در چارچوب تحولات سریع منطقهای و تقریباً یک سال پس از سقوط نظام بشار اسد، سفر هاکان فیدان وزیر امور خارجه ترکیه به تهران، تمایل آنکارا را برای هماهنگی با تهران در زمینه موضوعات منطقهای در بحبوحه افزایش تهدیدات امنیتی ناشی از اقدامات رژیم صهیونیستی نشان میدهد.
در بحبوحه درگیری ترکیه و رژیم صهیونیستی بر سر نفوذ در سوریه و غزه، آنکارا در حال گشودن درهای روابط به روی تهران است، زیرا عوامل متعددی این روند را تحریک میکنند، به ویژه منافع مشترک امنیتی و اقتصادی و تحولات اخیر منطقهای، در چارچوب تمایل متقابل برای تقویت روابط راهبردی میان کشورهای اسلامی برای مقابله با چالشهای مشترک، پس از آنکه هژمونی آمریکا جایگاه رژیم صهیونیستی را در منطقه تقویت کرد.
تحولات سوریه و عراق مستلزم هماهنگی بین آنکارا و تهران برای جلوگیری از افزایش بحرانها و تضمین منافع آنهاست. با وجود برخی تفاوتها در دیدگاهها، هماهنگی منطقهای به عنوان ضرورتی برای تضمین ثبات و جلوگیری از افزایش تنشهای فرقهای یا قومی مطرح میشود.
اوضاع در حال تحول میدانی، ارتقای پرونده سوریه به بستری برای هماهنگی گستردهتر بین دو طرف، علاوه بر هماهنگی در زمینه موضوعات مکمل مانند عراق و قفقاز جنوبی را ضروری میسازد. همکاری نکردن دو کشور میتواند فرصتهایی را برای آمریکا و رژیم صهیونیستی فراهم کند که منطقه را در معرض تهدیدات جدی قرار میدهد.
پیچیدگیها و وجوه مشترک رابطه
رابطه ایران و ترکیه پیچیده است. آنها برای نفوذ در مناطقی مانند عراق و شرق مدیترانه در رقابت هستند، اما در موضوعاتی که منافع امنیتی و اقتصادی آنها با هم تلاقی میکند، همکاری میکنند.
هر دو کشور بر اهمیت ثبات و حل مناقشات منطقهای، به ویژه در سوریه تأکید دارند. برداشت آنکارا مبنی بر اینکه امنیت منطقهایاش به طور مستقیم به وسیله رژیم صهیونیستی تهدید میشود، محرک تعاملش با ایران است.
آمریکا در پوشش «حق دفاع از خود» از رژیم صهیونیستی حمایت میکند، در حالی که تل آویو نفوذش را گسترش میدهد و مانع از ایجاد هرگونه پایگاهی برای آموزش ارتش سوریه به وسیله ترکیه میشود. در نتیجه، ایران و ترکیه به دنبال هماهنگ کردن مواضع خود در زمینه تحولات اخیر سوریه و جلوگیری از بیثباتی بیشتر هستند و معتقدند امنیت سوریه به طور مستقیم با امنیت منطقه مرتبط است. آنها همچنین در زمینه واکنش احتمالی ساکنان جنوب سوریه به حملات رژیم صهیونیستی و تلاشها برای تضعیف امنیت و معیشت آنها بحث کردند.
هر دو کشور بر اهمیت حفظ ثبات در عراق توافق دارند، زیرا هدف مشترکشان جلوگیری از فعالیت تروریست هایی مانند حزب کارگران کردستان (پکک) برای ترکیه و گروهک های معاند داخل ایران است که امنیت ملی دو طرف را تهدید و از خاک عراق به عنوان پایگاه استفاده میکنند.
عراق بازار مهمی برای ایران و ترکیه است. دو کشور به دنبال تقویت تجارت و تسهیل جابجایی کالا از گذرگاههای مرزی زمینی متعدد خود هستند. همچنین مذاکراتی در زمینه پروژههای مشترک مانند ایجاد مناطق آزاد تجاری مشترک در حال انجام است.
ایران و ترکیه به دنبال هماهنگ کردن مواضع خود در زمینه تحولات اخیر سوریه و جلوگیری از بیثباتی بیشتر هستند
هر دو کشور با وجود نفوذ متفاوتشان در اقلیم کردستان عراق، به دنبال روابط پایدار با این منطقه هستند. آنها نگرانی مشترکی در زمینه هرگونه اقدامی که میتواند به جدایی این منطقه و دامن زدن به تمایلات جداییطلبانه میان اقلیتهای کرد در داخل مرزهای خودشان منجر شود، دارند.
