پس از فروپاشی امپراطوری عثمانی و پایان جنگ جهانی اول، بر اساس معاهده لوزان سال ۱۹۲۳، مقرر شد حضور نظامی نیروهای اروپایی در ترکیه و درگیری نظامی بین یونان و ترکیه متوقف شود. بدین‌سان استقلال ترکیه تضمین و از همه مهم‌تر سرزمین‌ها و به‌ویژه جزایر بین دو کشور ترکیه و یونان تقسیم شد. با وجود این، ترکیه و یونان از آن زمان به دلیل اختلافات پیچیده که مورد اشاره قرار خواهد گرفت، دست کم تاکنون ۴ بار با یکدیگر وارد جنگ شده‌اند.
طی ماه های اخیر، تنش کلامی و جنگ لفظی بین دو کشور عضو ناتو بالا گرفته است. یونان، ترکیه را متهم می‌کند که با بحث درباره حاکمیت جزایر خود در دریای اژه، شروع‌کننده این جدال بوده و در مقابل ترکیه هم یونان را متهم می‌کند که با تحریک آمریکا و اتحادیه اروپا، نزاع بی‌سابقه‌ای را علیه آنکارا آغاز کرده است.
گستره تنش از دریای اژه تا مدیترانه
نقطه مرکزی جدل میان دو همسایه، دریای اژه و دریای مدیترانه است که دو طرف بر سر تقسیمات و حریم دریایی و تجاوز به حریم هوایی در آن، دچار اختلاف هستند.
دریای اژه با موقعیت جغرافیایی منحصر به فردی که دارد، مشکلات بسیاری میان ترکیه و یونان ایجاد کرده است. یکی از مهم‌ترین آنها این است که دو کشور نتوانستند بر سر مرزهای دریایی به توافق برسند. یونان می‌گوید حق دارد طبق کنوانسیون سازمان ملل متحد در مورد حقوق دریاها، محدوده آب‌های سرزمینی خود را تا ۱۲ مایل (۱۹.۳ کیلومتر) گسترش بدهد.
ترکیه که عضو این کنوانسیون نیست، در مانیفستی در پارلمان این کشور، یونان را تهدید کرده بود که این کار را انجام ندهد. بر اساس این مانیفست که ۱۹۹۵ میلادی در پارلمان ترکیه تصویب شده، چنین اقدامی از طرف یونان به عنوان «کاسوس بلی» یا «دلیل جنگ» تلقی خواهد شد.
آنکارا معتقد است درصورتی که یونان آب‌های سرزمینی خود را طبق کنوانسیون گسترش بدهد، راه‌های آبی ترکیه به دریای آزاد به طور جدی محدود می‌شود و این چیزی نیست که ترکیه بتواند تحمل کند.
در نبود یک توافق‌نامه مشترک مرزی، یونان حریم دریایی خود را ۶ مایل (۹.۶ کیلومتر) در نظر گرفته اما می‌گوید حریم هوایی این جزیره‌ها ۱۰ مایل (۱۶ کیلومتر) است؛ چیزی که ترکیه با آن مخالفت دارد.
اختلاف دیرینه بر سر جزیره قبرس
استقلال یونان از قلمروی عثمانی موجب شد که آتن به تدریج به فکر تصرف جزیره قبرس که در دریای مدیترانه قرار دارد و الحاق آن به خاک خود تلاش‌هایی را صورت دهد. این موضوع موجب شد تا ترکیه نیز با شعار حمایت از ترک‌های ساکن در بخش شمالی این جزیره در ۲۰ ژوئن سال ۱۹۷۴ نیروهای نظامی خود را با هدف اشغال این منطقه وارد قبرس شمالی کند.
ارتش ترکیه سرانجام توانست در هفدهم اوت سال ۱۹۷۴ در یک عملیات ضربتی بخش شمال قبرس را به اشغال خود درآورد. «بلنت اجویت» نخست‌وزیر چپگرای ترکیه در همان زمان اعلام کرد که عملیات ارتش کشورش در واکنش به کوشش‌های یونان برای ضمیمه کردن قبرس به خاک خود انجام گرفته است. پس از زد و خوردهای متعدد میان ارتش ترکیه و ساکنان ترک تبار قبرس با طرف‌های یونانی‌تبار سرانجام دو طرف آتش‌بس را پذیرفتند، آتش‌بسی که تا به امروز پایدار مانده است. هم اکنون ۳۸ درصد از خاک جزیره قبرس با نام قبرس شمالی تحت کنترل دولت وابسته به ترکیه است.
