اهمیت و مزایای ژئواکونومیکی میدان گازی غزه

پایگاه تحلیلی سیاق/ در روزهای اخیر اوج‌گیری درگیری بین حماس و رژیم صهیونیستی در نوار غزه، دوباره در کانون توجهات قرار گرفته است. هرچند مسائل و جنبه‌های مختلف مانند پیامدهای انسانی، سیاسی و مذهبی این رویداد واکاوی شده است اما کمتر به بعد اقتصادی آن پرداخته شده است. یکی از موارد مهم در این راستا، بخش انرژی و حقوق مردم فلسطین در میدان دریایی غزه است که در صورت رسیدن به مرحله بهره‌برداری می‌تواند تاثیرات عمیقی بر اقتصاد فلسطین به‌ویژه باریکه غزه داشته باشد. اما متاسفانه، تاثیر این درگیری بر استخراج و عدم استقبال شرکت‌های خارجی در سال‌های آینده برای ورود به این حوزه واکاوی نشده است.

مسیر میدان گازی غزه

میدان دریایی غزه فلسطین یکی از قدیمی‌ترین میدان‌های گازی کشف‌شده در منطقه مدیترانه بوده که سرشار از سوخت‌های فسیلی است و به عنوان یکی از فرصت‌های مهم اقتصادی برای کشور فلسطین تلقی می‌شود که از کمبود منابع انرژی رنج می‌برد. همچنین این میدان به دلیل اهمیت بخش انرژی در مدیترانه شرقی می‌تواند از اهمیت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی بالاتری برخوردار باشد. باید توجه داشت، فلسطین به همراه شش کشور دیگر مصر، اردن، یونان، ایتالیا، اسرائیل و قبرس عضو مجمع گازی مدیترانه شرقی است.

اما بهره‌برداری از این میدان که تقریبا ۲۲ سال پیش کشف شد، همواره با سنگ‌اندازی تل‌آویو مواجه بوده و حتی موجب خروج شرکت‌های خارجی از این میدان شده است. هرچند که در ابتدا، رژیم اسرائیل به دلیل نیاز به انرژی با استخراج از این میدان موافقت کرده بود اما پس از کشف دو میدان گازی «لویاتان» و «تمار» دیگر چراغ سبز خود را خاموش کرد.

براساس برآوردهای صورت گرفته میدان گازی غزه در ۳۰ کیلومتری آن واقع شده و دارای ۱.۱ تریلیون مترمکعب گاز است. در ابتدا، تشکیلات خودگردان فلسطین، عملیات اکتشاف آن را به کنسرسیومی متشکل از BG، آن زمان وابسته به British Gas بود، برای مدت ۲۵ ساله واگذار کرد. پس از کشف میدان گاز، دولت خودگران و BG با دولت صهیونیستی مذاکره و چراغ سبز آن را دریافت کردند مشروط بر اینکه تل‌آویو به دلیل نگرانی‌های امنیتی می‌تواند ترافیک حمل و نقل مربوطه را زیر نظر داشته باشد. البته در توافق اسلو در سال ۱۹۹۳، نیز به حق استخراج منابع گازی فلسطین اشاره شده است.

در سال ۲۰۰۶، با روی کار آمدن دولت جدید اسرائیل به ریاست ایهود اولمرت، مذاکرات دوباره بین دولت اسرائیل و شرکت انگلیسی BG – کاشف میدان – از سر گرفته شد، اما تل آویو برای عبور از خط لوله انتقال این میدان شرطی تعیین کرد. به این صورت که تل‌آویو، کنترل گازرسانی به نوار غزه را برعهده بگیرد که با مخالفت شرکت انگلیسی مواجه شد. از آن زمان تاکنون، هرگونه مذاکره جدی بین فلسطین و اسرائیل در مورد میدان دریایی غزه متوقف شده است.

