در اوایل پاییز امسال حسین امیرعبداللهیان وزیر امور خارجه ایران و علی الصادق علی همتای سودانی خود در تهران، بازگشایی سفارتخانه‌های ایران و سودان و ازسرگیری وظایف دیپلماتیک سفرای دو کشور در چارچوب گسترش روابط دوجانبه تایید کردند. امیرعبداللهیان با اشاره به تجربیات و ظرفیت موجود ایران برای توسعه سودان بر گسترش روابط دوجانبه و تقویت همکاری‌ها تاکید کرد. همچنین الصادق علی تمایل خارطوم را برای از سرگیری روابط و افزایش همکاری‌ها ابراز کرد.
تاثیر بازگشت روابط ایران و سودان
سودان و ایران از دهه ۱۹۹۰ که به دنبال حمایت خارطوم از حمله عراق به کویت آن را از کشورهای حاشیه خلیج فارس دور کرد، روابط قوی‌تری داشتند. اما در آوریل ۲۰۱۶، سودان در راستای مانور منطقه‌ای رئیس جمهور عمر البشیر برای تغییر موقعیت خود در محور سعودی-اماراتی، روابط خود را با ایران قطع کرد.
پس از برکناری «البشیر»، رهبران ارتش سودان همان رویکرد منطقه‌ای خود را ادامه دادند و حتی مسیر عادی‌سازی با «اسرائیل» را در سپتامبر ۲۰۲۰ آغاز کردند. اکنون بازگشت روابط ایران و سودان با گذشت حدود ۸ ماه آغاز شده است. شروع نبرد بین ارتش سودان و نیروهای پشتیبانی سریع در آوریل ۲۰۲۳، باعث شد روابط امارات با رهبران ارتش به دلیل حمایت گسترده ابوظبی از نیروهای پشتیبانی سریع بدتر شود.
با کاهش تسلط ارتش سودان در بسیاری از شهرهای مهم به نفع پشتیبانی سریع، از جمله بخش‌هایی از پایتخت، ایران تلاش کرد تا از این کاهش برای افزایش نفوذ خود استفاده کند. بازگشت روابط با سودان نشان دهنده فرصتی برای ایران برای احیای روابط خود با کشورهای اتحادیه آفریقا پس از اعمال فشار عربستان سعودی، مصر، سودان، مراکش و نیجریه بر کشورهای اتحادیه آفریقا برای قطع روابط با ایران در پی حمله به سفارت عربستان در تهران است. همچنین، ایران به عنوان بخشی از استراتژی خود در راستای شکستن انزوای بین المللی و گسترش روابط تجاری و امنیتی خود به دنبال گسترش در آفریقا است.
بازگشت روابط ایران و سودان پس از دریافت حمایت مشابه از سوی ارتش ترکیه، نشان می‌دهد که کشورهای منطقه به ویژه عربستان سعودی و مصر در جنگ با نیروهای پشتیبانی سریع، حمایت لازم را از ارتش سودان انجام نداده‌اند. در مقابل، نیروهای پشتیبانی سریع از حمایت امارات متحده عربی و پایگاه‌های پشتیبانی لجستیکی در چاد، برخوردار می‌شوند.
بنابراین، سودان تلاش کرد تا روابط خود را برای رفع نیازهای نظامی خود گسترش دهد. در حالی که موضع عربستان سعودی تحت تأثیر تردید یا تمایل به ایجاد تعادل بین دو طرف درگیری و حفظ موقعیت میانجی اصلی است، این احتمال وجود دارد که افزایش نفوذ ایران منجر به تبدیل درگیری در سودان به جنگ نیابتی جدید بین ایران و امارات و همچنین تأثیر آن بر موقعیت مصر و عربستان سعودی شود.
استفاده ارتش سودان از حمایت نظامی ایران، براساس ادعای رسانه های عربی، نه تنها هشداری برای قاهره است که از نفوذ رقیب خود در سودان استقبال نمی‌کند، بلکه خشم غرب و اسرائیل را نیز برانگیخته است.
در حالی که واشنگتن بر سران ارتش در سودان فشار می‌آورد تا توافق راهبردی با روسیه که به مسکو اجازه حضور نظامی در بنادر سودان را می‌دهد، لغو کنند، احتمال نفوذ ایران نیز همین حساسیت را خواهد داشت. زیرا احتمالا راه را برای گسترش حمایت ایران از گروه انصارالله در یمن و جنبش‌های مقاومت در فلسطین و همچنین کنترل استراتژیک بر مسیرهای کشتیرانی مرتبط با رژیم اشغالگر اسرائیل را باز می‌کند.
در واقع، یکی از منافع اصلی در احیای روابط با سودان برای ایران و بازیابی بخشی از نفوذ آن در این کشور، دسترسی استراتژیک تهران به دریای سرخ بوده که مورد طمع چندین قدرت منطقه‌ای و بین‌المللی است. دسترسی به شرق سودان و بالاتر از همه به بندر آن، کانال نفوذ قابل توجهی را برای ایران فراهم می‌کند. تهران از طریق این موقعیت استراتژیک و نزدیک به ۷۰۰ کیلومتر مرزهای دریایی، دارایی قابل توجهی را به دست می‌آورد.