در ۱۹۸۳ ترک‌های بخش شمالی قبرس با عنوان «دولت فدراتیو ترک قبرس شمالی» اعلام استقلال کردند، ولی این استقلال از سوی هیچ کشوری به رسمیت شناخته نشد و ترکیه تنها کشوری می‌باشد که استقلال آنان را به رسمیت شناخته است.
جمعیت قبرس نیز پس از این درگیری دچار دگرگونی شده است، به جز کوچ ترک‌های قبرس به شمال و یونانی‌ها به جنوب جزیره، گفته شده که حدود ۱۲۰ هزار نفر هم از خاک ترکیه به شمال قبرس کوچانده شده‌اند. همچنین ترک‌ها، یونانی‌تبارهای قبرس را از خانه‌هایشان رانده و مانع بازگشت دوباره آنان به شمال این جزیره شده‌اند.
قبرس شمالی هم اکنون ذیل تحریم‌های سازمان ملل متحد قرار دارد و به دلیل بروز جنگ بر هر دو طرف شمالی و جنوبی این جزیره تحریم‌های تسلیحاتی اعمال می‌شود. چند روز پیش اما آمریکا تحریم تسلیحاتی علیه قبرس را برای سال مالی ۲۰۲۳ لغو کرد.
اهداف پشت پرده آمریکا از نظامی کردن منطقه
یکی از این مشکلات کنونی، نظامی کردن جزایری است که باید غیرنظامی باقی بماند. ترکیه، یونان را متهم کرده که تسلیحات سنگین و سربازانش را به جزایر نزدیک به خاک ترکیه فرستاده است؛ در حالی که پیمان‌های ۱۹۲۳ لوزان و ۱۹۴۷ پاریس، یونان را از مسلح کردن این جزایر منع می‌کند.
بسیاری در دولت ترکیه باور دارند که یونان به عمد به دنبال تنش است تا نقش رو به رشد و چهره مثبت ترکیه در بحران منطقه‌ای پس از حمله روسیه به اوکراین را خراب کند. از طرفی سران آنکارا معتقدند که در اختلافات ارضی بین دو کشور، سیاست آمریکا به نفع یونان تغییر کرده و دسترسی نظامی آمریکا به پایگاه های یونان افزایش یافته است.
در همین راستا «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهوری ترکیه به تازگی گفته است که «آمریکا با حمایت تسلیحاتی از یونان در جزایر، دروازه رقابت تسلیحاتی را باز می‌کند» و ترکیه چهارم مهر ماه نیز پس از متهم کردن یونان به استقرار خودروهای زرهی آمریکا در دو جزیره دریای اژه در نزدیکی سواحل ترکیه، سفیر یونان را احضار کرد و به واشنگتن اعتراض کرد.
آخرین تشدید تنش آنکارا و آتن زمانی آغاز شد که منابع امنیتی ترکیه تصاویر هوایی را در آخر هفته گذشته به اشتراک گذاشتند که ظاهراً کشتی های بارگیری شده با خودروهای زرهی آمریکا در دو جزیره لسبوس و ساموس یونان پهلو می گیرند.
از نگاه ناظران، بازیگرانی چون آمریکا در جهت اهداف خود بر طبل جنگ می‌کوبند و بی‌میل نیستند برای فروش تسلیحات نظامی، مقدمات یک جنگ خانمانسوز دیگر را این بار در شرق دریای مدیترانه فراهم سازند؛ همان تاکتیکی که پیشتر در اوکراین پیاده کردند و قصد داشتند در تایوان نیز اجرایی کنند که در آن منطقه ناکام ماندند.
اگرچه برخی کارشناسان معتقدند قرائن و شواهد زیادی وجود دارد که بر اساس آن در مقطع زمانی کنونی و شرایط دو کشور، اجازه وارد شدن به یک نزاع و جنگ تمام عیار میان آنکارا و آتن و حتی نیکوزیا را نمی‌دهد اما نمی‌توان فرضیه جنگ را به طور کامل رد کرد چرا که بسیاری از نبردها درست زمانی که کسی انتظار آن را ندارد، آغاز می شوند.