دو کشور مرز طولانی و منافع مشترکی در همکاری امنیتی، به ویژه در مبارزه با سازمانهای تروریستی دارند. این هماهنگی میتواند شامل چندین موضوع، ازجمله ترتیبات مدیریت مرزی باشد. ایران شریک تجاری اصلی ترکیه است و هر دو کشور به دنبال افزایش همکاری در تجارت، سرمایهگذاری و انرژی، ازجمله بررسی تمدید توافقنامههای صادرات گاز ایران به ترکیه هستند.
مقدمات همکاری
ترکیه در برخی موضوعات بینالمللی، مانند پرونده هستهای در کنار ایران ایستاده و خواستار لغو تحریمهای ظالمانه اعمال شده علیه تهران است. همچنین سیاست «مانور و موازنه» را دنبال میکند و از روابط پیچیده خود با همه طرفها برای به حداکثر رساندن نفوذ و دفاع از منافع ملی خود در غرب آسیای بیثبات بهره میبرد. در همین حال، ایران، نزدیکی به ترکیه را فرصتی برای کسب نفوذ سیاسی و تقویت جایگاه منطقهای خود میداند.
نزدیکی ترکیه به تهران نشان میدهد این کشور در منطقه کاملاً منزوی نیست و میتواند اتحادهای جایگزین ایجاد کند. دو کشور به تازگی برای ساخت خط راهآهن مشترک توافق کردند.
جنگ غزه در نزدیکتر کردن ایران و ترکیه نقش داشته است، زیرا دو طرف موضع مشترکی علیه تجاوز رژیم صهیونیستی دارند. جنگ غزه که ترکیه آن را نسلکشی توصیف کرد، خشم عمومی و فشارهای سیاسی داخلی را برانگیخته و رجب طیب اردوغان، رئیس جمهور ترکیه را بر آن داشته است تا موضع تندی علیه رژیم صهیونیستی اتخاذ و روابط دیپلماتیک و تجاری خود را قطع کند.
آنکارا در زمینه حماس در غزه موضعی متضاد با رژیم صهیونیستی اتخاذ میکند و رژیم صهیونیستی به دلیل حمایت آنکارا از این جنبش، با هرگونه نقش ترکیه در روند صلح مخالف است. مقابله با رژیم صهیونیستی و رد برنامههای غربی در منطقه، با وجود رقابت ایدئولوژیک، زمینهای برای همکاری تاکتیکی با ایران فراهم میکند.
نزدیکی ایران و ترکیه برای جریان های سیاسی اسلامی مانند حزبالله، حماس و جناحهای اسلامی میانهرو اطمینانبخش است و در پرتو حملات مکرر رژیم صهیونیستی، جبهه حمایتی سیاسی و امنیتی ایجاد میکند.
پیامدهای اختلاف ترکیه و رژیم صهیونیستی
رابطه با ایران میتواند پیام محکمی به آمریکا و متحدانش در زمینه رد دخالت منطقهای، به ویژه با توجه به محکومیت حملات رژیم صهیونیستی به سوریه و لبنان به وسیله ترکیه ارسال کند. نزدیکی دو کشور، واگرایی در روابط با رژیم صهیونیستی را عمیقتر میکند، زیرا ترکیه سیگنالی از بازدارندگی و ایجاد تعادل در برابر نفوذ رژیم صهیونیستی در منطقه، به ویژه در سوریه و شرق مدیترانه ارسال میکند.
ترکیه گامهای رژیم صهیونیستی را که میتواند به «جنگ منطقهای گسترده» منجر شود، رد و تأکید میکند به اتحاد منطقهای ضد ایرانی به سرکردگی رژیم صهیونیستی و آمریکا کشیده نخواهد شد. نزدیکی روابط ترکیه به ایران را میتوان به عنوان پیام سیاسی قوی و مانور راهبردی چندوجهی علیه آمریکا که از رژیم صهیونیستی حمایت میکند، تلقی کرد.
هدف اصلی آنکارا، اثبات استقلال تصمیمگیری منطقهای خود و تواناییاش در احیای روابط با ایران است، بهویژه زمانی که منافعش با منافع واشنگتن متفاوت باشد.
منبع: راهبرد معاصر
