تور سفرهای خارجی «محمد بن سلمان» ولیعهد سعودی که از منطقه غرب آسیا و ترکیه شروع شد و اکنون به کشورهای غربی رسیده، بیانگر آن است که مجموعه تحولات جهانی دست به دست یکدیگر داده تا شاهزاده جاه‌طلب سعودی از انزوا خارج شده و کابوس چهارساله‌ای به نام «جمال خاشقچی» را از ذهن خود پاک کند.
آیا کابوس خاشقچی برای بن سلمان تمام می‌شود؟
حدود 4 سال قبل در اکتبر 2018 بود که جمال خاشقچی، روزنامه‌نگار منتقد نظام عربستان و ستون‌نویس روزنامه آمریکایی واشنگتن‌پُست به دستور مستقیم محمد بن سلمان، در کنسولگری عربستان در استانبول به طرز فجیعی کشته شد و حتی اثری از جسد تکه‌تکه شده وی نیز نماند.
در آن زمان بود که ابتدا ترکیه با یک جبهه‌گیری تند علیه عربستان و ولیعهد آن روابط خود را با این کشور قطع و اعلام کرد که ریاض باید همه متهمان قتل خاشقچی را تحویل دولت ترکیه دهد. اما بعد از گذشت 4 سال از قتل خاشقچی و در حالی که این پرونده با عدم محاکمه و مجازات مجرمان اصلی به طرز مشکوکی بسته شد، آنکارا با تحویل پرونده مذکور به عربستان یک چرخش 180 درجه‌ای در مواضع خود انجام داد که علت آن به سیاست معمول «رجب طیب اردوغان» رئیس جمهور ترکیه و منفعت‌طلبی‌های وی در موقعیت‌های متعدد برمی‌گردد. رئیس جمهور ترکیه در شرایطی باب آشتی با ریاض را گشود که این کشور در یک بحران اقتصادی بی‌سابقه به سر می‌برد و اردوغان امیدوار به کسب منافعی از سعودی‌ها در این زمینه است.
اما فارغ از اهداف ترکیه و شخص اردوغان از آشتی با عربستان، بن سلمان یکی از ذی‌نفعان اصلی این رویکرد آنکارا بود و توانست از این مسئله برای بهبود چهره خود و تبرئه از جنایت کشتن خاشقچی استفاده کند؛ به ویژه در شرایط فعلی که بیماری‌های متعدد «سلمان‌بن عبدالعزیز» شاه سعودی تشدید شده و ولیعهد جوان، سودای نشستن بر تخت پادشاهی را دارد و باید بتواند حمایت طرف‌های منطقه‌ای و بین‌المللی را جلب کند.
دورویی غربی‌ها در دفاع از حقوق بشر چگونه فاش می‌شود؟
اما گذشته از ترک‌ها که جنایت قتل خاشقجی در کشور آنها اتفاق افتاده بود، آمریکا و کشورهای غربی از بارزترین طرف‌هایی بودند که با ادعای دفاع از حقوق بشر، اقدامات تنبیهی علیه محمد بن سلمان وضع کردند؛ به طوری که طی این سال‌ها غربی‌ها از بن سلمان به عنوان چهره برجسته ناقض حقوق بشر یاد می‌کردند و او با لقب «آقای اره» در میان ملت‌های غربی شناخته شده بود.
همین مسئله موجب انزوای چهارساله بن سلمان از محافل منطقه‌ای و جهانی شد و سران کشورهای مختلف در اجلاس‌هایی که با حضور ولیعهد سعودی برگزار می‌شد رفتار تحقیرآمیزی با او داشتند. اما این فشارها زمانی بیشتر شد که «جو بایدن» رئیس جمهوری آمریکا در جریان کمپین انتخاباتی خود در سال 2020 برای جلب نظر آمریکایی‌ها وعده داد که در صورت پیروزی در این انتخابات پرونده حقوق بشر عربستان و به ویژه پرونده قتل جمال خاشقجی را مجددا باز می‌کند و یک تحول اساسی در وضعیت فعالان و منتقدان در عربستان ایجاد خواهد شد. بایدن حتی با موضع‌گیری تند علیه بن سلمان گفت که برخلاف «دونالد ترامپ» رئیس جمهور سابق ایالات متحده، توجهی به بن سلمان نخواهد داشت و درباره روابط با عربستان مستقیما با ملک سلمان ارتباط برقرار می‌کند؛ موضوعی که به مذاق بن سلمان خوش نیامده و محاصره غرب علیه وی را دوچندان کرد.
اما در مرحله جدید تحولاتی در سطح جهان رخ داد که ورق را برگرداند و نشان داد حقوق بشر برای آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها چیزی جز یک کارتِ بازی نیست که در مواقع لازم می‌تواند دور انداخته شود. به عبارت دیگر حقوق بشر زمانی برای غرب و آمریکا معنا دارد که منافع آنها را تامین کند در غیر این صورت توجیهی برای نادیده گرفتن آن پیدا می‌کنند.
بارزترین مورد برای افشای رسوایی غربی‌ها و آمریکایی‌ها در ادعاهای حقوق بشری آنها، سفر بایدن به عربستان بود که در میان استقبال سرد سعودی‌ها وارد جده شد و درحالی که گفته بود هرگز با بن سلمان گفتگو نمی‌کند، روبروی او نشست و هیچ حرفی از خاشقجی به میان نیامد. به طوری که این رفتار بایدن انتقاد بسیاری از خبرنگاران حاضر در اجلاس دوجانبه وی با ولیعهد سعودی و نیز فعالان در آمریکا و غرب را برانگیخت و آن را نشانه دورویی رئیس جمهور ایالات متحده و منفعت طلبی وی دانستند.