در نهایت و در سال ۲۰۱۵، شل اینترنشنال، BG بازوی اکتشاف بریتیش گاز را خریداری کرد. بدین ترتیب، شل صاحب حق توسعه میدان گازی دریایی غزه با ۵۵ درصد سهام آن شد. اما در آوریل ۲۰۱۸، صندوق سرمایه‌گذاری فلسطین با شرکت بین‌المللی شل به توافقی دست یافت که شل را ملزم به خروج از توسعه میدان فراساحلی غزه کرد. بالاخره در فوریه ۲۰۲۱، تفاهم نامه‌ای بین صندوق سرمایه‌گذاری فلسطین و دولت مصر برای توسعه این گاز امضا شد. همچنین براساس آخرین برآوردها برای توسعه این میدان نیاز به ۱.۴ تا ۱.۸ میلیارد دلار سرمایه‌گذاری نیاز است.

معظل برق در غزه

این منطقه به دلیل محدودیت‌های رژیم تل‌آویو با کمبود انرژی به ویژه در بخش برق مواجه بوده که این موضوع در روزهای اخیر تشدید شده است. بطوریکه قطع برق غزه به یکی از اهرم‌های فشار اسرائیل بر مردم غزه تبدیل شده است. بطوریکه، می‌الکیله، وزیر بهداشت فلسطین اخیرا هشدار داده که ذخایر سوخت لازم برای راه اندازی ژنراتورهای برق در بیمارستان‌های نوار غزه رو به اتمام است.

شرکت برق غزه تنها ایستگاهی است که برق این نوار محاصره شده را تامین می‌کند. براساس داده‌های سازمان انرژی غزه، میانگین نیاز برق آن حدود ۴۵۰ مگاوات است که در زمان اوج مصرف به ۶۳۰ مگاوات می‌رسد. اما ایستگاه تولید حرارتی آن کمتر از ۱۰۰ مگاوات را تامین می‌کند، زیرا حداکثر ظرفیت آن ۱۲۰ مگاوات است و بقیه آن یعنی حدود ۱۲۰ مگاوات آن از طریق اسرائیل تامین می‌شود.

البته دولت فلسطین برای جبران کسری برق اقداماتی را در سال‌های اخیر انجام داده است. برای نمونه، گسترش انرژی خورشیدی در غزه با توجه به وابستگی شدید آن به واردات از خارج و ناکافی بودن ایستگاه تولید واحد برای تامین تقاضای فزاینده، یکی از راه حل‌های موثر برای بحران قطع مکرر برق بوده است. بطوریکه دو ماه پیش، در همین راستا پروژه تولید برق از انرژی خورشیدی با ظرفیت تولید تا ۵۰ مگاوات با هزینه کلی ۶۰ میلیون دلار، راه اندازی شد. امید بود که این پروژه – که شرکت ایتالیایی و شرکت مصری در حال تکمیل طرح‌های آن هستند – سرمایه‌گذاری برای تولید برق بیشتری را در نوار غزه تشویق کند.

بنابراین با وجود کسری برق در غزه، می‌توان با گسترش میدان گازی غزه برای تولید برق و یا صادرات برای کسب درآمدهای ارزی بهره گرفت.

نتیجه

توسعه میدان گازی غزه می‌تواند مزایای اقتصادی و حتی سیاسی برای فلسطین در پی داشته باشد. یعنی علاوه بر افزایش اهمیت فلسطین در ژئوپلیتیک انرژی مدیترانه شرقی، می‌تواند در درآمدزایی و کمبود سوخت مردم فلسطین و غزه کمک کند. باید توجه داشت که قیمت سوخت در فلسطین یکی از گران‌ترین نرخ‌ها در جهان عرب است، و مردم را مجبور به خرید و فروش هیزم در منطقه کرده است. اما با توجه به جنگ اخیر و افزایش رنج مردم، وضعیت برای ساکنان نوار غزه در این بخش بدتر می‌شود.

همچنین با توجه به نیاز کشورهای اروپایی به منابع جایگزین روسیه، میدان غزه می‌تواند در آینده به عنوان یکی از گزینه‌های بروکسل مطرح شود.