک سال توسعه روابط ایران و عربستان معتقدند، دو کشور حسن نیت و اراده خود را برای اجرای توافق همکاری نشان داده اند و تمایل قطعی برای تغییر وضع پیچیده موجود منطقه دارند؛ وضعیت پیچیده ای که ناشی از مداخله قدرت‌های بزرگ و میراث شوم گذشتگان است.

توافق همکاری ایران و عربستان بر پرونده های یمن و سوریه سایه افکند و موانع مذاکرات عربستان و انصارالله برطرف شد. عربستان برای حل بحران یمن میانجی گری کرد و نقشه راه پیشنهادی اش تصویب شد و درها را به روی این کشور باز کرد. دمشق نیز به اتحادیه عرب بازگشت و بشار اسد، رئیس جمهور سوریه در اجلاس سران عربی در جده و اجلاس سران کشورهای اسلامی در ریاض شرکت کرد.

ریاض همچنین نسبت به بحران ناوبری در جنوب دریای سرخ و خلیج عدن موضعی متعادل و بی طرف اتخاذ کرد و با نیروی آمریکایی که به پایگاه های نظامی انصارالله حمله کردند، همسو نشد. این تحول مهمی در جایگاه و نقش منطقه ای عربستان و نیز در تاریخ روابط عربستان و آمریکاست.

تماس های راهبردی

از آنجایی که ایران و عربستان دو کشور دارای وزن سیاسی و راهبردی هستند، تنش یا بهبود روابط دو طرف  بر محیط منطقه ای تأثیر منفی و مثبت دارد. درواقع توسعه روابط دو کشور نشان دهنده بخش مهمی از ماهیت تحولات در حال وقوع غرب آسیاست.

سال‌های گذشته شاهد تماس های راهبردی میان مسئولان ارشد ایرانی و سعودی و رایزنی دو طرف با میانجی گری طرف های متعددی همچون لبنان، بحرین و عراق بوده‌ایم. پیشرفتی که زیر نظر تعدادی از کشورهای منطقه به سرکردگی سلطان نشین عمان، قطر و عراق به دست آمد.

بهبود روابط تهران و ریاض در بهبود وضعیت یمن به طور مستقیم مؤثر بود، جنگ پایان یافت و عملیات نظامی به طور رسمی متوقف شد. در ادامه و با راه افتادن جنگ غزه، انصارالله میدان عمل را در دریای سرخ به دست گرفت، ولی عربستان در هیچ عملیاتی علیه آنها شرکت نکرد و آمریکا نتوانست هیچ کمکی از عربستان سعودی برای حمایت از خود در دریای سرخ دریافت کنند.

ازسرگیری روابط ایران و عربستان بر نگرش امنیتی کشورهای حاشیه جنوبی خلیج فارس و همچنین پایبند شدن بیشتر عربستان به الزامات توسعه چشم‌انداز اقتصادی 2030 و ضرورت‌های لازم برای دستیابی به آن تأثیر گذاشته است.

با گذشت یک سال از ازسرگیری روابط، تهران و ریاض در مهار چالش ها و فشارهای جدی ای که به طور مستقیم یا غیرمستقیم درگیر بودند و با منافع راهبردی دو طرف ارتباط داشت، موفق عمل کردند و موفق شدند از دستاورد خود به خوبی محافظت کنند./ راهبرد معاصر