در شرایطی که سیاست‌های تحریمی آمریکا علیه روسیه در جریان بحران اوکراین نتیجه عکس داده و خود آمریکایی‌ها و اروپایی‌ها تاوان آن را پس می‌دهند، بایدن در کنار برخی انگیزه‌های دیگر، با هدف ترغیب عربستان به افزایش تولید نفت و جبران کمبود سوخت آمریکا و اروپا از مواضع خود مقابل بن سلمان عقب نشست، اما در نهایت بدون تحقق هیچ یک از این اهداف به کاخ سفید برگشت. به نظر می‌رسد که تنها دستاورد سفر منطقه‌ای بایدن افشای چهره ریاکار دولت آمریکا و همه متحدان غربی آن بود.
تور اروپایی بن سلمان و استقبال گرم غرب از قاتل خاشقجی
به فاصله کمی از این سفر بایدن به عربستان، محمد بن سلمان که احساس می‌کند در حال خروج از انزوای خود است، این بار تور سفرهای اروپایی را آغاز کرد تا رسما تایید غربی‌ها را برای تبرئه خود از جنایت قتل خاشقجی به دست بیاورد.
3 روز قبل بود که بن سلمان در اولین سفر به کشورهای عضو اتحادیه اروپا بعد از قتل خاشقجی به یونان رفت و چند تفاهم‌نامه همکاری با این کشور امضا کرد. اما نقطه عطف تور اروپایی بن سلمان در سفر وی به فرانسه و برپایی ضیافت شام با «امانوئل ماکرون» رئیس جمهوری این کشور بود. این سفر خشم فعالان و گروه‌های حقوق بشری را برانگیخت و همزمان سه گروه مدنی نیز با ثبت شکایتی در دادگاه‌های فرانسه خواستار محاکمه محمد بن سلمان، به اتهام «شکنجه و قتل» جمال خاشقجی شدند.
یکی از گروه‌هایی که شکایت را ثبت کرده، «دموکراسی برای جهان عرب، هم‌اکنون» نام دارد که می‌گوید، فرانسه از معدود کشورهای جهان است که می‌توان محمد بن سلمان را در آنجا محاکمه کرد. «بندیکت جینه‌راد» از سازمان «دیده‌بان حقوق بشر» در واکنش به این سفر گفت که ماکرون، بدون «تعهد قوی و مستحکم» به حقوق بشر، خطر «سفیدنمایی» چهره مخدوش محمد بن سلمان را به جان خریده است.
اما به نظر می‌رسد که این انتقادها اهمیت چندانی برای سران اروپایی از جمله ماکرون ندارد و «الیزابت بورن»، نخست‌وزیر فرانسه در واکنش به انتقادهای انجام شده، گفت که با توجه به شرایط فعلی، برای مردم این کشور قابل درک نبود که رئیس‌جمهورشان با تولیدکنندگان انرژی در جهان گفتگو نکند.
تبعیت اروپایی از سیاست آمریکا در پرونده عربستان
فرانسه نیز همانند سایر کشورهای اروپایی با تبعیت از سیاست آمریکا، از عربستان می‌خواهد که در پی بحران جهانی انرژی تولید نفت خود را افزایش دهد.
«کریستین اولریشسن» (Kristian Ulrichsen)، پژوهشگر موسسه بیکر در دانشگاه رایس آمریکا،معتقد است: اقامت ولیعهد سعودی در اروپا نشان‌دهنده یک حرکت بسیار نمادین پس از انزوای او به دنبال قتل خاشقجی است.
البته یونان و فرانسه تنها طرف‌های استقبال‌کننده از سفر بن سلمان به اروپا نبودند. بلکه «پیتر استانو»، سخنگوی ارشد سیاست خارجی اتحادیه اروپا با وجود انتقادات جهانی از ولیعهد عربستان سعودی در نشستی گفت: این بخشی از روند طبیعی روابط ماست که شامل تقویت روابط، بررسی روابط و پیشبرد روابط با کشورهای دیگر است. همچنین اتحادیه اروپا علاقه‌مند به تقویت روابط با عربستان سعودی در زمینه‌های مختلف ازجمله در زمینه انرژی است.
البته نباید این مسئله را نادیده گرفت که اروپایی‌ها و آمریکایی‌ها با وجود همه ادعاهای حقوق بشری طی 8 سال جنگ ویرانگر یمن منبع اصلی تامین سلاح‌های عربستان بوده‌اند.
در حالی که اروپایی‌ها سعی دارند طبق روش آمریکا عربستان را ترغیب به حل بحران سوخت اروپا و آمریکا کنند محمد بن سلمان نیز تلاش می‌کند علاوه بر بهبود چهره مخدوش خود، به جز ایالات متحده، حمایت اروپایی‌ها را نیز برای یافتن یک جایگاه منطقه‌ای و تسهیل روند رسیدن به تخت پادشاهی در عربستان کسب کند. اما بسیاری معتقدند که اگر اروپا قصد داشته باشد در ازای دریافت انرژی یک پوشش سیاسی کامل برای بن سلمان ایجاد و پرونده قتل خاشقجی را به طور کامل دفن کند، دچار دوگانگی خواهد شد و البته تضمینی نیز برای افزایش تولید نفت عربستان؛ به گونه‌ای که غرب و آمریکا می‌خواهد نیست. به ویژه اینکه سعودی‌ها نمی‌توانند از توافق خود با روسیه در اوپک پلاس عقب‌نشینی کنند./ تسنیم