تاثیر بر موضوع فلسطین
پیامدهای تغییر مسیر دیپلماتیک خارطوم نیز به سرعت در رابطه با فلسطین آشکار شد. در سفر الصادق به ایران، رئیس‌جمهور رئیسی از فرصت استفاده کرد و با اشاره پنهان به امارات، بحرین و مراکش اقدام برخی کشورها برای عادی‌سازی روابط دیپلماتیک با اسرائیل در سال‌های اخیر را محکوم کرد. اخیرا نیز وزیر خارجه سودان نیز به نوبه خود حمله نظامی اسرائیل به غزه را محکوم و بر حمایت خارطوم از مردم فلسطین تاکید کرد.
اتخاذ مواضع صریح‌تر سودان در همبستگی با فلسطین با وجود این واقعیت است که در اوایل سال ۲۰۲۱، خارطوم نیز با آغاز عادی سازی روابط با تل‌آویو، پس از دیدار غیرمنتظره بین عبدالفتاح البرهان، فرمانده ارتش سودان و بنیامین نتانیاهو، نخست وزیر رژیم صهیونیستی در اوگاندا موافقت کرد.
این اقدام که عمدتاً توسط مقامات امنیتی و نظامی سودان انجام شد، پس از باج‌گیری آمریکا از خارطوم و حذف سودان از فهرست «دولت‌های حامی تروریسم» مشروط به برقراری روابط دیپلماتیک با اسرائیل بود. اخیراً در اوایل سال ۲۰۲۳، الی کوهن، وزیر امور خارجه وقت اسرائیل، به خارطوم سفر و با الصادق دیدار کرد. تمایل خارطوم به سمت تهران نیز می‌تواند پیامدهایی برای روابط آن با غرب داشته باشد.
گسترش نفوذ بریکس در سودان
دریای سرخ شامل مصر، سودان و اریتره در سواحل غربی است و اتیوپی نیز حضور قابل توجهی اما غیر ساحلی، دارد. در سواحل شرقی عربستان سعودی و در شمال، در خلیج فارس، امارات قرار دارد. از این رو، برقراری مجدد روابط دیپلماتیک سودان با ایران همزمان با گسترش نفوذ بریکس در منطقه خاورمیانه، شمال آفریقا و دریای سرخ از اهمیت قابل توجهی برخوردار است. این اقدام اساساً کنترل کل کشتیرانی دریای سرخ و کانال سوئز را به کشورهای بریکس و کشورهای دوست بریکس منتقل می‌کند.
البته پیوندهای دیگری نیز باعث تحکیم روابط بین سودان و بریکس می‌شود. در حال حاضر، در میان شرکای اصلی واردات سودان، چین سهم ۷۸ درصدی از کل آن را دارد و پس از آن امارات، ژاپن، عربستان سعودی و ایتالیا قرار دارند. بنابراین از پنج کشور اصلی، سه مورد آن عضو بریکس هستند. همچنین، پنج بازار صادراتی برتر سودان یعنی چین، روسیه، عربستان سعودی، هند و امارات، ۱۰۰ درصد بریکس هستند.
بدون تردید، نزدیکی روابط دوجانبه بین ایران و سودان باعث احیای قابل توجه تجارت خواهد شد و همچنین می‌تواند منجر به پیوستن سودان به سازمان همکاری شانگهای (SCO) به عنوان شریک گفتگو شود.
ایران در حال حاضر عضو کامل سازمان همکاری شانگهای بوده و شرکای گفتگوی عربی آن شامل بحرین، مصر، کویت، قطر، عربستان سعودی و امارات به همراه ترکیه است که براساس پیش‌بینی‌ها در آینده عضو بریکس می‌شود.
چنین اقدامی سازمان همکاری شانگهای را در منطقه خاورمیانه و شمال آفریقا تقویت و احتمالاً به ارائه راه‌حل‌هایی برای درگیری‌های مشکل ساز در یمن و سومالی کمک می‌کند. هرچند، عربستان سعودی و ایران طرف مقابل این درگیری‌ها بوده‌اند – چین و روسیه به دنبال حل این مناقشه هستند – اما از مزایای افزایش امنیت و تجارت در منطقه استقبال خواهد شد
براساس گزارش سیلک رود بریفینگ؛ همچنین تسهیلات برای گسترش راهگذر شمال-جنوب (INSTC)، از چین و آسیای مرکزی تا دریای خزر و پراکندگی بیشتر در بنادر روسیه، قفقاز، اروپا یا جنوب به ایران وجود دارد. بطوریکه، اخیرا روسیه آن را با ارسال قطار باری مستقیم به بندر جده در دریای سرخ عربستان آزمایش کرده است.
از همین روی، این احتمال وجود دارد که این کریدور برای دسترسی به سایر بازارهای شمال و جنوب شرقی آفریقا به سودان، تانزانیا و کنیا گسترش یابد. هرچند، اعلام از سرگیری روابط دیپلماتیک ایران و سودان بازتاب زیادی نداشت اما پیامدهای این امر بر توسعه تجارت منطقه‌ای و بین‌المللی دامنه قابل توجهی دارد و به گسترش دامنه ژئوپلیتیک و تجاری بریکس می‌افزاید./ تحلیل بازار
